Κρυονερίδα- Βαφές
Το χωριό Βαφές στον Αποκόρωνα Χανίων βρίσκεται στους πρόποδες των Λευκών ορέων, σε υψόμετρο. 210μ. και απέχει 37 χλμ. από τα Χανιά. Ο αριθμός των κατοίκων μαζί με τα δυο μετόχια του, τον Αρεβίτη και την Αχατζικιά, ανέρχεται στα 261 άτομα. Τα κύρια προϊόντα του χωριού είναι λάδι, χαρούπια, κρασί, λίγα κηπευτικά και κτηνοτροφικά είδη.
Γίνεται γνωστό γύρω στο 700 μ.Χ., όταν το γειτονικό χωριό Κούρτσα που επί Ενετοκρατίας λεγόταν Σκούτζα, καταστράφηκε από τους κουρσάρους και οι κάτοικοί του συγχωνεύτηκαν με το κοντινό χωριό που ονομάστηκε Βαφές. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν επίσης και κάποιες οικογένειες από τα Σφακιά. Την ίδια εποχή ανοίχτηκαν πηγάδια για πόσιμο νερό, που παραμένουν ακόμα και φέρουν ονόματα , Παλιό πηγάδι, Λίτινας, Ξήντας κ.α.
Το 1997 χαρακτηρίστηκε εξ ολοκλήρου ως διατηρητέος οικισμός από το Υπουργείο Πολιτισμού (ΦΕΚ 1072/1997). Είναι το μοναδικό στον νομό (περιφερειακή ενότητα) Χανίων με αυτόν τον τίτλο. Τα περισσότερα από τα κτίσματα του διασώζουν τμήματα που χρονολογούνται στην όψιμη Βενετοκρατία ή την πρώιμη Τουρκοκρατία.
Όταν το 961 μ.Χ. ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς, εγκατέστησε στο νησί τις οικογένειες Φωκά και Σκορδίλη. Οι Σκορδίληδες, ή κάποιοι εξ αυτών επέλεξαν τον Βαφέ, παρέμειναν εκεί και αναγνωρί-στηκαν ως αριστοκρατική οικογένεια και κατά τη Βενετοκρατία.
Το 1182 μετά από μια επαναστατική κίνηση διαρκείας, ο αυτοκράτορας Αλέξιος επαναφέρει την τάξη στο νησί. Το Χρονικό» του Trivan αναφέρει: «ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε τον γιό του Ισαάκιο με 12 αρχοντόπουλα και άλλους αποίκους στην Κρήτη για να καταβάλουν τους επαναστάτες ….Αναχώρησαν με μια αρμάδα από 101 γαλέρες. Ο Ιωάννης Φωκάς απόγονος του Νικηφόρου ηγείτο της αποστολής και γνωρίζοντας την γεωγραφική θέση της Κρήτης από τον θείο του προσορμίστηκαν στον Μαύρο Μώλο στην Κίσσαμο κοντά στο ακρωτήρι Τραχίλας. Εκεί αποβιβάστηκαν, ξεφόρτωσαν όλα τα εφόδια κι ο Ισαάκιος διέταξε να καούν τα πλοία εκτός από ένα που έστειλε στην Πόλη για να αναγγείλει στον πατέρα του την αποβίβασή τους. "Εγγίξαμεν" του έγραφε με χειρόγραφο Χρυσόβουλο του Δούκα της Κρήτης Κωνσταντίνου το οποίο βρίσκεται στην Ιερά μονή Γωνιάς στο Κολυμπάρι Κισσάμου.»
Το χωριό Βαφές στον Αποκόρωνα Χανίων βρίσκεται στους πρόποδες των Λευκών ορέων, σε υψόμετρο. 210μ. και απέχει 37 χλμ. από τα Χανιά. Ο αριθμός των κατοίκων μαζί με τα δυο μετόχια του, τον Αρεβίτη και την Αχατζικιά, ανέρχεται στα 261 άτομα. Τα κύρια προϊόντα του χωριού είναι λάδι, χαρούπια, κρασί, λίγα κηπευτικά και κτηνοτροφικά είδη.
Γίνεται γνωστό γύρω στο 700 μ.Χ., όταν το γειτονικό χωριό Κούρτσα που επί Ενετοκρατίας λεγόταν Σκούτζα, καταστράφηκε από τους κουρσάρους και οι κάτοικοί του συγχωνεύτηκαν με το κοντινό χωριό που ονομάστηκε Βαφές. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν επίσης και κάποιες οικογένειες από τα Σφακιά. Την ίδια εποχή ανοίχτηκαν πηγάδια για πόσιμο νερό, που παραμένουν ακόμα και φέρουν ονόματα , Παλιό πηγάδι, Λίτινας, Ξήντας κ.α.
Το 1997 χαρακτηρίστηκε εξ ολοκλήρου ως διατηρητέος οικισμός από το Υπουργείο Πολιτισμού (ΦΕΚ 1072/1997). Είναι το μοναδικό στον νομό (περιφερειακή ενότητα) Χανίων με αυτόν τον τίτλο. Τα περισσότερα από τα κτίσματα του διασώζουν τμήματα που χρονολογούνται στην όψιμη Βενετοκρατία ή την πρώιμη Τουρκοκρατία.
