ΜΕΡΑΡΧΙΑ  ΚΡΗΤΩΝ
                                                                                              V Μεραρχία  πεζικού    

Την άμυνα της Κρήτης, είχε η από το 1912 συγκροτηθείσα «V Μεραρχία Πεζικού», η επονομαζόμενη «Μεραρχία Κρητών», που είχε μια σημαντική δράση κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία. Οι μονάδες της Μεραρχίας πριν την Ιταλική εισβολή ήταν με σύνθεση ειρήνης, αλλά με την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, άρχισε με πυρετώδη ρυθμό και με ενθουσιασμό η επιστράτευση. Τάχιστα συγκροτήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες μονάδες και η Μεραρχία ήταν έτοιμη για δράση από την 6η Νοεμβρίου 1940. Η Μεραρχία με Διοικητή τον Υποστράτηγο Γεώργιο Παπαστεργίου, είχε τέσσερα Συντάγματα Πεζικού, το 14ο στα Χανιά με διοικητή τον Συντ/ρχη Νικόλαο Σπένδο, το 43ο στο Ηράκλειο με διοικητή τον Συντ/ρχη Νικόλαο Παπανικολάου, το 44ο στο Ρέθυμνο με διοικητή τον Αντ/ρχη Παναγιώτη Γούλα, το V Σύνταγμα Ορεινού Πυροβολικού στη Σούδα με διοικητή τον Αντ/ρχη Δούκα Μαρινόπουλο, ένα Λόχο Σκαπανέων, ένα λόχο Διαβιβαστών και ένα Στρατιωτικό Νοσοκομείο στα Χανιά. Η συνολική συγκροτηθείσα δύναμη της μεραρχίας ανήλθε σε 566 αξιωματικούς, 18.662 οπλίτες, 687 υποζύγια και 81 οχήματα.
Μέχρι τις 25 Νοεμβρίου, είχε ολοκληρωθεί η μεταφορά από τα λιμάνια της Σούδας και του Ηρακλείου ολόκληρης της V Μεραρχίας στην περιοχή Αμυνταίου, Πτολεμαΐδας, Άργους Ορεστικού.

Παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που οι Κρήτες δεν ήταν συνηθισμένοι, μετακινήθηκαν οδικώς (κάποιοι με οχήματα, οι περισσότεροι με τα πόδια) από τη Μακεδονία και έφτασαν στην περιοχή  της Κορυτσάς όπου έφτασαν αρχές Δεκεμβρίου. Στην συνέχεια μετακινήθηκαν στην Κλεισούρα όπου στρατοπέδευσαν στις περιοχές Μπομπετσίστας, Κιάφε Ψεξές, Βυθκούκι. Το ανυπόφορο κρύο που κυμαινόταν στους μείον 10ο με μείον 20ο C, δεν ευνοούσε ούτε τις επιχειρήσεις, ούτε την υποστήριξη και τον ανεφοδιασμό και είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών κρυοπαγημάτων. Σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 1.500 μέτρων υπήρξαν θερμοκρασίες κάτω των μείον 20ο C, ιδιαίτερα τις νύχτες με έναστρο ουρανό. Παρόλα αυτά, οι άνδρες της αγωνίστηκαν με αυταπάρνηση και κάλυψαν με επιτυχία τον τομέα τους στη Κλεισούρα.
 
Η τελευταία εφεδρεία της Ελλάδος η  V Μεραρχία, μέχρι το βράδυ της 28ης Ιανουαρίου  είχε ολοκληρώσει την προετοιμασία της, τοποθετώντας το 14ο Σύνταγμα στην περιοχή της Κλεισούρας και τα άλλα δύο νοτιότερα, το 43ο στο χωριό Κούκιαρι και το 44ο στην περιοχή Κοσίνα. Τότε διατάχθηκε να καταλάβει την κορυφογραμμή της Τρεμπεσίνας, όρους της Αλβανίας (υψόμετρο 1.923) που δεσπόζει στην κοιλάδα του ποταμού Αώου.

