|
«Εγώ» ο Ταπεινός
«Ο Έλληνας, όταν βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη, αντικρίζει είτε τον Μεγαλέξαντρο, είτε τον Κολοκοτρώνη, είτε (τουλάχιστον) τον Ωνάση. Ποτέ τον Καραγκιόζη». Νίκος Δήμου «Η πλειονότητα των ανθρώπων δεν είναι ικανοποιημένη με τη μοίρα τους, αλλά είναι φοβερά δύσκολο να συναντήσεις άνθρωπο, που δεν είναι ικανοποιημένος με τον νου του. Με πόση βεβαιότητα μιλούν όλοι για το δίκιο τους! Η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι το «όχι», απέναντι στη σκέψη του άλλου.» Σωφρόνιος Ζαχάρωφ γέροντας του Έσσεξ Ο εγωϊσμός είναι η μεγαλύτερη ανθρώπινη ασθένεια, το χειρόφρενο της ψυχικής ανάτασης, η τροχοπέδη της αγιοσύνης. Τον έχουμε μέσα μας όλοι. Άλλοι σε μεγαλύτερο και άλλοι σε μικρότερο βαθμό, ματώνουμε από αυτό το καρφί στην ψυχή, που την κρατά δέσμια και καρφωμένη στην αμαρτία.
Ξεπερνιέται; Χωρίς περιστροφές όχι. Είναι αδυναμία ανθρώπινη. Όσο και αν θέλουμε να λέμε ή να πιστεύουμε πως μπορούμε να τον ξεπεράσουμε, αυτός είναι πάντα εκεί. Μοιάζει με την Λερναία ύδρα. Ένα κεφάλι του κόβεις, δύο βγάζει. Ακόμα και οι καλύτεροι άνθρωποι τον θρέφουν μέσα τους σε λανθάνουσα κατάσταση. Είναι ένας τεράστιος ανυπέρβλητος τοίχος που ορθώνεται και χωρίζει το ανθρώπινο από το άγιο, το καθημερινό από το αιώνιο. Συγκρίνοντας το εαυτό μας με τους άλλους, θεωρούμε ότι η δική μας γνώμη είναι η σωστή, ότι οι άλλοι δεν διαθέτουν το μυαλό μας και εν πολλοίς οι άλλοι είναι κατώτεροι μας. |
Έχοντες αίσθηση απατηλής ανωτερότητας, αξιολογούμε λανθασμένα την ικανότητά μας πολύ υψηλότερα από ό, τι πραγματικά είναι. Αυτό το φαινόμενο, αυτή η γνωστική προκατάληψη, αποδόθηκε από τους Dunning και Kruger (πήρε το όνομά τους) σε μια μεταγνωστική αδυναμία των μη γνώσιν εχόντων, να αναγνωρίσουν τη δική τους ανεπάρκεια και να αξιολογούν με ακρίβεια την δική τους ικανότητα.
Εμείς στο χωριό μου το ξέρουμε καλά. «Κατέχεις ποιος είμαι εγώ ρέ;» Ύστερα έρχεται ο Όσιος Άνθιμος ο Χιώτης και μας χαστουκίζει. «Ποιος είσαι εσύ που λες: «εγώ και εγώ»; Από πού κατέβηκες; Από που ήρθες; Εκ του μη όντος δεν ήρθες στον κόσμο; Από μια χούφτα χώμα δεν σε έπλασε ο Θεός; Και πάλι, τί έχεις να γίνεις νομίζεις, μετά τον θάνατό σου; Χώμα! Σαν τι θεωρείς λοιπόν τον εαυτόν σου και κρατάς αυτό το εγώ;». Αλήθεια ποιοι είμαστε εμείς οι σπουδαίοι, οι δυνατοί, οι ακαταμάχητοι; Ένα τόσο δα αόρατο μικρόβιοι και πάρτο κάτω το παλικάρι. Στην ανακατωσούρα του σύγχρονου κόσμου πολλές λέξεις είτε έχουν χάσει την έννοιά τους, είτε απέκτησαν άλλη. Στην σύγχυση αυτή έχουν μπερδευτεί και οι έννοιες αξιοπρέπεια και εγωισμός. 