Όταν το 961 μ.Χ. ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς, εγκατέστησε στο νησί τις οικογένειες Φωκά και Σκορδίλη. Οι Σκορδίληδες, ή κάποιοι εξ αυτών επέλεξαν τον Βαφέ, παρέμειναν εκεί και αναγνωρί-στηκαν ως αριστοκρατική οικογένεια και κατά τη Βενετοκρατία.
Το 1182 μετά από μια επαναστατική κίνηση διαρκείας, ο αυτοκράτορας Αλέξιος επαναφέρει την τάξη στο νησί. Το Χρονικό» του Trivan αναφέρει: «ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε τον γιό του Ισαάκιο με 12 αρχοντόπουλα και άλλους αποίκους στην Κρήτη για να καταβάλουν τους επαναστάτες ….Αναχώρησαν με μια αρμάδα από 101 γαλέρες. Ο Ιωάννης Φωκάς απόγονος του Νικηφόρου ηγείτο της αποστολής και γνωρίζοντας την γεωγραφική θέση της Κρήτης από τον θείο του προσορμίστηκαν στον Μαύρο Μώλο στην Κίσσαμο κοντά στο ακρωτήρι Τραχίλας. Εκεί αποβιβάστηκαν, ξεφόρτωσαν όλα τα εφόδια κι ο Ισαάκιος διέταξε να καούν τα πλοία εκτός από ένα που έστειλε στην Πόλη για να αναγγείλει στον πατέρα του την αποβίβασή τους. "Εγγίξαμεν" του έγραφε με χειρόγραφο Χρυσόβουλο του Δούκα της Κρήτης Κωνσταντίνου το οποίο βρίσκεται στην Ιερά μονή Γωνιάς στο Κολυμπάρι Κισσάμου.»
|
|
Ο Μαρίνος Σκορδίλης "ημέτερος ανεψιός και μέγας στρατάρχης" (ιζ’έγγραφο) όπως αναφέρει το Χρυσόβουλον του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού Β’, ήρθε στην Κρήτη μαζί με τα άλλα αρχοντόπουλα. Η Κρήτη διαιρέθηκε σε δώδεκα περιοχές, ένα τιμάριο παραχωρήθηκε σε κάθε ένα από αυτούς.
Η οικογένεια Σκορδίλη αποτελούμενη από 10 αδέλφια με τις οικογένειές τους και αρχηγό τον Μαρίνο, πήραν από την Ιερά Μονή του Αγ. Ευθυμίου. Ο Μαρίνος ορίστηκε διοικητής της περιοχής και όπως όριζε το Χρυσόβουλο πήραν τα Σφακιά, περιοχή που όπως αναφέρεται σε κείμενα που βρέθηκαν, τους ανήκε από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά και τους επιστράφηκαν πάλι με Χρυσόβουλον του αυτοκράτορα.
«Αρχίζοντας και αυτών των Σκορδύληδων τα σύνορα, από τα Ασκύφια να υπάγη έως την Ανώπολιν και έως την Αγία Ρουμέλην, ως χύνουν τα νερά προς τον Νότον και έως του Χριστού το Γεράκι, όπου και αυτών δι΄εγγράφου τα εδώκαμεν».
Από αυτήν την οικογένεια προφανώς προήρχοντο και οι Σκορδίληδες ή Σκορδύληδες του Βαφέ. Απόγονος αυτών και ο γνωστός Εμμανουήλ Σκορδίλης ιερέας, του οποίου το σπίτι στέκει ακόμα στο χωριό και χρονολογείται στο 1745.
Το χωριό αναφέρεται ως Vaffea από τον Francesco Barozzi το 1577, Vaffe από τον Καστροφύλακα το 1583 και Vaffes από τον Francesco Basilicata το 1630.
Στην απογραφή του Καστροφύλακα (1583) αναφέρεται ότι το σε περίπτωση πολέμου, το χωριό θα έδινε 50 άντρες για τις αγγαρίες και 32 ναύτες (για τα κάτεργα).
Μετά την κατάληψη του Αποκόρωνα από τους Οθωμανούς το 1646, ο Βαφές έγινε Βακουφικό χωριό (ιδιοκτησία κοινωφελούς ιδρύματος) ανήκον στο τέμενος του Φιντίκ Χατζή Μεχμέτ πασά στο Ηράκλειο. Σε έλεγχο του τεμένους υπό Ιεροδίκου διαπιστώθηκε ότι το χωριό επλήρωνε στο τέμενος φόρο 520 παράδων. Κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία χτίστηκαν στο χωριό εντυπωσιακά κτήρια που μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει έως σήμερα, όπως ο δίκλιτος ναός του Χριστού, η κατοικία του Ιερέως Εμμανουήλ Σκορδύλη του 1745 και σειρά θολωτών κατασκευών που αποδίδονται στον γενίτσαρο Ιμπραήμ Αληδάκη.
Την περίοδο 1820-1828 τα περισσότερα συμβούλια για την επανάσταση έγιναν στον Βαφέ, στον οποίο ήταν η έδρα της διοίκησης. Εκεί το 1928 ιδρύθηκε η πρώτη μονάδα ιππικού από τον απεσταλμένο του Καποδίστρια Βαυαρό συνταγματάρχη Ράϊνεκ και τους οπλαρχηγούς, που έδωσε φτερά στον αγώνα.
Πάλι, το 1841 κατά την επανάσταση του Χαιρέτη, ο Βαφές ήταν η έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής. Εκεί συγκεντρώθηκαν τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς όλοι οι οπλαρχηγοί και πληρεξούσιοι των επαναστατημένων επαρχιών. Στη συγκέντρωση αυτή παρευρέθηκαν ο Άγγλος ναύαρχος Στιούαρτ, ο πρόξενος της Αγγλίας Όγκλεϊ και ο Μουσταφά Πασάς με το επιτελείο του.
