Ο Δίας η Λύκτος & οι Ετταίοι
Ο μύθος οι φήμες και η ιστορία, από τις απαρχές του χρόνου έως την 21η Ιουλίου 365 μ.χ.
«… κι αυτούς τους κατάπινε ο μέγας Κρόνος μόλις ο καθένας κατέβαινε απ’ την ιερή κοιλιά της μάνας στα γόνατα της. Φοβόταν μήπως κάποιος απ’ τους δοξασμένους Ουρανίωνες του έπαιρνε το βασιλικό αξίωμα μέσα στους αθάνατους. Γιατί είχε μάθει απ’ την Γαία και τον γεμάτο αστέρια Ουρανό ότι ήταν γραφτό να ηττηθεί κάποτε απ’ το παιδί του, -παρ’ όλο που ο ίδιος ήταν ισχυρός- απ’ το θέλημα του μεγάλου Δία. Έτσι παραφύλαγε με άγρυπνα μάτια και κατάπινε τα παιδιά του. Τη Ρέα όμως την κατείχε βαθειά θλίψη. Αλλά όταν ήταν να γεννήσει τον Δία, τον πατέρα θεών και ανθρώπων, τότε παρακαλούσε τους αγαπημένους της γονείς, τη Γαία και τον γεμάτο αστέρια Ουρανό, να σκεφτούν ένα τρόπο για να γεννήσει κρυφά τον αγαπημένο της γυιό, για να πάρει εκδίκηση από τον πατέρα του για τα παιδιά του, που τα κατάπινε ο δόλιος Κρόνος. Αυτοί άκουσαν με μεγάλη προσοχή την αγαπημένη τους θυγατέρα, πείστηκαν και της αφιέρωσαν όσα ήταν πεπρωμένο να συμβούν γύρω απ’ τον βασιλιά Κρόνο και τον γυιό με την ατρόμητη ψυχή. Την έστειλαν λοιπόν στη Λύκτο, τον πλούσιο τόπο της Κρήτης, όταν επρόκειτο να γεννήσει το τελευταίο απ’ τα παιδιά της, τον μεγάλο Δία. Και τον δέχτηκε η πελώρια Γαία μέσα στην πλατειά Κρήτη, να τον θρέψει και να τον φροντίζει. Εκεί, στην Λύκτο τον έφερε στον κόσμο και κατόπιν μέσα στο σκοτάδι της γρήγορης νύχτας τον μετέφερε στα χέρια της και τον έκρυψε σε απάτητο άντρο, στα βάθη της ιερής γης, στο πυκνοδασωμένο Αιγαίο βουνό…» Ισίοδος Θεογονία . 459-484
Να σημειώσουμε εδώ ότι οι γρήγορες νύχτες του έτους είναι στα τέλη Δεκεμβρίου, γύρω από το χειμερινό ηλιοστάσιο, που συμβαίνει μεταξύ 20ης και 23ης του μηνός.
Πλείστοι όσοι αρχαίοι βεβαιώνουν στα κείμενά τους τον τόπο ανατροφής του ιερού μωρού.
«Δάκτυλοι Ιδαίοι Κρηταιέες, ους ποτέ νύμφη Αγχιάλη Δικταίο ανά σπέος,….» (Απολλώνιος Αργοναυτικά Α 1125 – 1135)
«oργισθείσα δε επί τούτοις Ρέα παραγίνεται μεν εις Κρήτη, οπηνίκα τον Δία εγκυμονούσα ετύγχανε, γεννά δε εν τω άντρω της Δίκτης Δία». (Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη Α, 1, 7)
«Μυθεύουσιν εν Κρήτη γενέσθαι την Διός τέκνωσιν επί της Δίκτης, εν η και απόρρητος γίνεται θυσία». (Αγαθοκλής)
«ο μιν τότε κουρίζοντα Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο άντρω εγκατέθεντο και έτρεφον εις ενιααυτόν, Δικταίοι Κούρητες ότε Κρόνον εψεύσαντο». (Άρατος, Φαινόμενα 30 – 50)
Διευκρίνιση: Όπως αναφέρει ο Στράβων, οι οροσειρές της Κρήτης είναι τα Λευκά όρη στη Δυτική και η Ιδαία όροσειρά στο κέντρο προς ανατολικά. Η Ίδη περιλαμβάνει τον Ψηλορείτη, τη Δίκτη και το λόφο Πύτνα, όπου η πόλη Ιεράπυτνα, «Λόφος της Ίδης είναι η Πύτνα, απ’ όπου και η Ιεραπυτνα η πόλη». (Στράβων, Γεωγραφικά Ι’, C 471, ΙΙΙ 20)
«Δίκτον, μέρος της Ίδης οι άλλοι εκτός του Αρατου (Φαινόμενα 33) καλούσιν Δίκτην, καθ’ υμάς δε λέγεται Λασίθι ή Λασιθιώτικα βουνά. Επί το ‘Αντρον τούτο, ο προσαγορεύετο Δικταίο ή και Ιδαίον, πάλαι ποτέ εφοίτουν πολλοί προσκυνηταί» (Κ. Σιτλ, σχόλια στη Θεογονία του Ησιόδου, Κωνσταντινούπολη 1889 μ.Χ.)
«Ομιλητής έφη γενέσθαι του Διός και φοιτών (ο Μίνως) εις το Δικταίο Όρος, εν ω τραφήναι τον Δία μυθολογούσιν οι Κρήτες υπό των Κουρήτων έτι νεογνόν όντα, κατέβαινεν εις το ιερόν ‘Αντρο και τους νόμους εκεί συνθείς εκόμιζεν, ους απέφαινεν παρά του Διός λαμβάνειν». (Διονύσιος Αλικαρνασεύς
Πήγαινε λέει ο Μίνωας στο σπήλαιο του Δικταίου όρους και συνομιλούσε με τον Δία, του οποίου τις συμβουλές μετέφερε ως νόμους στους ανθρώπους. Κάτι σαν τον Μωυσή δηλαδή. Μάλιστα ο Πλάτωνας (στο βιβλίο Μίνως) συμπληρώνει ό,τι υπήρχε και ειδικός δρόμος τον οποίο ακολουθούσε.
Πότε όμως το έκανε αυτό αγαπητοί Διονύση και Πλάτωνα; Όταν οι δύο πόλεις ήσαν σε διαρκή συγκρουσιακή κατάσταση, οι Λύκτιοι τον υποδέχονταν και του άνοιγαν τον δρόμο για το Οροπέδιο Λασιθίου; Ίσως μπορούσε να το κάνει μόνο την περίοδο που είχε καταλάβει την αντίπαλο πόλη, καθώς και κατά την βραχείας διάρκειας συμμαχία, με την λυκοφιλία που αναπτύχθηκε. Μάλλον αποτελούν μυθεύματα προς ενίσχυση της θεωρίας περί θεϊκής προέλευσης των νόμων. Άλλωστε Μίνωας βασιλιάς της Κνωσσού δεν υπήρξε μόνο ένας.
Να σημειώσουμε εδώ ότι οι γρήγορες νύχτες του έτους είναι στα τέλη Δεκεμβρίου, γύρω από το χειμερινό ηλιοστάσιο, που συμβαίνει μεταξύ 20ης και 23ης του μηνός.