Ιταλική προκήρυξη:  «Στρατιώται της Κρήτης. Η Αγγλία δια το αποκλειστικόν της συμφέρον σας έσπρωξε εις τα βουνά και τον θάνατον, πάνω εις αυτά τα άγρια αρβανίτικα βουνά. Εις την θέσιν σας εν τη θαυμασία νήσω σας απολαύουν δεσποτικώς οι Άγγλοι στρατιώται. Μέσα εις το σπίτι σας κάθονται οι Άγγλοι. Αι γυναίκες σας ενοχλούνται από τους Άγγλους. Δια ποίον λόγον πολεμάτε; Διότι το θέλει η Αγγλία, η οποία έχει αγοράσει την Κυβέρνησίν σας. Μην ξεχάσετε ότι ο μεγάλος σας συμπολίτης, ο Βενιζέλος, επεθύμησε και εζήτησε την φιλίαν της Ιταλίας. Ρίξετε τα όπλα και ελάτε. Ημείς θα φερθούμε προς σας αδελφικά και θα σας επαναφέρωμεν είς την νήσον σας και εις τας οικογενείας σας. Ως πρώτον σημείον της συμπαθείας μας θα δώσουμε 500 δραχμάς εις τον καθέναν που θα παραδοθή εις ημάς με αυτήν την προκήρυξιν».
Ελληνική προκήρυξη: «Ιταλοί στρατιώτες, για ποιο λόγο σας απέσπασαν από την ευτυχισμένη οικογενειακή σας ζωή και σας έφεραν εδώ για να χάσετε τη ζωή σας στα βουνά της Ελλάδος; Ποιους λογαριασμούς έχετε να ξεκαθαρίσετε με τον ελληνικό λαό, που δεν είναι εχθρός κανενός και που αφοσιώνεται σύμπας στις ειρηνικές του εργασίες; Οι αρχηγοί σας, σας οδηγούν σ’ έναν πόλεμο ΑΔΙΚΟ. Ο ΘΕΟΣ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΥΛΟΓΕΙ ΤΗΝ ΑΔΙΚΙΑ. Λυπούμαστε που σας χτυπάμε. Αλλά μας υποχρεώνει η τιμή μας να προστατέψουμε την Πατρίδα μας, που οι αρπακτικοί αρχηγοί σας, σάς έσπρωξαν ξεδιάντροπα να κατακτήσετε, χύνοντας το αίμα σας. Ο πόλεμός μας είναι ιερός. Εσείς πολεμάτε χωρίς καμία ηθική η νομική δικαιολογία. Πετάχτε τα όπλα σας κι επιστρέψτε στην πατρίδα σας».