Η οικογένεια Σκορδίλη αποτελούμενη από 10 αδέλφια με τις οικογένειές τους και αρχηγό τον Μαρίνο, πήραν από την Ιερά Μονή του Αγ. Ευθυμίου. Ο Μαρίνος ορίστηκε διοικητής της περιοχής και όπως όριζε το Χρυσόβουλο πήραν τα Σφακιά, περιοχή που όπως αναφέρεται σε κείμενα που βρέθηκαν, τους ανήκε από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά και τους επιστράφηκαν πάλι με Χρυσόβουλον του αυτοκράτορα.
«Αρχίζοντας και αυτών των Σκορδύληδων τα σύνορα, από τα Ασκύφια να υπάγη έως την Ανώπολιν και έως την Αγία Ρουμέλην, ως χύνουν τα νερά προς τον Νότον και έως του Χριστού το Γεράκι, όπου και αυτών δι΄εγγράφου τα εδώκαμεν».
Από αυτήν την οικογένεια προφανώς προήρχοντο και οι Σκορδίληδες ή Σκορδύληδες του Βαφέ. Απόγονος αυτών και ο γνωστός Εμμανουήλ Σκορδίλης ιερέας, του οποίου το σπίτι στέκει ακόμα στο χωριό και χρονολογείται στο 1745.
Το χωριό αναφέρεται ως Vaffea από τον Francesco Barozzi το 1577, Vaffe από τον Καστροφύλακα το 1583 και Vaffes από τον Francesco Basilicata το 1630.
Στην απογραφή του Καστροφύλακα (1583) αναφέρεται ότι το σε περίπτωση πολέμου, το χωριό θα έδινε 50 άντρες για τις αγγαρίες και 32 ναύτες (για τα κάτεργα).
Μετά την κατάληψη του Αποκόρωνα από τους Οθωμανούς το 1646, ο Βαφές έγινε Βακουφικό χωριό (ιδιοκτησία κοινωφελούς ιδρύματος) ανήκον στο τέμενος του Φιντίκ Χατζή Μεχμέτ πασά στο Ηράκλειο. Σε έλεγχο του τεμένους υπό Ιεροδίκου διαπιστώθηκε ότι το χωριό επλήρωνε στο τέμενος φόρο 520 παράδων. Κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία χτίστηκαν στο χωριό εντυπωσιακά κτήρια που μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει έως σήμερα, όπως ο δίκλιτος ναός του Χριστού, η κατοικία του Ιερέως Εμμανουήλ Σκορδύλη του 1745 και σειρά θολωτών κατασκευών που αποδίδονται στον γενίτσαρο Ιμπραήμ Αληδάκη.
Την περίοδο 1820-1828 τα περισσότερα συμβούλια για την επανάσταση έγιναν στον Βαφέ, στον οποίο ήταν η έδρα της διοίκησης. Εκεί το 1928 ιδρύθηκε η πρώτη μονάδα ιππικού από τον απεσταλμένο του Καποδίστρια Βαυαρό συνταγματάρχη Ράϊνεκ και τους οπλαρχηγούς, που έδωσε φτερά στον αγώνα.
Πάλι, το 1841 κατά την επανάσταση του Χαιρέτη, ο Βαφές ήταν η έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής. Εκεί συγκεντρώθηκαν τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς όλοι οι οπλαρχηγοί και πληρεξούσιοι των επαναστατημένων επαρχιών. Στη συγκέντρωση αυτή παρευρέθηκαν ο Άγγλος ναύαρχος Στιούαρτ, ο πρόξενος της Αγγλίας Όγκλεϊ και ο Μουσταφά Πασάς με το επιτελείο του.
|
|
Παρά τη σύσταση του Στιούαρτ στους αρχηγούς να μη ζητήσουν ένωση με την Ελλάδα, αλλά αυτονομία ή ηγεμονία, στην ερώτησή του: «Τι ζητά ο κρητικός λαός;» οι επαναστάτες σύσσωμοι απάντησαν: «Ένωση με την Ελλάδα!». Ο ναύαρχος αποχώρησε θυμωμένος και ο Τούρκος πασάς προσβλήθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Επαναστατική Επιτροπή εξέδιδε την εφημερίδα «Ραδάμανθυς», την πρώτη κρητική εφημερίδα που εκδόθηκε στο νησί.
Το καλοκαίρι του 1866 κηρύχθηκε επανάσταση στο χωριό Ασκύφου Σφακίων και η πρώτη μάχη δόθηκε στην περιοχή Βρύσες του Βαφέ, που αργότερα έγινε χωριό. Ξεκίνησε το πρωί της 25ης Αυγούστου όταν οι Χριστιανοί περικύκλωσαν το τάγμα των Αιγυπτίων το οποίο μετά από τρείς ημέρες μαχών, συνθηκολόγησε και αποχώρησε άοπλο .