Πλείστοι όσοι αρχαίοι βεβαιώνουν στα κείμενά τους τον τόπο ανατροφής του ιερού μωρού.
«Δάκτυλοι Ιδαίοι Κρηταιέες, ους ποτέ νύμφη Αγχιάλη Δικταίο ανά σπέος,….» (Απολλώνιος Αργοναυτικά Α 1125 – 1135)
«oργισθείσα δε επί τούτοις Ρέα παραγίνεται μεν εις Κρήτη, οπηνίκα τον Δία εγκυμονούσα ετύγχανε, γεννά δε εν τω άντρω της Δίκτης Δία». (Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη Α, 1, 7)
«Μυθεύουσιν εν Κρήτη γενέσθαι την Διός τέκνωσιν επί της Δίκτης, εν η και απόρρητος γίνεται θυσία». (Αγαθοκλής)
«ο μιν τότε κουρίζοντα Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο άντρω εγκατέθεντο και έτρεφον εις ενιααυτόν, Δικταίοι Κούρητες ότε Κρόνον εψεύσαντο». (Άρατος, Φαινόμενα 30 – 50)
Διευκρίνιση: Όπως αναφέρει ο Στράβων, οι οροσειρές της Κρήτης είναι τα Λευκά όρη στη Δυτική και η Ιδαία όροσειρά στο κέντρο προς ανατολικά. Η Ίδη περιλαμβάνει τον Ψηλορείτη, τη Δίκτη και το λόφο Πύτνα, όπου η πόλη Ιεράπυτνα, «Λόφος της Ίδης είναι η Πύτνα, απ’ όπου και η Ιεραπυτνα η πόλη». (Στράβων, Γεωγραφικά Ι’, C 471, ΙΙΙ 20)
«Δίκτον, μέρος της Ίδης οι άλλοι εκτός του Αρατου (Φαινόμενα 33) καλούσιν Δίκτην, καθ’ υμάς δε λέγεται Λασίθι ή Λασιθιώτικα βουνά. Επί το ‘Αντρον τούτο, ο προσαγορεύετο Δικταίο ή και Ιδαίον, πάλαι ποτέ εφοίτουν πολλοί προσκυνηταί» (Κ. Σιτλ, σχόλια στη Θεογονία του Ησιόδου, Κωνσταντινούπολη 1889 μ.Χ.)
«Ομιλητής έφη γενέσθαι του Διός και φοιτών (ο Μίνως) εις το Δικταίο Όρος, εν ω τραφήναι τον Δία μυθολογούσιν οι Κρήτες υπό των Κουρήτων έτι νεογνόν όντα, κατέβαινεν εις το ιερόν ‘Αντρο και τους νόμους εκεί συνθείς εκόμιζεν, ους απέφαινεν παρά του Διός λαμβάνειν». (Διονύσιος Αλικαρνασεύς
Πήγαινε λέει ο Μίνωας στο σπήλαιο του Δικταίου όρους και συνομιλούσε με τον Δία, του οποίου τις συμβουλές μετέφερε ως νόμους στους ανθρώπους. Κάτι σαν τον Μωυσή δηλαδή. Μάλιστα ο Πλάτωνας (στο βιβλίο Μίνως) συμπληρώνει ό,τι υπήρχε και ειδικός δρόμος τον οποίο ακολουθούσε.
Πότε όμως το έκανε αυτό αγαπητοί Διονύση και Πλάτωνα; Όταν οι δύο πόλεις ήσαν σε διαρκή συγκρουσιακή κατάσταση, οι Λύκτιοι τον υποδέχονταν και του άνοιγαν τον δρόμο για το Οροπέδιο Λασιθίου; Ίσως μπορούσε να το κάνει μόνο την περίοδο που είχε καταλάβει την αντίπαλο πόλη, καθώς και κατά την βραχείας διάρκειας συμμαχία, με την λυκοφιλία που αναπτύχθηκε. Μάλλον αποτελούν μυθεύματα προς ενίσχυση της θεωρίας περί θεϊκής προέλευσης των νόμων. Άλλωστε Μίνωας βασιλιάς της Κνωσσού δεν υπήρξε μόνο ένας.
Έστειλαν λοιπόν την Ρέα οι γονείς της στην Λύκτο μια νύχτα με βαθύ σκοτάδι και εκεί γέννησε τον μέγα Ζήνα. Επειδή το υψηλόν μικρό έκλαιγε και προκειμένου να μην τον ακούσει ο πατέρας του, το μετέφερε και το έκρυψε σε ένα σπήλαιο, στο πάνω από την πόλη Δίκτυ ή Αιγαίον όρος.
Αλλά ποιά Ρέα έστειλαν στην Λύκτο; Την Τιτάνα; Και τι θα έκανε ένα όν 5-6 μέτρων σε μια πόλη ανθρώπων;
(Στο έπος του Γιλγαμές ο ήρωας ορίζεται σε ύψος 5-7 μ. Οι Ατλάντιοι είχαν ύψος 5-7 μέτρα («Τα λάθη των Θεών» του Valeriy Zhiglov)}. Το Άγαλμα του Δία στην Ολυμπία ήταν μία καθήμενη μορφή του θεού ύψους 13 μέτρων. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία είχε ύψος περίπου 12 μέτρα. Όλοι γνωρίζουμε από την Οδύσσεια τον γίγαντα κύκλωπα Πολύφημο γιό του Ποσειδώνα. Σκελετοί γιγάντων με ύψος μέχρι 12 μέτρα έχουν ήδη έρθει στο φώς από τους αρχαιολόγους.)
Πως θα έμπαινε όμως η Ρέα σε σπίτια ύψους τριών άντε τεσσάρων μέτρων; Ή μήπως την εποχή εκείνη στην Λύκτο ή όπως την έλεγαν τότε, δεν κατοικούσαν άνθρωποι με τα σημερινά πρότυπα; Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη η Τιτανομαχία έγινε στην Κρήτη.
Κι΄ αν οι κάτοικοι της ήσαν αυτοί που μας λέει η Γένεσις ότι «οι γιοί των Θεών (οι Τιτάνες;) παντρεύτηκαν τις κόρες τους και γέννησαν γίγαντες»
Κάποιου είδους άνθρωποι λοιπόν προϋπήρχαν των υιών των θεών. Φυσικά προϋπήρχαν του Αδάμ και της Εύας που δεν ήσαν οι πρώτοι άνθρωποι, αλλά οι πρώτοι που πλάστηκαν από τον Θεό κατά την αγία γραφή και οι οποίοι απέκτησαν τρείς γιούς. Μόνο γιούς. Στην Αγία Γραφή επίσης βρίσκουμε αναφορές για τους Ελοχίμ, και τους Νεφελίμ τους Γίγαντες.