Η πρώτη λέξη περιγράφει την αυτοεκτίμηση, την υποχρέωση της φροντίδας του εαυτού μας, αποφεύγοντας συμπεριφορές που τον ευτελίζουν, αλλά θέτοντας και όρια στις συμπεριφορές των γύρω μας.
Η δεύτερη, ο εγωισμός, κυριεύει τον νου και οδηγεί τον άνθρωπο στην έπαρση. Ο εγωιστής δεν παραδέχεται τα λάθη του, πάντα ο άλλος φταίει. Όταν η γνώμη του συναντήσει αμφιβολία ή απόρριψη, αντιδρά με εκρήξεις θυμού και επιθετική συμπεριφορά. Ένα μικρό και ασήμαντο θέμα αντιπαράθεσης, μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλο καβγά.. Δεν ανέχεται να μην γίνεται σεβαστή η απόλυτος γνώση του. Το περιβάλλον σιγά σιγά τον απομακρύνει και στο τέλος μένει μόνος παλεύοντας με την άρνηση και την κατάθλιψη, ενώ το ταγκαλάκι χαμογελά πονηρά. Χαμογελά ευχαριστημένος διότι όπως λέει ο πάπας Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος , «Ο εγωισμός είναι η βασίλισσα όλων των αμαρτιών». Μετά έρχεται ο Άγιος Παϊσιος που προσπαθεί να μας ανοίξει τα μάτια. «Όποιος νομίζει ότι είναι ικανός να διορθώνει τους άλλους, έχει πολύ εγωισμό» και πάλι «Δεν πάμε καλά, γιατί κλείνουμε γραμματικά λάθος, το ρήμα εγώ! Εμείς το κλείνουμε, εγώ, εσύ αυτός, ενώ το σωστό είναι: Αυτός, εσύ, εγώ!» Θεωρώ ότι το «αυτός», αποδίδεται στον Θεό. Ύστερα πάλι όλοι εμείς οι ταπεινοφανείς, με το πρώτο στραβοπάτημα, στην αρρώστια, σε κάθε δυσκολία, σηκώνουμε τα μάτια ψηλά και διαμαρτυρόμαστε. ''Γιατί Θεέ μου;", "Τι κακό έχω κάνει Θεέ μου;", "Γιατί σε μένα Θεέ μου;", "Τι αμαρτίες πληρώνω;", "Γιατί με τυραννάς Θεέ μου;", "Γιατί σε μένα που σε πιστεύω και όχι σε αυτούς που σε απορρίπτουν;" |
|
Ταπείνωση. Στην κοινωνία μας η λέξη έχει την έννοια του εξευτελισμού. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε την ταπείνωση για να πληγώσουμε τους άλλους.
Υπάρχει όμως και η άλλη ερμηνεία, εκείνη πού υψώνει τον άνθρωπο και τον οδηγεί στην αγιοσύνη. Κατά την ρήση του Χριστού, «ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» Λουκάς ιη΄14 Έχει τρείς μορφές η ταπείνωση. Αυτή που χωρίς όρια και με κακία επιβάλουν οι άνθρωποι, αυτή που επιφέρει ως φάρμακο για θεραπεία ο Θεός χωρίς να εξαντλεί τις ανθρώπινες αντοχές και αυτή που επιβάλουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας, θεωρώντας τον κατώτερο όλων των άλλων. Η τελευταία είναι η μόνη που μπορούμε να την προσεγγίσουμε. Μπορούμε; «Να είσαι πάντα τρίτος, ποτέ πρώτος. Πρώτος είναι ο θεός και δεύτερος ο πλησίον.» ανώνυμος Ἡ ταπεινοφροσύνη είναι εκείνη που ανακουφίζει από την ακούσια ταπείνωση εξ αιτίας κακίας ή ζηλοτυπίας. Είναι το ψυχικό αντίδοτο στην προσβολή, τον εξευτελισμό, την αδικία και την συκοφαντία, μετατρέποντας την οργή για εκδίκηση σε συγχώρεση. Όμως είναι ένα πανάκριβο αντίδοτο που λίγοι έχουν τον ψυχικό πλούτο για να το αποκτήσουν. Λίγοι, πολύ λίγοι, ελάχιστοι. Δυστυχώς εγώ ανήκω στους πολλούς. 