Οι Τούρκοι μεταφέρουν στρατό στο νησί αλλά και οι Χριστιανοί προετοιμάζονται. Την 1η Οκτωβρίου αποβιβάζεται στο Λουτρό Σφακίων ο Ι. Ζυμβρακάκης με Κρητικούς από την Ελλάδα και άλλους εθελοντές, μεταφέροντας και πολεμοφόδια. Στις 5 του μηνός φτάνουν και στρατοπεδεύουν στον Βαφέ όπου συγκεντρώνονται πολλοί Κρητικοί. Εν τω μεταξύ, ο Μουσταφά πασάς έχει στρατοπεδεύσει στις Βρύσες με 30.000 στρατιώτες. Οι επαναστάτες θεώρησαν ότι πολεμώντας στο βουνό, θα κέρδιζαν τη μάχη. Ο Χατζημιχάλης, που ήταν επικεφαλής σώματος 1.000 Κρητικών, αρνήθηκε να στρατοπεδεύσει στον κάμπο, με την αιτιολογία ότι ο εχθρός είχε πολλαπλάσια δύναμη. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν στις 12 Οκτωβρίου και αντί οι Χριστιανοί να υποχωρήσουν στα βουνά όπως είχε αποφασιστεί, βγαίνουν κάτω από το χωριό και ταμπουρώνονται. Οι Τούρκοι μετά από μια πολύνεκρη μάχη, απέκοψαν τον ανεφοδιασμό των εθελοντών, αναγκάζοντας τους σε υποχώρηση με πολλές απώλειες. Η μάχη έχει μείνει στην ιστορία σαν «Μάχη του Βαφέ».
Ο ποιητής και δημοσιογράφος του περασμένου αιώνα Σοφοκλής Καρύδης εξύμνησε την επανάσταση αυτή μ’ ένα δίστιχο: «Παιδιά που σκοτωθήκατε εις του Βαφέ τη ράχη
ο θάνατος σας ήθελα και μένα να μου λάχει…»
«Ο αγώνας αυτός στον Βαφέ ήταν τόσο μεγάλης σημασίας, ώστε και ο Βίκτωρ Ουγκό, θέλοντας να βοηθήσει στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης, την εξύμνησε με την πένα του. Μια δεύτερη μάχη, που έγινε τον επόμενο χρόνο στο Βαφέ, κατέληξε σε νίκη των Χριστιανών.
Το καλοκαίρι του 1866 κηρύχθηκε επανάσταση στο χωριό Ασκύφου Σφακίων και η πρώτη μάχη δόθηκε στην περιοχή Βρύσες του Βαφέ, που αργότερα έγινε χωριό. Ξεκίνησε το πρωί της 25ης Αυγούστου όταν οι Χριστιανοί περικύκλωσαν το τάγμα των Αιγυπτίων το οποίο μετά από τρείς ημέρες μαχών, συνθηκολόγησε και αποχώρησε άοπλο .
Οι Τούρκοι μεταφέρουν στρατό στο νησί αλλά και οι Χριστιανοί προετοιμάζονται. Την 1η Οκτωβρίου αποβιβάζεται στο Λουτρό Σφακίων ο Ι. Ζυμβρακάκης με Κρητικούς από την Ελλάδα και άλλους εθελοντές, μεταφέροντας και πολεμοφόδια. Στις 5 του μηνός φτάνουν και στρατοπεδεύουν στον Βαφέ όπου συγκεντρώνονται πολλοί Κρητικοί. Εν τω μεταξύ, ο Μουσταφά πασάς έχει στρατοπεδεύσει στις Βρύσες με 30.000 στρατιώτες. Οι επαναστάτες θεώρησαν ότι πολεμώντας στο βουνό, θα κέρδιζαν τη μάχη. Ο Χατζημιχάλης, που ήταν επικεφαλής σώματος 1.000 Κρητικών, αρνήθηκε να στρατοπεδεύσει στον κάμπο, με την αιτιολογία ότι ο εχθρός είχε πολλαπλάσια δύναμη. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν στις 12 Οκτωβρίου και αντί οι Χριστιανοί να υποχωρήσουν στα βουνά όπως είχε αποφασιστεί, βγαίνουν κάτω από το χωριό και ταμπουρώνονται. Οι Τούρκοι μετά από μια πολύνεκρη μάχη, απέκοψαν τον ανεφοδιασμό των εθελοντών, αναγκάζοντας τους σε υποχώρηση με πολλές απώλειες. Η μάχη έχει μείνει στην ιστορία σαν «Μάχη του Βαφέ».
Ο ποιητής και δημοσιογράφος του περασμένου αιώνα Σοφοκλής Καρύδης εξύμνησε την επανάσταση αυτή μ’ ένα δίστιχο: «Παιδιά που σκοτωθήκατε εις του Βαφέ τη ράχη
ο θάνατος σας ήθελα και μένα να μου λάχει…»
«Ο αγώνας αυτός στον Βαφέ ήταν τόσο μεγάλης σημασίας, ώστε και ο Βίκτωρ Ουγκό, θέλοντας να βοηθήσει στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης, την εξύμνησε με την πένα του. Μια δεύτερη μάχη, που έγινε τον επόμενο χρόνο στο Βαφέ, κατέληξε σε νίκη των Χριστιανών.