Το 1976 κατά την διάνοιξη δρόμου στο χωριό Αγ. Χαράλαμπος, προηγ. όνομα Γεροντομουρί, (Γερόντων Μουρί; Μούρη;) του οροπεδίου Λασιθίου, το έδαφος υποχώρησε σε κάποιο σημείο και αποκαλύφθηκε σπήλαιο με 35 σκελετούς ανθρώπων. Ανθρώπων; Στα καφενεία της περιοχής οι εργάτες που βρέθηκαν στο σημείο την συγκεκριμένη στιγμή, διαδίδουν συνωμοτικά ότι βρήκαν σκελετούς γιγάντων. Ακόμα σήμερα υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες καθώς και άλλοι αυτήκοες των διηγήσεων αυτών. Προφανώς για να τους αποκαλούν γίγαντες δεν ήσαν δύο μέτρα γιατί θα τους έλεγαν ψηλούς. Το θέμα αποσιωπήθηκε.
Ο Διόδωρος Σικελιώτης στο βιβλίο Ε ́ 66 είναι σαφής. «Μυθολογοῦσι γὰρ οἱ Κρῆτες γενέσθαι κατὰ τὴν τῶν Κουρήτων ἡλικίαν τοὺς καλουμένους Τιτᾶνας. τούτους δὲ τῆς Κνωσίας χώρας ἔχειν τὴν οἴκησιν, ὅπουπερ ἔτι καὶ νῦν δείκνυται θεμέλια Ῥέας οἰκόπεδα καὶ κυπαρίττων ἄλσος ἐκ παλαιοῦ χρόνου ἀνειμένον.»
(Αναφέρουν λοιπόν οι μύθοι των Κρητών ότι, όταν οι Κουρήτες ήσαν νέοι ζούσαν ακόμη οι λεγόμενοι Τιτάνες. Αυτοί οι Τιτάνες κατοικούσαν στην περιοχή της Κνωσού, όπου ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι δείχνουν θεμέλια από την οικία της Ρέας και ένα άλσος από κυπαρίσσια, αφιερωμένο στην θεά από τους παλαιούς χρόνους.)
«Αρχαιολογικές έρευνες των τελευταίων δεκαπέντε ετών στην Ανατολική Κρήτη, ανέσκαψαν ένα μεγάλο αριθμό τεραστίων κτισμάτων τα λεγόμενα κυκλώπεια ή μεγαλιθικά. Τέτοια κτίσματα ήταν γνωστά από τα πρώτα ταξίδια του Arthur Evans στην Κρήτη το 1890. Μερικά είναι πολύ μεγάλα και χρονολογούνται στο τέλος της Νεολιθικής εποχής.» (Norbert Schlager Θ΄ Διεθνές Κρητολογικό συνέδριο.)
Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν την άποψη για το ύψος των Τιτάνων. Άλλωστε η φύση έδωσε γιγαντιαία πανίδα κατά Ιουρασική περίοδο όπως Μέγα θηλαστικά (μαμούθ, δεινόσαυροι κ.α.) Μέγα πτηνά (αρχαιοπτέρυγες, πτεροδάκτυλοι κ.α.) και Μέγα κήτη (αρχαιοκήτη, μυστακοκήτη κ.α.). Γιατί θα άφηνε απέξω τον άνθρωπο;
Αλλά ποιά Ρέα έστειλαν στην Λύκτο; Την Τιτάνα; Και τι θα έκανε ένα όν 5-6 μέτρων σε μια πόλη ανθρώπων;
(Στο έπος του Γιλγαμές ο ήρωας ορίζεται σε ύψος 5-7 μ. Οι Ατλάντιοι είχαν ύψος 5-7 μέτρα («Τα λάθη των Θεών» του Valeriy Zhiglov)}. Το Άγαλμα του Δία στην Ολυμπία ήταν μία καθήμενη μορφή του θεού ύψους 13 μέτρων. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία είχε ύψος περίπου 12 μέτρα. Όλοι γνωρίζουμε από την Οδύσσεια τον γίγαντα κύκλωπα Πολύφημο γιό του Ποσειδώνα. Σκελετοί γιγάντων με ύψος μέχρι 12 μέτρα έχουν ήδη έρθει στο φώς από τους αρχαιολόγους.)
Πως θα έμπαινε όμως η Ρέα σε σπίτια ύψους τριών άντε τεσσάρων μέτρων; Ή μήπως την εποχή εκείνη στην Λύκτο ή όπως την έλεγαν τότε, δεν κατοικούσαν άνθρωποι με τα σημερινά πρότυπα; Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη η Τιτανομαχία έγινε στην Κρήτη.
Κι΄ αν οι κάτοικοι της ήσαν αυτοί που μας λέει η Γένεσις ότι «οι γιοί των Θεών (οι Τιτάνες;) παντρεύτηκαν τις κόρες τους και γέννησαν γίγαντες»
Κάποιου είδους άνθρωποι λοιπόν προϋπήρχαν των υιών των θεών. Φυσικά προϋπήρχαν του Αδάμ και της Εύας που δεν ήσαν οι πρώτοι άνθρωποι, αλλά οι πρώτοι που πλάστηκαν από τον Θεό κατά την αγία γραφή και οι οποίοι απέκτησαν τρείς γιούς. Μόνο γιούς. Στην Αγία Γραφή επίσης βρίσκουμε αναφορές για τους Ελοχίμ, και τους Νεφελίμ τους Γίγαντες.
Το 1976 κατά την διάνοιξη δρόμου στο χωριό Αγ. Χαράλαμπος, προηγ. όνομα Γεροντομουρί, (Γερόντων Μουρί; Μούρη;) του οροπεδίου Λασιθίου, το έδαφος υποχώρησε σε κάποιο σημείο και αποκαλύφθηκε σπήλαιο με 35 σκελετούς ανθρώπων. Ανθρώπων; Στα καφενεία της περιοχής οι εργάτες που βρέθηκαν στο σημείο την συγκεκριμένη στιγμή, διαδίδουν συνωμοτικά ότι βρήκαν σκελετούς γιγάντων. Ακόμα σήμερα υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες καθώς και άλλοι αυτήκοες των διηγήσεων αυτών. Προφανώς για να τους αποκαλούν γίγαντες δεν ήσαν δύο μέτρα γιατί θα τους έλεγαν ψηλούς. Το θέμα αποσιωπήθηκε.
Ο Διόδωρος Σικελιώτης στο βιβλίο Ε ́ 66 είναι σαφής. «Μυθολογοῦσι γὰρ οἱ Κρῆτες γενέσθαι κατὰ τὴν τῶν Κουρήτων ἡλικίαν τοὺς καλουμένους Τιτᾶνας. τούτους δὲ τῆς Κνωσίας χώρας ἔχειν τὴν οἴκησιν, ὅπουπερ ἔτι καὶ νῦν δείκνυται θεμέλια Ῥέας οἰκόπεδα καὶ κυπαρίττων ἄλσος ἐκ παλαιοῦ χρόνου ἀνειμένον.»
(Αναφέρουν λοιπόν οι μύθοι των Κρητών ότι, όταν οι Κουρήτες ήσαν νέοι ζούσαν ακόμη οι λεγόμενοι Τιτάνες. Αυτοί οι Τιτάνες κατοικούσαν στην περιοχή της Κνωσού, όπου ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι δείχνουν θεμέλια από την οικία της Ρέας και ένα άλσος από κυπαρίσσια, αφιερωμένο στην θεά από τους παλαιούς χρόνους.)