29 Ιανουαρίου 1941  07:00.  Οι Χανιώτες είναι στους πρόποδες. Επικρατεί χιονοθύελα στο βουνό. Στην κορυφή οι Ιταλοί Αλπίνοι. Κάθετη η βουνοπλαγιά, άπαρτη. «Αδύνατον» αναφωνεί ο Συνταγματάρχης Σπένδος στην εντολή «προχωρείτε!». Πώς να στείλεις τους στρατιώτες στη σίγουρη σφαγή; Πώς να ανεβάσεις 1500 παγωμένους στρατιώτες ακάλυπτους, στην κάθετη κρυσταλλωμένη βουνοπλαγιά, εκεί που δεν γαντζώνει μήτε σίδερο και που τη γαζώνουν τα πολυβόλα;
«Εγώ παιδιά θα πάω. Κι όποιος θέλει έρχεται. Άμα παγώνουμε εμείς εδώ κάτω, αυτοί εκεί πάνω θα ΄χουν γίνει κούτσουρα».
Τον λένε Ησίοδο.
Ησίοδο Τσίγκο. Μικρασιάτης από τα Βουρλά. Το μόνο αγόρι της οικογένειας που γλίτωσε από τους Τσέτες, χάρη σε ένα Τούρκο γείτονα που έκρυψε αυτόν και τη μάνα του σ ένα κάρο και βγήκαν στα Χανιά. Εκεί μεγάλωσε. Τώρα, έφεδρος ανθυπολοχαγός, ελλείψει μονίμων διοικεί τον 11ο Λόχο.
«Λοιπόν, εγώ πάω»  -«μα  κε Ανθυπολοχαγέ ο Συνταγματάρχης δεν το ξέρει!»
«Θα του το πούμε άμα φτάσουμε». Τον ακολουθούν σαράντα. Ανεβαίνουν. Καρφώνουν τις ξιφολόγχες στον πάγο κι ανεβαίνουν. Δεν τους χτυπούν τα πολυβόλα, μα τους χτυπά πιο άγρια η θύελλα. Τους ξυλιάζει τα πόδια και τους αχρηστεύει τα δάχτυλα. Μέχρι και το δάκρυ τους παγώνει.
Ανεβαίνουν. Από τη μέση κι απάνω κάθε 50 μέτρα χάνουν κι έναν, μα ανεβαίνουν. Φτάνουν στο 1733 !  Εφτά κι ένας ο ανθυπολοχαγός οχτώ.  Τα ξυλιασμένα χέρια είναι αδύνατο να περάσουν ξιφολόγχη στα τουφέκια. Τις κραδαίνουν σαν μαχαίρια και πέφτουν στα Ιταλικά αμπριά. Άδεια!  Ψυχή ζώσα! Οι Ιταλοί φοβήθηκαν τον παγωμένο θάνατο και φύγαν!  Κατέβηκαν χαμηλά να σωθούν μέχρι να κοπάσει ο δαίμονας.  Κονσέρβες , τσιγάρα, σοκολάτες όλα στη θέση τους. Τακτοποιημένα. Το ίδιο τα βαριά πολυβόλα και δυό-τρεις μικροί όλμοι. Κατελήφθη το ύψωμα 1733 . «Γυρίστε τα όπλα από την άλλη!» φωνάζει ο Ησίοδος.  «Θα ΄ρθούνε το πρωί!»
Και έρχονται το πρωί που ΄χει πάψει η θύελλα. Τραγουδώντας να ξαναπιάσουν τα αμπριά τους και τους θερίζουν τα δικά τους πολυβόλα!
Όσοι ζούνε το βάζουνε τα πόδια, να ειδοποιήσουν πως την κορφή την πιάσανε οι Έλληνες!
Μα το ίδιο κάνει κι ο Τσίγκος. Φωνάζει στον γκρεμό, όσοι από τους δικούς του δεν είναι παγωμένοι να μην ανέβουν. Να γυρίσουν στο Σύνταγμα, να ειδοποιήσουν πως θέλουμε ενισχύσεις στην κορυφή!

Σε λίγο εμφανίζονται οι Ιταλοί στη βορεινή ρίζα. Δυό ολόκληρα Συντάγματα Αλπινιστών ανεβαίνουν να ξαναπάρουν το βουνό, μα είναι αργά!  Ο Παπαστεργίου, ο Μέραρχος, έχει προλάβει να τους ανεβάσει όλους στο βουνό!  Ολόκληρη τη Μεραρχία Κρήτης!
Αριστερά οι Ρεθυμνιώτες του 44ου. Στο Κέντρο οι Χανιώτες του 14ου και δεξιά οι Καστρινοί κι οι Λασιθιώτες του 43ου.
Οι Ιταλοί δεν είναι δειλοί. Ορμούν. Πιάνονται χέρι με χέρι οι Κρητικοί με τους Τυρολέζους και τα παιδιά από τα Απέννινα. Γλιστρούν και πέφτουν αγκαλιασμένοι στις παγωμένες χαράδρες και στις τρύπες του βουνού.
Το ίδιο βράδυ κατά το το σούρουπο, κάνουν έφοδο και καταλαμβάνουν την πιο ψηλή κορυφή, το ύψωμα 1923. Κοντά δυο μέρες σκοτώνονται, ώσπου το πράμα γίνεται ξεκάθαρο.  Οι Κρητικοί πήραν την Τρεμπεσίνα!
 
Κανένας δεν μπόρεσε να περιγράψει το συγκεκριμένο πολεμικό επεισόδιο, και την αποθέωση της ελληνικής ψυχής σ’ όλη της τη μεγαλοπρέπεια σ’ αυτόν τον αδιανόητο άθλο του 11ου Λόχου του 14ου Συντάγματος της V Μεραρχίας Κρήτης.
Ησίοδος Τσίγκος  Εφ. Ανθ/γός Διμοιρίτης & Διοικητής του 11ου Λόχου του 14ου Συντ/τος της V Μεραρχίας.   Χρυσούν  Αριστείον  Ανδρείας .