Πριν λίγα χρόνια, κατά την επίσκεψή μου στο όρος, μας περίμεναν στην προβλήτα και μας καλοδέχτηκαν δύο μοναχοί. Ξεκινώντας να ανέβουμε το κακοτράχαλο μονοπάτι στα βράχια της ακτής, ο ένας εξ αυτών παρά την άρνησή μου, άρπαξε την βαλίτσα και την κουβάλησε έως μέσα στο μοναστήρι. Από την μία ντράπηκα διότι ένας άνθρωπος από το περιβόλι της Παναγίας έγινε αχθοφόρος μου και απ’ την άλλη αισθάνθηκα ικανοποίηση που έτυχα της φροντίδας και της προσοχής ενός ξεχωριστού ανθρώπου, που με ταπεινότητα θεώρησε εμένα σπουδαιότερο και ανέλαβε το δικό μου φορτίο. Μετά από καιρό συνειδητοποίησα ότι ταπείνωνε τον εαυτό του ενώ εγώ καμάρωνα για τον δικό μου. Άλλες σκέψεις εγώ, αντίθετες εκείνος. Μας χωρίζει χάος. Με άλλον που κουβέντιασα αργότερα, εκείνος με άκουγε κι εγώ υπερφίαλα δεν σταματούσα να του δείχνω πόσο είμαι σπουδαίος. Δεν θυμόμουνα βλέπεται τον Πυθαγόρα που έλεγε «χρη σιγάν ή κρείσσονα σιγής λέγειν». Ούτε τον ξεγάνωτο ντενεκέ θυμόμουνα, ο οποίος λάμπει όταν πέφτει πάνω του ο ήλιος, αλλά παραμένει ντενεκές.
«Ο άνθρωπος μοιάζει με κλάσμα όπου ο αριθμητής είναι ο πραγματικός εαυτός του και ο παρονομαστής η ιδέα που έχει για τον εαυτό του. Όσο μεγαλύτερος ο παρονομαστής, τόσο μικρότερη η αξία του κλάσματος. Και όσο ο παρανομαστείς διογκώνεται προς το άπειρο, τόσο το κλάσμα τείνει προς το μηδέν». Λέων Τολστόι Και πάλι αμφιταλαντεύομαι. Δεν ξέρω αν τα γράφω αυτά με δική μου πρωτοβουλία ως μια μορφή εξ απαλών ονύχων ταπείνωσης, ή με καθοδηγεί το ταγκαλάκι που με συντροφεύει, για να σας δείξω την μεγαλοσύνη μου.
Οι σκέψεις μου πολύ συχνά περιστρέφονται γύρω από το πόσο σημαντικός είμαι και μόλις διώξω την μία, αμέσως ξεπηδά άλλη και πάλι άλλη. Οι δικές μας δυνάμεις και εμπειρίες δεν είναι ικανές, να αναπτύξουν αποτελεσματικά την αρετή της ταπεινοφροσύνης. Χρειάζεται πολύ πείσμα και αμέριστη βοήθεια. Με παρηγορεί όμως η ελπίδα πως ένα παντοδύναμο χέρι θα τραβήξει το καρφί του εγωισμού και θα ελευθερώσει την ψυχή. «Οι χειρότεροι εγωιστές είναι οι ταπεινολόγοι». Άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης Αθήνα 6 Απριλίου 2025 Ε Θ Α Ι Ο Σ |