«Αρχαιολογικές έρευνες των τελευταίων δεκαπέντε ετών στην Ανατολική Κρήτη, ανέσκαψαν ένα μεγάλο αριθμό τεραστίων κτισμάτων τα λεγόμενα κυκλώπεια ή μεγαλιθικά. Τέτοια κτίσματα ήταν γνωστά από τα πρώτα ταξίδια του Arthur Evans στην Κρήτη το 1890. Μερικά είναι πολύ μεγάλα και χρονολογούνται στο τέλος της Νεολιθικής εποχής.» (Norbert Schlager Θ΄ Διεθνές Κρητολογικό συνέδριο.)
Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν την άποψη για το ύψος των Τιτάνων. Άλλωστε η φύση έδωσε γιγαντιαία πανίδα κατά Ιουρασική περίοδο όπως Μέγα θηλαστικά (μαμούθ, δεινόσαυροι κ.α.) Μέγα πτηνά (αρχαιοπτέρυγες, πτεροδάκτυλοι κ.α.) και Μέγα κήτη (αρχαιοκήτη, μυστακοκήτη κ.α.). Γιατί θα άφηνε απέξω τον άνθρωπο;
Κυκλοφορούν φήμες ότι, στα νότια της Κρήτης σε σπηλιά της οροσειράς των Αστερουσίων στην περιοχή Τσούτσουρος,
βρέθηκαν μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο (1958), υψηλής τεχνολογίας είδη τα οποία φορτώθηκαν σε στρατιωτικά καμιόνια και εξαφανίστηκαν, ενώ σφραγίστηκαν οι είσοδοι. Εκτός των φημών, έγινε και θέμα στην τηλεοπτική εκπομπή «Πύλες του Ανεξήγητου». Στο ίδιο ή σε παραπλήσιο σπήλαιο, βρέθηκε άγνωστο μεταλλικό αντικείμενο (σχήματος ιπτάμενου δίσκου) διαμέτρου 14 μέτρων. Λόγω των αμέτρητων ετών που βρισκόταν εκεί, είχε ενσωματωθεί στον βράχο. Χρονολογήθηκε στα 150.000.000 χρόνια, λένε!!!
Κι αν αληθεύει; Ό,τι δεν γνωρίζουμε δεν σημαίνει και ότι δεν υπάρχει. Μήπως κάπως έτσι βρέθηκαν εδώ οι Τιτάνες, (της ελληνικής μυθολογίας) οι Ελοχίμ( της χριστιανικής Θρησκείας);
Έχει άραγε σχέση το σκάφος αυτό με τα πλοία των Φαιάκων, που κατά τον Όμηρο «δεν έχουν τα γοργά καράβια των Φαιάκων σαν τ' άλλα τα πλεούμενα τιμόνια ή κυβερνήτες, μον' βρίσκουν έτσι μόνα τους τη σκέψη των ανθρώπων και ξέρουν όλων τα χωριά, τα καρπερά χωράφια, και γοργοτάξιδα περνούν της θάλασσας τα πλάτια, κρυμμένα μες στην καταχνιά και στην πυκνή θολούρα κι ούτε φοβούνται να χαθούν, μήτε κακό να πάθουν.» (Οδύσσεια, θ 557-563)
Κινούνταν δηλαδή όπως τα σύγχρονα αεροπλάνα με αυτόματο πιλότο και ραντάρ, που ταξιδεύουν και φτάνουν στον προορισμό τους με την χρήση GPS και ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Δεν υπάρχει αναφορά άλλης πόλης την εποχή του Κρόνου και της Ρέας. Ίσως εδώ έχουμε την πρώτη ή μια από τις πρώτες πόλεις του κόσμου. Από τις απαρχές του αιώνα, πριν από την γέννηση του Χρόνου. Από την εποχή των Θεών. Όχι του Δία αλλά των πρώτων θεών. Ένας τόπος κρυμμένος στην ομίχλη του μύθου και της ιστορίας. «Είναι η αρχαιότερη πόλις της Κρήτης» μας λέει ο (Πολύβιος-ΙV 53-5).
βρέθηκαν μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο (1958), υψηλής τεχνολογίας είδη τα οποία φορτώθηκαν σε στρατιωτικά καμιόνια και εξαφανίστηκαν, ενώ σφραγίστηκαν οι είσοδοι. Εκτός των φημών, έγινε και θέμα στην τηλεοπτική εκπομπή «Πύλες του Ανεξήγητου». Στο ίδιο ή σε παραπλήσιο σπήλαιο, βρέθηκε άγνωστο μεταλλικό αντικείμενο (σχήματος ιπτάμενου δίσκου) διαμέτρου 14 μέτρων. Λόγω των αμέτρητων ετών που βρισκόταν εκεί, είχε ενσωματωθεί στον βράχο. Χρονολογήθηκε στα 150.000.000 χρόνια, λένε!!!
Κι αν αληθεύει; Ό,τι δεν γνωρίζουμε δεν σημαίνει και ότι δεν υπάρχει. Μήπως κάπως έτσι βρέθηκαν εδώ οι Τιτάνες, (της ελληνικής μυθολογίας) οι Ελοχίμ( της χριστιανικής Θρησκείας);
Έχει άραγε σχέση το σκάφος αυτό με τα πλοία των Φαιάκων, που κατά τον Όμηρο «δεν έχουν τα γοργά καράβια των Φαιάκων σαν τ' άλλα τα πλεούμενα τιμόνια ή κυβερνήτες, μον' βρίσκουν έτσι μόνα τους τη σκέψη των ανθρώπων και ξέρουν όλων τα χωριά, τα καρπερά χωράφια, και γοργοτάξιδα περνούν της θάλασσας τα πλάτια, κρυμμένα μες στην καταχνιά και στην πυκνή θολούρα κι ούτε φοβούνται να χαθούν, μήτε κακό να πάθουν.» (Οδύσσεια, θ 557-563)
Κινούνταν δηλαδή όπως τα σύγχρονα αεροπλάνα με αυτόματο πιλότο και ραντάρ, που ταξιδεύουν και φτάνουν στον προορισμό τους με την χρήση GPS και ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Δεν υπάρχει αναφορά άλλης πόλης την εποχή του Κρόνου και της Ρέας. Ίσως εδώ έχουμε την πρώτη ή μια από τις πρώτες πόλεις του κόσμου. Από τις απαρχές του αιώνα, πριν από την γέννηση του Χρόνου. Από την εποχή των Θεών. Όχι του Δία αλλά των πρώτων θεών. Ένας τόπος κρυμμένος στην ομίχλη του μύθου και της ιστορίας. «Είναι η αρχαιότερη πόλις της Κρήτης» μας λέει ο (Πολύβιος-ΙV 53-5).
Λύκτος ονομάστηκε αργότερα από απόγονο του Δία που την αναστύλωσε, άρα την εποχή των Τιτάνων είχε άλλο όνομα.
Ο Κρόνος-Χρόνος έτρωγε τα παιδιά του. Μην του βγει και άλλος αθάνατος.