 Συνέλαβαν 173 Ιταλούς αιχμαλώτους (ανάμεσά τους, επτά αξιωματικούς) και κυρίευσαν σημαντικό πολεμικό υλικό. Η σφοδρή όμως χιονοθύελλα δεν επέτρεψε την συνέχιση των επιχειρήσεων προς το βόρειο τμήμα και έτσι η Μεραρχία κινήθηκε ανατολικότερα καταλαμβάνοντας διαδοχικά τα σημαντικότερα σημεία της Τρεμπεσίνας (Άρτζα Ντι Σόπρα, ύψωμα 1178,  Άρτζα Ντι Μέτζο, ύψωμα 710, ύψωμα 1816). Στη συνέχεια και μετά από σκληρούς εκ του συστάδην αγώνες, κατέλαβε το ύψωμα Πούντα Νορντ και το χωριό Μετζγκοράνη, όπου οι Ιταλοί είχαν πάνω από 200 νεκρούς και η Μεραρχία συνέλαβε περίπου 500 αιχμαλώτους.

Στις 15 Φεβρουαρίου το 43ο  και 44ο  ΣΠ (V Μεραρχία Κρητών), μετά από ορμητικές επιθέσεις και σκληρό αγώνα, συντρίβουν την ιταλική αντίσταση και καταλαμβάνουν την κορυφογραμμή Αυχένας χωριού Μετζγκοράνης - ύψωμα Πούντα Νορντ (υψοδ. 1647) - υψοδ. 1260 - 1178 - χωριό Μαριτσάι - χωριό Αρτζα Ντι Μέντζο της περιοχής Τρεμπεσίνας.
Την επομένη οι ίδιες μονάδες κυρίευσαν την βόρεια κορυφή του όρους Σεντέλι. (Β. Ήπειρος).
Kατά τη περιβόητη «Primavera», την Εαρινή Επίθεση του Μουσολίνι από 9 μέχρι 26 Μαρτίου την οποία παρακολούθησε και ο ίδιος, η V Μεραρχία, παρ΄όλη την σφοδρότητα της Ιταλικής επίθεσης στον τομέα της, παρέμεινε ακλόνητη στις θέσεις και δεν παραχώρησε σπιθαμή εδάφους. 

Η επίθεση των Γερμανών στις 6 Απριλίου 1941 ξεκίνησε από τα οχυρά της γραμμής Μεταξά, εκεί που ο Συριανός διοικητής του Ρούπελ Γεώργιος Δουράτσος απάντησε στον Γερμανό διοικητή συνταγματάρχη Έριχ Πέτερσεν  πως «ΤΑ ΟΧΥΡΑ ΔΕΝ ΠΑΡΑΔΙΔΟΝΤΑΙ, ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ». 
Τα όσα  επακολούθησαν και η ισχυρή κρούση κατά των δυνάμεων της Ελλάδας έχει ως αποτέλεσμα έξη ημέρες μετά, στις 12 Απριλίου, να εκδοθεί η διαταγή για τη σύμπτυξη και υποχώρηση των δυνάμεων. Αυτό ήταν και το τέλος της ιστορικής 5ης Μεραρχίας που μετά και τη Μάχη της Κρήτης δεν συγκροτήθηκε εκ νέου σε ενιαία στρατιωτική δύναμη.  Στην θέση της δημιουργήθηκε η 5η Ταξιαρχία, που τιμητικά κράτησε τον τίτλο της Μεραρχίας.
Η Κρήτη θρήνησε για τους 1.141 νεκρούς, είχε 2.025 τραυματίες, 2.553 άνδρες με κρυοπαγήματα και ακρωτηριασμούς και 434 με διάφορα νοσήματα. Ιστορικά έχει διατυπωθεί μάλιστα πως η 5η Μεραρχία  Κρητών είχε τις μεγαλύτερες απώλειες απ' ό,τι άλλες στρατιωτικές μονάδες που συμμετείχαν στο Αλβανικό Μέτωπο.
Ο Μουσολίνι μάλιστα αναφέρεται ότι, σε ομιλίες απέδιδε την ήττα του στην Αλβανία “σε μια άγρια φυλή τους Κρήτες, που πολεμούσαν δίπλα στους Έλληνες”.
 