|
|
Πιο πάνω στην χαράδρα Λαγγός, σε υψόμετρο 240 μέτρων, 15 λεπτά από το χωριό, υπάρχει ένα μικρό σπήλαιο. Το στόμιό του είναι πολύ χαμηλό και η είσοδος γίνεται μόνο έρποντας. Μπαίνοντας, ανοίγεται ένας μικρός προθάλαμος πέντε έξι μέτρων πλάτους. Αριστερά και προς τα κάτω μετά από ένα στένωμα εμφανίζεται ο κεντρικός θάλαμος. Οι διαστάσεις του είναι περίπου 8 x 4 και το ύψος της οροφής από 1,60 μέχρι 2 μέτρα. Στο μέσον, αριστερά, υπάρχει το κενοτάφιο όπου διατηρούνται ακόμη μερικά από τα οστά των μαρτύρων της θυσίας του 1821. Το σπήλαιο συνεχίζει στο βάθος με έναν άλλο θάλαμο πολύ χαμηλό, διαστάσεων 12 x 10, που το ύψος της οροφής δεν ξεπερνά τα 70 εκατοστά. Εκεί στην άκρη του, τρέχει από τον βράχο σε ένα μικρό κοίλωμα (γούρνα) κρύο νερό. Αυτό το νερό έδωσε το όνομά του (Κρυονερίδα) στο σπήλαιο και στην ευρύτερη περιοχή. Το συνολικό του μήκος είναι περίπου 30 μέτρα.
Τον Αύγουστο του 1821, οι πασσάδες Οσμάν και ο Ρεσίτ εισβάλλουν από το Ρέθυμνο και απωθούν τους λίγους και σχεδόν άοπλους επαναστάτες στα στενά του Αλμυρού. Ο Αποκόρωνας καίγεται και οι επαναστάτες καταφεύγουν στα βουνά. «Θλιβερά είναι η διήγησις των δυστυχημάτων άτινα διέπραξαν εισβαλόντες εις το μέρος τούτο οι πολέμιοι. Διαδραμόντες με ορμήν, κατέκαυσαν πρώτην φοράν τα τερπνά χωρία όλης της επαρχίας, φονεύσαντες και αιχμαλωτίσαντες πολλούς εκ των γερόντων των αδυνάτων και αόπλων» Καλλίνικος Κριτοβουλίδης «Απομνημονεύματα».
Οι άγριοι επιδρομείς μπαίνουν στον Βαφέ και τον βρίσκουν σχεδόν έρημο, αφού οι άνδρες είχαν καταφύγει στα γύρω βουνά και ξεσπούν σε λίγους ανήμπορους γέρους και γριές που τους δολοφονούν άγρια. Οι μανάδες με τα μικρά παιδιά κρύφτηκαν πάλι στο σπήλαιο της Κρυονερίδας πιστεύοντας ότι, όπως και τις άλλες φορές, δεν θα τους ανακαλύψει ο Τούρκος. Η παράδοση έχει διασώσει μερικές ιστορίες για τα γενόμενα. Μια από αυτές αναφέρει πως οι Τούρκοι εξανάγκασαν έναν γέρο που βρήκαν στο χωριό να τους ακολουθήσει. Όταν περνούσαν το Βαφιανό φαράγγι, ο γέρος άκουσε κλάμα μωρού και προσπάθησε να ειδοποιήσει τη μάνα του, φωνάζοντας τραγουδιστά: «Κρούψε μάνα το παιδί σου μη χάσεις τη ζωή σου». Μια άλλη θέλει τους Τούρκους να βρίσκουν κοντά στην σπηλιά το γαϊδουράκι που μετέφεραν τα εφόδια και έτσι τους εντόπισαν και μια τρίτη, πως οι Τούρκοι αντελήφθησαν την κρυψώνα όταν κάποιοι βγήκαν για προμήθειες.
Τον Αύγουστο του 1821, οι πασσάδες Οσμάν και ο Ρεσίτ εισβάλλουν από το Ρέθυμνο και απωθούν τους λίγους και σχεδόν άοπλους επαναστάτες στα στενά του Αλμυρού. Ο Αποκόρωνας καίγεται και οι επαναστάτες καταφεύγουν στα βουνά. «Θλιβερά είναι η διήγησις των δυστυχημάτων άτινα διέπραξαν εισβαλόντες εις το μέρος τούτο οι πολέμιοι. Διαδραμόντες με ορμήν, κατέκαυσαν πρώτην φοράν τα τερπνά χωρία όλης της επαρχίας, φονεύσαντες και αιχμαλωτίσαντες πολλούς εκ των γερόντων των αδυνάτων και αόπλων» Καλλίνικος Κριτοβουλίδης «Απομνημονεύματα».
Οι άγριοι επιδρομείς μπαίνουν στον Βαφέ και τον βρίσκουν σχεδόν έρημο, αφού οι άνδρες είχαν καταφύγει στα γύρω βουνά και ξεσπούν σε λίγους ανήμπορους γέρους και γριές που τους δολοφονούν άγρια. Οι μανάδες με τα μικρά παιδιά κρύφτηκαν πάλι στο σπήλαιο της Κρυονερίδας πιστεύοντας ότι, όπως και τις άλλες φορές, δεν θα τους ανακαλύψει ο Τούρκος. Η παράδοση έχει διασώσει μερικές ιστορίες για τα γενόμενα. Μια από αυτές αναφέρει πως οι Τούρκοι εξανάγκασαν έναν γέρο που βρήκαν στο χωριό να τους ακολουθήσει. Όταν περνούσαν το Βαφιανό φαράγγι, ο γέρος άκουσε κλάμα μωρού και προσπάθησε να ειδοποιήσει τη μάνα του, φωνάζοντας τραγουδιστά: «Κρούψε μάνα το παιδί σου μη χάσεις τη ζωή σου». Μια άλλη θέλει τους Τούρκους να βρίσκουν κοντά στην σπηλιά το γαϊδουράκι που μετέφεραν τα εφόδια και έτσι τους εντόπισαν και μια τρίτη, πως οι Τούρκοι αντελήφθησαν την κρυψώνα όταν κάποιοι βγήκαν για προμήθειες.