Κάτι τέτοιο δεν μας λέει και η Παλαιά Διαθήκη με την εκδίωξη του Αδάμ από τον παράδεισο;
Κανείς άνθρωπος δεν επιτρέπεται να φτάσει στην αθανασία. Το ίδιο δεν κάνει και σήμερα ο Χρόνος; Γεννιόμαστε σε μια στιγμή του, από εκείνο το σημείο μας ακολουθεί αφήνοντας πάνω μας τα χνάρια του, μας γερνά και στο τέλος μας τρώει. Όπως κάθε τι υλικό. Όπως τα άστρα που και αυτά γεννιούνται και πεθαίνουν. Όπως κάθε στοιχείο της ύλης που πεθαίνει ή μεταστοιχειώνεται.
Ό,τι υπήρχε πριν από τον Κρόνο-Χρόνο, είναι αθάνατο. Ό,τι γεννήθηκε-δημιουργήθηκε ύστερα από αυτόν είναι πεπερασμένο και θνητό.
Ο Κρόνος-Χρόνος έτρωγε τα παιδιά του. Μην του βγει και άλλος αθάνατος.
Κάτι τέτοιο δεν μας λέει και η Παλαιά Διαθήκη με την εκδίωξη του Αδάμ από τον παράδεισο;
Κανείς άνθρωπος δεν επιτρέπεται να φτάσει στην αθανασία. Το ίδιο δεν κάνει και σήμερα ο Χρόνος; Γεννιόμαστε σε μια στιγμή του, από εκείνο το σημείο μας ακολουθεί αφήνοντας πάνω μας τα χνάρια του, μας γερνά και στο τέλος μας τρώει. Όπως κάθε τι υλικό. Όπως τα άστρα που και αυτά γεννιούνται και πεθαίνουν. Όπως κάθε στοιχείο της ύλης που πεθαίνει ή μεταστοιχειώνεται.
Ό,τι υπήρχε πριν από τον Κρόνο-Χρόνο, είναι αθάνατο. Ό,τι γεννήθηκε-δημιουργήθηκε ύστερα από αυτόν είναι πεπερασμένο και θνητό.
Ο Δίας γεννήθηκε λοιπόν στην πλούσια χώρα της Λύκτου. Πώς όμως απέφυγε τον Χρόνο και απέκτησε την αθανασία αφού γεννήθηκε ύστερα από αυτόν;
Η αρχαία αυτή πόλις στην προκειμένη περίπτωση παίζει ίσως τον ρόλο του κβαντικού κενού. Του άχωρου και άχρονου τίποτα που γεννά τα πάντα. Ακόμη και τον ίδιο τον Χρόνο, που αφού έχει την ικανότητα να τον γεννά, μπορεί και να τον σταματά. Του κβαντικού κενού, που είναι όπως η κατσαρόλα στην φωτιά. Γεμάτη φυσαλίδες που αναδύονται από τα έγκατα του κοχλάζοντος ύδατος και φτάνουν στην επιφάνεια για μια στιγμή. Μόνο μια στιγμή, τόσο που μόλις γίνουν φουσκάλες χάνονται. Για να βγουν άλλες που θα χαθούν κι αυτές και μετά άλλες κι άλλες κι άλλες. Για εμάς που βλέπουμε την κατσαρόλα, οι φυσαλίδες διαρκούν απειροελάχιστο χρόνο. Εάν όμως υποθέσουμε πως είμαστε μέσα στην φυσαλίδα πως θα αντιλαμβανόμαστε άραγε τον κόσμο μας; Θα ζούσαμε τις ζωές μας, θα παρατηρούσαμε το δικό μας σύμπαν την φυσαλίδα μας, ίσως και τις διπλανές φυσαλίδες και θα θεωρούσαμε τα δευτερόλεπτα του πεπερασμένου χρόνου μας, ολόκληρη ζωή. Πόσες γενιές άραγε σε κάθε φυσαλίδα! Απ΄ έξω ο αιών, το χάος, το ατελεύτητο κι από μέσα ο χρόνος.
Με πιο σύγχρονες σκέψεις θα υποπτευόμασταν την ύπαρξη στην Λύκτο μιας αστροπύλης ή μιας σκουληκότρυπας. Μιας καμπύλωσης του χωροχρόνου που οδηγεί έξω από την φυσαλίδα.
Επειδή ο Κρόνος ήταν κυρίαρχος σε γη, θάλασσα και ουρανό, έφτιαξαν μια κρεμαστή κούνια (αιώρα) για το μωρό Δία. Η κούνια του αν και βρισκόταν μέσα στη γη δεν την ακουμπούσε, όπως επίσης δεν ακουμπούσε τη θάλασσα, ούτε φυσικά τον ουρανό και ήταν κρυμμένη στα έγκατα της γης προφυλαγμένη από τον Κρόνο.
Η αρχαία αυτή πόλις στην προκειμένη περίπτωση παίζει ίσως τον ρόλο του κβαντικού κενού. Του άχωρου και άχρονου τίποτα που γεννά τα πάντα. Ακόμη και τον ίδιο τον Χρόνο, που αφού έχει την ικανότητα να τον γεννά, μπορεί και να τον σταματά. Του κβαντικού κενού, που είναι όπως η κατσαρόλα στην φωτιά. Γεμάτη φυσαλίδες που αναδύονται από τα έγκατα του κοχλάζοντος ύδατος και φτάνουν στην επιφάνεια για μια στιγμή. Μόνο μια στιγμή, τόσο που μόλις γίνουν φουσκάλες χάνονται. Για να βγουν άλλες που θα χαθούν κι αυτές και μετά άλλες κι άλλες κι άλλες. Για εμάς που βλέπουμε την κατσαρόλα, οι φυσαλίδες διαρκούν απειροελάχιστο χρόνο. Εάν όμως υποθέσουμε πως είμαστε μέσα στην φυσαλίδα πως θα αντιλαμβανόμαστε άραγε τον κόσμο μας; Θα ζούσαμε τις ζωές μας, θα παρατηρούσαμε το δικό μας σύμπαν την φυσαλίδα μας, ίσως και τις διπλανές φυσαλίδες και θα θεωρούσαμε τα δευτερόλεπτα του πεπερασμένου χρόνου μας, ολόκληρη ζωή. Πόσες γενιές άραγε σε κάθε φυσαλίδα! Απ΄ έξω ο αιών, το χάος, το ατελεύτητο κι από μέσα ο χρόνος.
Με πιο σύγχρονες σκέψεις θα υποπτευόμασταν την ύπαρξη στην Λύκτο μιας αστροπύλης ή μιας σκουληκότρυπας. Μιας καμπύλωσης του χωροχρόνου που οδηγεί έξω από την φυσαλίδα.
Επειδή ο Κρόνος ήταν κυρίαρχος σε γη, θάλασσα και ουρανό, έφτιαξαν μια κρεμαστή κούνια (αιώρα) για το μωρό Δία. Η κούνια του αν και βρισκόταν μέσα στη γη δεν την ακουμπούσε, όπως επίσης δεν ακουμπούσε τη θάλασσα, ούτε φυσικά τον ουρανό και ήταν κρυμμένη στα έγκατα της γης προφυλαγμένη από τον Κρόνο.
Ολόκληρο επιτελείο κατοικοέδρευε στο σπήλαιο πάνω από το σημερινό χωριό Ψυχρό του οροπεδίου Λασιθίου (στην Λυκτία Λάσυνθο) για να φροντίζει τον Δία .