Κατά την υποχώρηση περίπου 800 Κρήτες  στρατιώτες σώθηκαν, κυριολεκτικά, από τον διοικητή τους, συνταγματάρχη τότε, Νικόλαο Γ. Σπενδο, ο οποίος αρνήθηκε να τους εγκαταλείψει, καθώς γνώριζε ότι ήταν αδύνατο να γυρίσουν στην Κρήτη. Οι δυνάμεις κατοχής δεν τους επέτρεπαν να επιστρέψουν. Κατεβαίνοντας προς Θεσσαλία, εισερχόμενος στα διάφορα χωριά και ερχόμενος σε συνεννόηση με τις αρχές τους τόπου, άφηνε τους στρατιώτες γράφοντας τους στα τοπικά μητρώα, εξασφαλίζοντας έτσι την ασφάλεια τους. Μόνο αφού βεβαιώθηκε ότι όλοι τους είχαν βρει στέγη και τροφή, γύρισε στο σπίτι του στην Αθήνα. Αργότερα δήλωσε ότι "ήταν αδύνατο να εγκαταλείψω τα παιδιά μου" ,έτσι αποκαλούσε τους στρατιώτες του, "αφού μαζί πήραμε την Τρεμπεσίνα".

Πρόσφατα κατέβασα και παρακολούθησα την τηλεοπτική σειρά «Άγιος Παϊσιος, από τα Φάρασα στον ουρανό».
Στο επεισόδιο που αναφέρεται στην συμμετοχή του αγίου στον πόλεμο του ’40 εκεί στα Αλβανικά βουνά, κόλλησα. Νόμιζα πως άκουγα τον πατέρα μου. Εκατοντάδες φορές είχα ακούσει τις ιστορίες  από την συμμετοχή του σε αυτό το μέτωπο,  σε εκείνο το έπος.
Διαβιβαστής (όπως ο άγιος) στο 43ο Σύνταγμα Πεζικού (Ηρακλειωτών), μας έλεγε για την Κλεισούρα το Τεπελένι, τα Τρία αυγά… τα χιόνια, τα κρυοπαγήματα, τις Ιταλικές οβίδες, τους σκοτωμένους, τους τραυματίες, την ιαχή  της εφόδου, την υποχώρηση. Οι οβίδες, οι λύκοι… συχνά έκοβαν το τηλεφωνικό καλώδιο, και χανόταν η επικοινωνία της διμοιρίας με τον λόχο, ή του λόχου από το Τάγμα κλπ.
Τότε ήταν που έπρεπε να αποκαταστήσει την βλάβη, να βρει το σημείο που κόπηκε το καλώδιο και να το συνδέσει. Την νύχτα έψαχνε στο σκοτάδι αν η διαδρομή ήταν ορατή από τις Ιταλικές θέσεις, με φαναράκι σε άλλες διαδρομές. Τα πόδια κάρφωναν στο χιόνι μέχρι πάνω από το γόνατο ενώ συγχρόνως υπήρχε κίνδυνος να τον καταπιεί κάποια τρύπα του βουνού σκεπασμένη από το χιόνι.
Αν ήταν μέρα, μόλις ξεκίναγε τον έβλεπαν οι δικοί του και του φώναζαν μέσα από τα αμπριά (ορύγματα), «Είφαές μας πάλι» (μας έφαγες πάλι). Ο λόγος ήταν ότι την κίνησή του την έβλεπαν οι Ιταλοί και άρχιζαν να βάλουν εναντίον του με δεκάδες οβίδες προκειμένου να τον εξουδετερώσουν, διότι ως είναι γνωστό, στην μάχη σημασία είχε τότε η εξουδετέρωση του διαβιβαστή και του διοικητή. Η διαδρομή μπορεί να ήταν από μια εκατοστή μέτρα έως χιλιόμετρα. Στην επιστροφή έβλεπε φίλους και συμπολεμιστές να κείτονται έξω από τα αμπριά, νεκροί από τις οβίδες που προορίζονταν για εκείνο.
Αυτά ακριβώς είδα και στην παραπάνω τηλεοπτική σειρά που με συγκλόνισαν.   Τι μου θύμησες Αϊ Παϊσιε !!!