|
|
Μέσα στο σπήλαιο είχαν στοιβαχτεί περίπου 130 γυναικόπαιδα και 5-6 άντρες, με όσα από τα υπάρχοντά τους τους ήταν απαραίτητα. Τρεις ημέρες μετά την ανακάλυψη, οι Τούρκοι με το καλό, με υποσχέσεις, ακόμη και με τη βία προσπαθούν να τους πείσουν να βγουν και να παραδοθούν. Αφού οι εγκλωβισμένοι δεν παραδίδονταν, μάζεψαν κατσιγάρους*, χλωρά κλαδιά, θειάφι, κουρέλια και ό,τι άλλο μπορούσαν και τα τοποθέτησαν στο στόμιο της σπηλιάς.
Για μια ακόμη φορά προσπάθησαν να πείσουν τους χριστιανούς να βγούνε αλλά πάλι πήραν την ίδια απάντηση. Εκείνοι ήξεραν τι τους περίμενε αν έβγαιναν. Το μαχαίρι, η ατίμωση, το σκλαβοπάζαρο. Προτίμησαν να πεθάνουν σφιχταγκα-λιασμένοι με τον φρικτό θάνατο της ασφυξίας, από τους πυκνούς καπνούς της φωτιάς που έβαλαν οι Τούρκοι σε όλα αυτά που είχαν μαζέψει στην είσοδο. Από τους εγκλωβισμένους 6 ή 7 σώθηκαν. Το χωριό ρημάχτηκε εκτός των αποπνιγέντων στο σπήλαιο άλλοι 44 πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα. Με νύφες από γύρω χωριά οι 6 που επέζησαν και οι άνδρες που πολεμούσαν σε άλλο τόπο και σώθηκαν, όπως και κάποιων που ήρθαν από τα Σφακιά, αναστήθηκε το χωριό.
Το 1938 ανασύρθηκαν κάποια από τα οστά, τα οποία βλέπουμε σήμερα φυλαγμένα στο οστεοφυλάκιο .
Κάθε χρόνο τον μήνα Αύγουστο, γίνεται στο Σπήλαιο της Κρυονερίδας επιμνημόσυνος δέησης.
Για μια ακόμη φορά προσπάθησαν να πείσουν τους χριστιανούς να βγούνε αλλά πάλι πήραν την ίδια απάντηση. Εκείνοι ήξεραν τι τους περίμενε αν έβγαιναν. Το μαχαίρι, η ατίμωση, το σκλαβοπάζαρο. Προτίμησαν να πεθάνουν σφιχταγκα-λιασμένοι με τον φρικτό θάνατο της ασφυξίας, από τους πυκνούς καπνούς της φωτιάς που έβαλαν οι Τούρκοι σε όλα αυτά που είχαν μαζέψει στην είσοδο. Από τους εγκλωβισμένους 6 ή 7 σώθηκαν. Το χωριό ρημάχτηκε εκτός των αποπνιγέντων στο σπήλαιο άλλοι 44 πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα. Με νύφες από γύρω χωριά οι 6 που επέζησαν και οι άνδρες που πολεμούσαν σε άλλο τόπο και σώθηκαν, όπως και κάποιων που ήρθαν από τα Σφακιά, αναστήθηκε το χωριό.
Το 1938 ανασύρθηκαν κάποια από τα οστά, τα οποία βλέπουμε σήμερα φυλαγμένα στο οστεοφυλάκιο .
Κάθε χρόνο τον μήνα Αύγουστο, γίνεται στο Σπήλαιο της Κρυονερίδας επιμνημόσυνος δέησης.
Το 1912 μεγάλη ομάδα Βαφειανών προσέτρεξαν εθελοντικά και πήραν μέρος στον Ηπειρωτικό πόλεμο. Στον Βαλκανικό και τον Μικρασιατικό πόλεμο πήραν μέρος όλοι οι στρατεύσιμοι με αρκετούς να αναπαύονται στα χώματα της Μακεδονίας της Θράκης και της Μ. Ασίας. 10 σκοτώθηκαν και 2 για επτά χρόνια έμειναν αιχμάλωτοι. Στον Αλβανικό πόλεμο πάλι εκεί με απώλειες ζωών και αρτιμέλειας των πολεμιστών.