Δεν ήταν μόνο η Αμάλθεια που με το γάλα της τον έτρεφε, η αίγα που ο ίδιος με το παιχνίδι του της έσπασε το κέρατο αυτό που σήμερα σημαίνει την αφθονία, «το κέρας της Αμάλθειας». Η αίγα που το δέρμα της «η αιγίδα», προστάτευσε τον Δία που το φορούσε κατά την Τιτανομαχία. Έκτοτε ό,τι προστατεύεται από κάτι λέμε ότι ευρίσκεται υπό την αιγίδα του.
΄Ηταν και η γουρούνα. Ο μύθος που την θέλει επίσης να τον θήλαζε, ζεί μέχρι σήμερα στην Λύττο και μεταφέρεται σαν ποίημα. «Αναμεσώς Αϊ Γιωργιού, δίπλα στο Σταυρωμένο κι αγνάντια στην Κουφοκαρά κείτεται το καημένο». Έτσι προσδιορίζουν την θέση της χρυσής γουρούνας, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για τον θησαυρό (το λογάρι) της Λύκτου. Το κεφάλι της τυπώθηκε σε νομίσματα που έκοψε η πόλις.
[«είρεο Δικταίης κορυθαίολον ‘Αντρον ερίπνης, είρεο και Κορύβαντας, όπη ποτέ κούρος αθύρων μαζόν Αμαλθείης κουροτρόφον αιγός αμέλγων… » (Νόννος, Διονυσιακά XLVI, 14-17)
«Περί δε υων ότι ιερόν έστι το ζώον παρά Κρησίν. Αγαθοκλής ο Βαβυλώνιος εν πρώτω περί Κυζίκου φησίν ούτως·
« Μυθεύουσιν εν Κρήτη γενέσθαι την Διός τέκνωσιν επί της Δίκτης, εν η και απόρρητος γίνεται θυσία. Λέγεται γαρ ως άρα Διί θηλήν υπέσχεν υς και τω σφετέρω γρυσμώ περιοιχνεύσα τον κνυζηθμόν του βρέφεος ανεπάιστον τοις παριούσιν ετίθει. Διο πάντες το ζώον τούτο περίσεπτον ηγούνται και ουκ αν, φησί, των κρεών δαίσαιντο. Πραίσιοι δε και ιερά ρέζουσιν υί, και αύτη προτελής αυτοίς η θυσία νενόμισται.» Τα παραπλήσια ιστορεί και Νεάνθης ο Κυζικηνός εν δευτέρω περί τελετής. Πεταλίδων συών μνημονεύει Αχαιός ο Ερετριεύς εν Αίθωνι σατυρικώ λέγων ούτως …» (Αθήναιος Ναυκρατίδης, Δειπνοσοφισταί, ΙΧ, 376α)]
Α. Κρασανάκης Το σπήλαιο του Διός
Τον χώρο του σπηλαίου τον φυλούσαν οι Άρπυιες. Τρία τρομακτικά αρπακτικά πουλιά, με κεφάλι γυναίκας και ονόματα: Αελλώ (=θυελλώδης), Ωκυπέτη (=γοργόφτερη) και Κελαινώ (=σκοτεινή).
Εκεί κατοικούσαν οι μέλισσες νύμφες Αδράστεια και Ίδη που τον έτρεφαν με βασιλικό πολτό και εκείνος όταν μεγάλωσε, τους έδωσε το χρώμα του χρυσίζοντος χαλκού και τις έκανε ανθεκτικές στις κλιματολογικές συνθήκες του υψομέτρου.
Ο Βιργίλιος στα έργα του: αποκαλεί το Δία «Dictaeus», «Δικταίο βασιλιά» (Dictaei regis), και συνάμα λέει πως οι μέλισσες έτρεφαν τον Δία με μέλι στο «Δικταίο άντρο» (Dictaeo antro). (Publius Vergilius Βουκολικά, Γεωργικά, Αινειάδα) Ο Κρηταγενής Δίας και το άντρο του στην Κρήτη. Α. Κρασανάκης
Εκεί και οι Κούροι ή Κουρήτες (εκ του κούρω = φροντίζω τρέφω, οι επίκουροι) ή Κορύβαντες: Οι φρουροί της εισόδου. Ενθουσιώδη, μαινόμενα, δαιμονικά όντα τα οποία σε κατάσταση ιερής μανίας (αμόκ), αφιονισμένα θα λέγαμε σήμερα, πηδούν, χορεύουν υπό τους ήχους αυλών, κυμβάλων, κρότους ασπίδων και ό,τι άλλο κάνει θόρυβο, ενώ οι ιαχές τους συμπληρώνουν τα κενά, παράγοντας ένα συνεχόμενο και αδιάλειπτο αχό. «Ήσαν απόγονοι των Ιδαίων Δακτύλων» (Στράβων Ι 473) δηλ. των κορυφών των βουνών της Ιδαίας οροσειράς.
Στην Κρήτη η λέξη «κουρήτες» αναφέρεται σε αυτούς που επιμελούντε-φροντίζουν τα κουράδια (κοπάδια), τους βοσκούς.
Δεν ήταν μόνο η Αμάλθεια που με το γάλα της τον έτρεφε, η αίγα που ο ίδιος με το παιχνίδι του της έσπασε το κέρατο αυτό που σήμερα σημαίνει την αφθονία, «το κέρας της Αμάλθειας». Η αίγα που το δέρμα της «η αιγίδα», προστάτευσε τον Δία που το φορούσε κατά την Τιτανομαχία. Έκτοτε ό,τι προστατεύεται από κάτι λέμε ότι ευρίσκεται υπό την αιγίδα του.
΄Ηταν και η γουρούνα. Ο μύθος που την θέλει επίσης να τον θήλαζε, ζεί μέχρι σήμερα στην Λύττο και μεταφέρεται σαν ποίημα. «Αναμεσώς Αϊ Γιωργιού, δίπλα στο Σταυρωμένο κι αγνάντια στην Κουφοκαρά κείτεται το καημένο». Έτσι προσδιορίζουν την θέση της χρυσής γουρούνας, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για τον θησαυρό (το λογάρι) της Λύκτου. Το κεφάλι της τυπώθηκε σε νομίσματα που έκοψε η πόλις.