Του άρεσε να διηγείται ιστορίες από την περίοδο αυτή.
Όπως τότε που ως επίστρατος κατετάγη στην μονάδα του. Διερχόμενοι σε παράταξη από την περιοχή Σπήλια κατευθυνόμενοι προς Αλικαρνασσό, συνάντησε τον πατέρα του που ερχόταν από το χωριό με τα πόδια, για να επισκεφθεί την κόρη του στο Ηράκλειο (40 χιλιόμετρα δρόμος). Δεν τόλμησε να βγει από τις γραμμές για να τον αποχαιρετήσει. Ντρεπόταν έλεγε, να ζητήσει σχετική άδεια. Εκείνη την στιγμή δεν ήταν ο γυιός του πατέρα του, ήταν ο φαντάρος του Ελληνικού Στρατού.  Δεν τον ξαναείδε ποτέ.  Όταν επέστρεψε μετά την απελευθέρωση, είχε πεθάνει.
‘Όπως τότε κατά την υποχώρηση που έμεινε στην Θήβα εργαζόμενος σε ένα γαλακτοκομείο ώσπου έφυγαν οι Γερμανοί και επέστρεψε στην Κρήτη.
Αξίζει να σημειώσω ότι, την παραμονή της αναχώρησης της μονάδας του από το Ηράκλειο, δηλαδή το βράδυ της  Παρασκευής 22/11/1940 κατά τον ύπνο του στο σκηνάκι, ονειρεύτηκε τον «Γιώργη», που απ΄όταν ήταν παιδί του σχολαρχείου είχαν καλές σχέσεις. Ο «Γιώργης» τον πλησίασε και του είπε, «να πας και μην φοβάσαι, δεν θα πάθεις τίποτα»

---

                                                                                               "ΕΠΙΚΡΑΤΕΕΙΝ ή ΑΠΟΛΛΥΣΘΑΙ"
« … Ο Κόσμος χρειάζεται τους Έλληνες του. Σε αυτούς που κέρδισαν το Αλβανικό Αγώνα δεν μπορεί να σταθεί κανένα όριο, σε όσα ο κόσμος θα περιμένει απ’ αυτούς στο μέλλον … » Trutli Λονδίνου 8 Νοεμβρίου 1940
« … Η χώρα μας, εις την οποίαν ιδιαιτέρως τιμάται η ανδρεία, παρακολουθεί με θαυμασμό τον αγώνα των Ελλήνων στην Αλβανία και μας συγκινεί τόσο ώστε, παραμερίζοντες προς στιγμή κάθε άλλο αίσθημα, αναφωνούμε "Ζήτω η Ελλάς" » Ιαπωνικές εφημερίδες Δεκέμβριος 1940
«... Αν άλλοτε λέγαμε ότι οι Έλληνες μάχονται σαν Ήρωες , τώρα θα λέμε ότι οι Ήρωες μάχονται σαν Έλληνες.»  Ραδιοφωνικός Σταθμός BBC Λονδίνου 28/10/1942.

                   Αθήνα   28  Οκτωβρίου  2025                                                 Ε Θ Α Ι Ο Σ

Πηγές:    ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ   Joanna Sfakianaki - Dimitriadou        https://stelexi.army.gr/       
                       FB  Μολών Λαβέ   16 Οκτωβρίου 2025             https://apenadi.blogspot.com           www.in.gr          https://el.wikipedia.org/         
                       https://mydaimoncom.blogspot.com                   https://stratistoria.wordpress.com                                  https://ioannismetaxas.gr


                                                                                                Μέσα σε βόλια κι’ οβίδων κρότους, 
                                                                                      Πέσαν τα νιάτα μεσ’ στον ανθό τους.
                                                                                      Πάνε λεβέντες, πάνε κορμιά,
                                                                                      Κι’ άγνωστα τα ‘θαψαν στην ερημιά.
                                                                                      Κανείς δεν ξέρει που τα’ χουν θάψει,
                                                                                      Κανείς δεν πήγε για να τα κλάψει.
                                                                                      Κανείς δεν έκαψε για’ αυτά λιβάνι,
                                                                                      Κανείς δεν έπλεξε γι’ αυτά στεφάνι.
                                                                                      Ανώνυμοι ήρωες, άγνωστοι τάφοι,
                                                                                      Κανένα όνομα σ’ αυτούς δεν γράφει.               Γεώργιος Σουρής