|
|
Την νεότερη εποχή, το 1942 και μετέπειτα, αποτέλεσε το κρησφύγετο της Ελληνικής αντίστασης στους Γερμανούς. Εκεί και οι Άγγλοι κατάσκοποι που με ασύρματο μεγάλης εμβέλειας επικοινωνούσαν με την Μέση Ανατολή μεταδίδοντας πληροφο-ρίες για την περιοχή αλλά και για τις διελεύσεις γερμανικών αεροπλάνων προς την Αφρική.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1944 το πρωί κι ενώ η Αθήνα αποτίναζε το γερμανικό ζυγό, ακούστηκαν οι ερπίστρυες να κροταλίζουν στον αμαξιτό δρόμο. 7 τανκς και θωρακισμένα αυτοκίνητα γεμάτα Γερμανούς στρατιώτες μπήκαν στον Βαφέ και άρχισαν να βάλλουν με τα πολυβόλα και τα πυροβόλα τους. Όλο το χωριό, ΕΛΛΑΣίτες, ΕΟΚίτες και ανένταχτοι βρέθηκαν στο ίδιο μετερίζι και έγιναν συμπολεμιστές. Πήραν τα βουνά παίρνοντας μαζί τους ότι οπλισμό προλάβαιναν και ταμπουρώθηκαν στα γύρω υψώματα. Στις 4 το απόγευμα οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής. Κατά την τελευταία αυτή μάχη (από τις τελευταίες στην Ευρώπη), οι Γερμανοί μέτρησαν σαράντα κατ 'αλλους 60 νεκρούς και τραυματίες, ενώ οι Έλληνες έχασαν τέσσερις αγωνιστές. Το χωριό κατά τη διάρκεια της κατοχής έγινε κέντρο φιλοξενίας των συμμαχικών δυνάμεων που είχαν απομείνει μετά την μάχη της Κρήτης. Ένας κάτοικος με το όνομα Νίκος Βανδουλάκης φιλοξένησε τόσους πολλούς που έγινε γνωστός με το όνομα "Βρετανός Πρόξενος".
Στις 8 Δεκεμβρίου 1944 το πρωί κι ενώ η Αθήνα αποτίναζε το γερμανικό ζυγό, ακούστηκαν οι ερπίστρυες να κροταλίζουν στον αμαξιτό δρόμο. 7 τανκς και θωρακισμένα αυτοκίνητα γεμάτα Γερμανούς στρατιώτες μπήκαν στον Βαφέ και άρχισαν να βάλλουν με τα πολυβόλα και τα πυροβόλα τους. Όλο το χωριό, ΕΛΛΑΣίτες, ΕΟΚίτες και ανένταχτοι βρέθηκαν στο ίδιο μετερίζι και έγιναν συμπολεμιστές. Πήραν τα βουνά παίρνοντας μαζί τους ότι οπλισμό προλάβαιναν και ταμπουρώθηκαν στα γύρω υψώματα. Στις 4 το απόγευμα οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής. Κατά την τελευταία αυτή μάχη (από τις τελευταίες στην Ευρώπη), οι Γερμανοί μέτρησαν σαράντα κατ 'αλλους 60 νεκρούς και τραυματίες, ενώ οι Έλληνες έχασαν τέσσερις αγωνιστές. Το χωριό κατά τη διάρκεια της κατοχής έγινε κέντρο φιλοξενίας των συμμαχικών δυνάμεων που είχαν απομείνει μετά την μάχη της Κρήτης. Ένας κάτοικος με το όνομα Νίκος Βανδουλάκης φιλοξένησε τόσους πολλούς που έγινε γνωστός με το όνομα "Βρετανός Πρόξενος".
|
|
*Κατσίγαροι: Υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων από την διήθηση του ελαιολάδου
----------------
Ακολουθεί έκθεση του αρχηγού Ζυμβρακάκη για την μάχη του Βαφέ. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα των Αθηνών «Νέα Γενεά» στις 29-10-1866 και αντεγράφη από το βιβλίο της Ευμορφίας Βαγιάκη-Μπουντουράκη «Ο Βαφές Χανίων μετερίζι της λευτεριάς»
«Εν Ασκύφω την 19 Οκτωβρίου 1866
Αφιχθέντες εις Λουτρόν της επαρχίας Σφακίων κατευθύνθημεν εις Αποκόρωνα, όπως αναχαιτίσωμεν τον εχθρόν θέλοντα να καταλάβη την επαρχίαν αυτήν. Εστρατοπεδεύσαμεν εις χωρίον Βαφέ, όπου διεμείναμεν επί πέντε όλας ημέρας αναμένοντες την συγκέντρωσιν ανδρών, προσκληθείσαν κατά διαταγήν του Κ.Ι.Ζ., υπαγορευθέντος υπό της Γενικής των Κρητών Συνελεύσεως, αρχηγού των πέντε επαρχιών. Αι ημέραι παρήρχοντο, και εις μάτην ο αρχηγός πρασεκάλει τους διαφόρους οπλαρχηγούς (καπετάνιους) κατεπειγόντως, διότι ο εχθρός ήτον εσκηνωμένος εις Στύλον, και είχομεν ανάγκην τριών χιλιάδων ανδρών όπως καταλάβωμεν επικαίρους τινάς θέσεις και ιδίως το οχυρόν χωρίον του Βάμου, και αποκρούσωμεν ούτω τον εχθρόν, προσπαθούντα να εισορμήση και εις την λοιπή επαρχίαν των Αποκωρώνων.
Δυστυχώς όμως ένεκεν του αιφνιδίως επελθόντος δριμέως και προώρου χειμώνος οι άνδρες, σπεύδοντες εις βοήθειαν των εις τα όρη καταφυγουσών οικογενειών των και απολυομένων εκεί υπό του ψύχους και της πείνης, δεν συνήρχοντο, και ούτως οι Τούρκοι κατέλαβον το χωρίον Βάμου, όπερ ημείς ένεκα ελλείψεως ανδρών δεν κατελάβομεν.
Την 10 του ισταμένου αι πρωτοπορείαι του εχθρού κατέλαβον το χωρίον Καρύδι. Ημείς οι εν Βαφέ εσπεύσαμεν, και μετά τινάς ακροβολισμούς ηναγκάσαμεν αυτούς να επανακάμψωσι εις Βάμον.