[«είρεο Δικταίης κορυθαίολον ‘Αντρον ερίπνης, είρεο και Κορύβαντας, όπη ποτέ κούρος αθύρων μαζόν Αμαλθείης κουροτρόφον αιγός αμέλγων… » (Νόννος, Διονυσιακά XLVI, 14-17)
«Περί δε υων ότι ιερόν έστι το ζώον παρά Κρησίν. Αγαθοκλής ο Βαβυλώνιος εν πρώτω περί Κυζίκου φησίν ούτως·
« Μυθεύουσιν εν Κρήτη γενέσθαι την Διός τέκνωσιν επί της Δίκτης, εν η και απόρρητος γίνεται θυσία. Λέγεται γαρ ως άρα Διί θηλήν υπέσχεν υς και τω σφετέρω γρυσμώ περιοιχνεύσα τον κνυζηθμόν του βρέφεος ανεπάιστον τοις παριούσιν ετίθει. Διο πάντες το ζώον τούτο περίσεπτον ηγούνται και ουκ αν, φησί, των κρεών δαίσαιντο. Πραίσιοι δε και ιερά ρέζουσιν υί, και αύτη προτελής αυτοίς η θυσία νενόμισται.» Τα παραπλήσια ιστορεί και Νεάνθης ο Κυζικηνός εν δευτέρω περί τελετής. Πεταλίδων συών μνημονεύει Αχαιός ο Ερετριεύς εν Αίθωνι σατυρικώ λέγων ούτως …» (Αθήναιος Ναυκρατίδης, Δειπνοσοφισταί, ΙΧ, 376α)]
Α. Κρασανάκης Το σπήλαιο του Διός
Τον χώρο του σπηλαίου τον φυλούσαν οι Άρπυιες. Τρία τρομακτικά αρπακτικά πουλιά, με κεφάλι γυναίκας και ονόματα: Αελλώ (=θυελλώδης), Ωκυπέτη (=γοργόφτερη) και Κελαινώ (=σκοτεινή).
Εκεί κατοικούσαν οι μέλισσες νύμφες Αδράστεια και Ίδη που τον έτρεφαν με βασιλικό πολτό και εκείνος όταν μεγάλωσε, τους έδωσε το χρώμα του χρυσίζοντος χαλκού και τις έκανε ανθεκτικές στις κλιματολογικές συνθήκες του υψομέτρου.
Ο Βιργίλιος στα έργα του: αποκαλεί το Δία «Dictaeus», «Δικταίο βασιλιά» (Dictaei regis), και συνάμα λέει πως οι μέλισσες έτρεφαν τον Δία με μέλι στο «Δικταίο άντρο» (Dictaeo antro). (Publius Vergilius Βουκολικά, Γεωργικά, Αινειάδα) Ο Κρηταγενής Δίας και το άντρο του στην Κρήτη. Α. Κρασανάκης
Εκεί και οι Κούροι ή Κουρήτες (εκ του κούρω = φροντίζω τρέφω, οι επίκουροι) ή Κορύβαντες: Οι φρουροί της εισόδου. Ενθουσιώδη, μαινόμενα, δαιμονικά όντα τα οποία σε κατάσταση ιερής μανίας (αμόκ), αφιονισμένα θα λέγαμε σήμερα, πηδούν, χορεύουν υπό τους ήχους αυλών, κυμβάλων, κρότους ασπίδων και ό,τι άλλο κάνει θόρυβο, ενώ οι ιαχές τους συμπληρώνουν τα κενά, παράγοντας ένα συνεχόμενο και αδιάλειπτο αχό. «Ήσαν απόγονοι των Ιδαίων Δακτύλων» (Στράβων Ι 473) δηλ. των κορυφών των βουνών της Ιδαίας οροσειράς.
Στην Κρήτη η λέξη «κουρήτες» αναφέρεται σε αυτούς που επιμελούντε-φροντίζουν τα κουράδια (κοπάδια), τους βοσκούς.
«Tών δέ Κορυβάντων όρχηστικών και ένθουσιαστικών όντων και τις μανικώς κινουμένους κορυβαντιάν φαμέν» (Λεξικό Θησαυρός της Ελληνικής γλώσσας του Ενρίκο Στέφανο) https://books.google.gr/books?id
Η λέξη Κουρήτες (και με συγκοπή του διφθόγγου, Κρήτες) προερχόμενη από την λέξη Κούροι σημαίνει νέοι και υπ΄ αυτήν την έννοια οι Κορύβαντες είναι Κουρήτες. (Στάβων Γεωγραφικά - Λουκιανός περί Ορχήσεως - και όχι μόνο).
Κατά το λεξικό των αρχαίων κυρίων ονομάτων του Νικ. Λωρεντή η λέξη Κορύβας προέρχεται εκ του κόρυς που σημαίνει περικεφαλαία .
Σύμφωνα με το Etymologicum graecae linguae Gudianum του Friedrich Wilhelm Sturz «Κορύβαντες , οι την κόρη καταβάντες αναγαγείν και μη υποστρέφειν». (books.google.gr/books?)
Αφού όμως γράφεται με Υ-ψιλόν γιατί όχι, οι την Κορυ–(φήν) καταβάντες; Στην περίπτωση αυτή ποιοι είναι εκείνοι που κατεβαίνουν από τα βουνά; Μα οι ποιμένες φυσικά. Πάλι οι ποιμένες όπως στην γέννηση του Χριστού. Κι εκεί σπήλαιο κι εκεί ποιμένες.
Η λέξη Κουρήτες (και με συγκοπή του διφθόγγου, Κρήτες) προερχόμενη από την λέξη Κούροι σημαίνει νέοι και υπ΄ αυτήν την έννοια οι Κορύβαντες είναι Κουρήτες. (Στάβων Γεωγραφικά - Λουκιανός περί Ορχήσεως - και όχι μόνο).
Κατά το λεξικό των αρχαίων κυρίων ονομάτων του Νικ. Λωρεντή η λέξη Κορύβας προέρχεται εκ του κόρυς που σημαίνει περικεφαλαία .
Σύμφωνα με το Etymologicum graecae linguae Gudianum του Friedrich Wilhelm Sturz «Κορύβαντες , οι την κόρη καταβάντες αναγαγείν και μη υποστρέφειν». (books.google.gr/books?)
Αφού όμως γράφεται με Υ-ψιλόν γιατί όχι, οι την Κορυ–(φήν) καταβάντες; Στην περίπτωση αυτή ποιοι είναι εκείνοι που κατεβαίνουν από τα βουνά; Μα οι ποιμένες φυσικά. Πάλι οι ποιμένες όπως στην γέννηση του Χριστού. Κι εκεί σπήλαιο κι εκεί ποιμένες.
Την μοναδικότητα του σπηλαίου βεβαιώνουν εκτός από τα ιστορικά στοιχεία και τα ανασκαφικά ευρήματα ουδέτερων προς τον τόπο επιστημόνων. [Ο Δ/ντής της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών D. G. Hogarth το 1899 ύστερα από ανασκαφές ανακοίνωσε ότι το Δικταίον Άντρον είναι αναμφισβητήτως αυτό στο οποίο γεννήθηκε ο Δίας. Ο Arthur J. Evans το 1909 ύστερα και από δικές του ανασκαφές στο ίδιο μέρος αναφέρει ότι το σπήλαιο που γεννήθηκε ο Δίας είναι πάνω από το Ψυχρό σε απόσταση τέσσερις ώρες διαδρομή με το μουλάρι από την αρχαία Λύττο]. (Α. Κρασανάκης, Ο Κρηταγενής Δίας και το άντρο του στην Κρήτη)
«Αι αρχαίαι μαρτυρίαι, γράφει ο Μaury, συμφωνούν εις το να μας παρουσιάσουν την λατρείαν του θεού τούτου ως ανερχομένην εις τρεις τόπους της Ελλάδος εις τας πλέον παρωχημένας εποχάς, εις την Δωδώνην, επί του Λυκαίου όρους εις την Αρκαδίαν (Λυκαίος Ζευς), επί της Δίκτης εις την Κρήτην. Είναι λοιπόν φυσικόν να παραδεχθώμεν, ότι η λατρεία του θεού εχρονολογείτο εις τους τόπους αυτούς από τους Πελασγούς, όπερ γνωρίζομεν άλλως τε κατά τρόπον θετικόν δια τον πρώτον». (Κ. Γ. Κουρτίδης, Ιστορία της Θράκης, 809)
Οι ανασκαφές στη ευρύτερη περιοχή με τις λίγες γνώσεις που έδωσαν αντλούν στοιχεία από το 5.000 π.χ. Αν όμως προσπαθήσουμε να φτάσουμε στην εποχή των Τιτάνων και του Δία, έ τότε μετράμε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ή ακόμα περισσότερα.