Την 12 όμως περί την 8 ώραν της πρωίας είδομεν τον Τουρκικόν στρατόν κινούμενον, και ενοήσαμεν αυτόν επερχόμενος εναντίον ημών.
Όλοι οι άνδρες ημών συνεποσούντος εις 500. Διηρέθημεν εις τρία τμήματα, και τον μεν 1) κατέλαβεν το χωρίον Αλίκαμπον, το δε 2) θέσεις τινάς μεταξύ Βαφέ και Προσνέρου, το δε 3) έμεινεν εις Βαφέ.
Ο Τουρκικός στρατός συμποσούμενος εκ 10.000 ανδρών, διηρέθη εις δύο τμήματα και το μεν 1) εκ 2.500 ανδρών κατευθύνθη εις θέσιν Βρύσες, το δε 2) εκ 7.500 ανδρών συμποσούμενον ανεπαύετο εις Καρύδι. Ότε το πρώτον τμήμα έφτασεν εις Βρύσας, ανήγγειλε την εκεί άφιξιν του δια τριών πυροβολισμών. Τούτο φαίνεται ήτο σύνθημα, διότι εν τω άμα τρίτον τμήμα εκ 5.000 συγκροτούμενον κατήλθεν ακροβολιστικώς εκ του όρους και ανεπαύθη μετά του άλλου τμήματος εις Καρύδι. Την 9½ εκπυρσοκρότησις τηλεβόλου ανήγγειλε την έναρξιν της μάχης. Δις ο εκ 7.500 ανδρών συμποσούμενος στρατός εφορμήσας καθ΄ημών και αποκρουσθείς υπεχώρησε. Τότε το έτερον τμήμα το εκ 5.000 ανδρών, αφού ετοποθέτησε τηλεβόλον επί του λόφου ότε ήρξατο ούτω πυροβολείν, ολίγον βαδίσαν δεξιά , εφώρμησε μετά των άλλων 7.500. Μετά πεισματώδη μάχην, βλέποντες ότι ηθέλαμεν κυκλωθή υπό του πλήθους, ηναγκάσθημεν να εγκαταλείψωμεν τας θέσεις ημών και να υποχωρήσωμεν ολίγον ατάκτως, είναι αληθές, ένεκα της ελλέιψεως δευτέρας γραμμής, ήτις να προστατεύη, την υποχώρησιν, αλλ΄ήσαν άνδρες οίτινες να σχηματίσωσι την δευτέραν γραμμήν; Πεντακόσιοι είμεθα, και τοιαύτην κατέχοντες γραμμήν ηγωνίσθημεν επί 6 ώρας κατά ωρατού συμποσουμένου εκ 15.000 ανδρών.
Το δε περίεργον είναι ότι σφαίραι τηλεβόλου κατηυθύνθηκαν κατά του οικήματος ένθα διέμενεν ο αρχηγός Ι.Ζ. ότι δε κατά την υποχώρησιν εν τη μέση οδό ίππευσε πληθύς σφαιρών κατηυθύνθη προς αυτόν, όπερ δυκνύει εναργώς ότι υπήρχε προδοσία.
Μετά την υποχώρησιν εφθάσαμεν εις Άσκυφον της επαρχίας Σφακίων , όπου ο Κ. αρχηγός προσκαλεί τους οπλαρχηγούς να συνέλθωσι μετά των οπλιτών των, ίνα αποκρούσωσι τον εχθρό, θελήσαντα να εισβάλη εις την επαρχίαν αυτήν.
Δυστυχώς ο μεγαλείτερος εχθρός είναι ο χειμών, διότι συνοδεύεται υπό χιόνος και πείνης, δύο αμειλίκτων εχθρών, οίτινες καθ΄εκάστην επιφέρουσι τον θάνατον εις εκατοστύας γυναικών και παίδων.
Εν Ασκύφω γενομένης εξετάσεως των εν Βαφέ απολεσθέντων, εξήχθη ότι εφονεύθησαν 9, επληγώθησαν 12, όλοι ελαφρώς και τρείς αιχμαλωτίσθησαν.
Εκ των φονευμένων είναι ο Αναστάσιος Βαφειάδης δικηγόρος, Φρ. Έσλεν δικηγόρος, Ιω. Βουγαζάκης , Ιω, Βαρνάβας, ο ιερεύς Καλαμαρίδης, Γρηγόριος Παναγιώτης εκ των πυροσβεστών και Κ. Βούλγαρης τελειόφοιτος της Νομικής.
Οι τρείς αιχμαλωτισθέντες είναι οι ΚΚ. Μάνος και Βαρδίδης και άλλος τις.
Καθ΄α εκ Χανίων μας γράφουσιν, οι φονευθέντες και πληγωθέντες Τούρκοι συμποσούνται εις επτακοσίους (700).
Υ.Γ. Εις Βαφέ ευρίσκετο η Συνέλευσις ήτις παρηκολούθει πάντοτε το στρατόπεδον.»
Πηγές: Ευμορφία Βαγιάκη-Μπουντουράκη «Ο Βαφές Χανίων μετερίζι της λευτεριάς»
https://apokoronas.gov.gr - https://arevitisfarm.gr - https://ellinismos.gr - www.haniotika-nea.gr - https://eparxiakofos.gr www.apokoronaslife.gr - www.daynight.gr - Ιωάννα Σφακιανάκη στο www.nostimonimar-online.com
Αθήνα 21 Φεβρουαρίου 2025 Ε Θ Α Ι Ο Σ