«Αι αρχαίαι μαρτυρίαι, γράφει ο Μaury, συμφωνούν εις το να μας παρουσιάσουν την λατρείαν του θεού τούτου ως ανερχομένην εις τρεις τόπους της Ελλάδος εις τας πλέον παρωχημένας εποχάς, εις την Δωδώνην, επί του Λυκαίου όρους εις την Αρκαδίαν (Λυκαίος Ζευς), επί της Δίκτης εις την Κρήτην. Είναι λοιπόν φυσικόν να παραδεχθώμεν, ότι η λατρεία του θεού εχρονολογείτο εις τους τόπους αυτούς από τους Πελασγούς, όπερ γνωρίζομεν άλλως τε κατά τρόπον θετικόν δια τον πρώτον». (Κ. Γ. Κουρτίδης, Ιστορία της Θράκης, 809)
Οι ανασκαφές στη ευρύτερη περιοχή με τις λίγες γνώσεις που έδωσαν αντλούν στοιχεία από το 5.000 π.χ. Αν όμως προσπαθήσουμε να φτάσουμε στην εποχή των Τιτάνων και του Δία, έ τότε μετράμε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ή ακόμα περισσότερα.
Η αρχαία Ελληνική γλώσσα είναι εννοιολογική, δηλαδή το σημαίνον (η λέξη), είναι σε άμεση σχέση (νοητική και ηχητική απεικόνιση) με το σημαινόμενο (έννοια), εν αντιθέσει με τις άλλες που είναι σημειολογικές και φτιάχνουν λέξεις με μια συμπεφωνημένη, αυθαίρετη σειρά γραμμάτων.
«Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις» κατά τον Αντισθένη. Ας το εκμεταλλευτούμε λοιπόν και ας επισκευθούμε-ετυμολογήσουμε την λέξη Λύκτος να δούμε που θα μας οδηγήσει.
Εκ της ρίζας Λυκ, στην λέξη Λύκη που σημαίνει φώς. Λυκ + τός αυτός που αποτελείται από φώς, ο φωτεινός. Η πόλις του φωτός. Μήπως η Ρέα για να αποφύγει τον Χρόνο γέννησε τον Ζήνα στο φώς; Και ποιό είναι το φώς που παγώνει - καταργεί τον χρόνο; Μήπως αυτό που βλέπουν στο τούνελ όσοι φεύγουν για λίγο από την ζωή; Κι αν ναι, τι σημαίνει άραγε αυτό; Μήπως ότι ο γνωστός και τελευταίος μας σύντροφος, ο Χάρος, είναι αυτός που μας κάνει την χάρη, που νικά τον Χρόνο, βγάζοντας μας έξω από την φυσαλίδα, γενόμενος τελικά μεγάλος μας ευεργέτης;
Το σύμβολο της ορθοδόξου χριστιανικής πίστεως αναφερόμενο στον Ιησού Χριστό, τον χαρακτηρίζει «φως εκ φωτός».
Στην πόλη αργότερα, δόθηκε το επίθετο Λύττος που σημαίνει υψηλός τόπος -και χρησιμοποιήθηκε έκτοτε σαν όνομα- διότι ήταν κτισμένη σε υψόμετρο 650 μ. πάνω σε τρείς κορυφές λόφου, στις βορειοδυτικές υπώρειες του όρους Δίκτυ ή αλλιώς Αιγαίου όρους, της Ιδαίας (Κρητικής) οροσειράς. "Ιδαία ήταν η αρχαιοτάτη ονομασία της Κρήτης" (Διόδωρος Σικελιώτης, βίβλος 3, 61)
Αλλά πως μπόρεσε ο Ησίοδος που έζησε τον 8ο αι. π.χ. (κατά το πάριο χρονικό τον 10ο αι. π.Χ.) να αντλήσει αυτές τις λεπτομερείς πληροφορίες για την γέννηση του Νεφεληγερέτη που φτάνουν κάπου κοντά στην γέννηση του χρόνου; Άγνωστο.
«Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις» κατά τον Αντισθένη. Ας το εκμεταλλευτούμε λοιπόν και ας επισκευθούμε-ετυμολογήσουμε την λέξη Λύκτος να δούμε που θα μας οδηγήσει.
Εκ της ρίζας Λυκ, στην λέξη Λύκη που σημαίνει φώς. Λυκ + τός αυτός που αποτελείται από φώς, ο φωτεινός. Η πόλις του φωτός. Μήπως η Ρέα για να αποφύγει τον Χρόνο γέννησε τον Ζήνα στο φώς; Και ποιό είναι το φώς που παγώνει - καταργεί τον χρόνο; Μήπως αυτό που βλέπουν στο τούνελ όσοι φεύγουν για λίγο από την ζωή; Κι αν ναι, τι σημαίνει άραγε αυτό; Μήπως ότι ο γνωστός και τελευταίος μας σύντροφος, ο Χάρος, είναι αυτός που μας κάνει την χάρη, που νικά τον Χρόνο, βγάζοντας μας έξω από την φυσαλίδα, γενόμενος τελικά μεγάλος μας ευεργέτης;
Το σύμβολο της ορθοδόξου χριστιανικής πίστεως αναφερόμενο στον Ιησού Χριστό, τον χαρακτηρίζει «φως εκ φωτός».
Στην πόλη αργότερα, δόθηκε το επίθετο Λύττος που σημαίνει υψηλός τόπος -και χρησιμοποιήθηκε έκτοτε σαν όνομα- διότι ήταν κτισμένη σε υψόμετρο 650 μ. πάνω σε τρείς κορυφές λόφου, στις βορειοδυτικές υπώρειες του όρους Δίκτυ ή αλλιώς Αιγαίου όρους, της Ιδαίας (Κρητικής) οροσειράς. "Ιδαία ήταν η αρχαιοτάτη ονομασία της Κρήτης" (Διόδωρος Σικελιώτης, βίβλος 3, 61)
Αλλά πως μπόρεσε ο Ησίοδος που έζησε τον 8ο αι. π.χ. (κατά το πάριο χρονικό τον 10ο αι. π.Χ.) να αντλήσει αυτές τις λεπτομερείς πληροφορίες για την γέννηση του Νεφεληγερέτη που φτάνουν κάπου κοντά στην γέννηση του χρόνου; Άγνωστο.
Αλλάζουμε εποχή. Χρόνια με πολλά μηδενικά, μετά.
Όταν στη Φθία και τη Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίων, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει την διεφθαρμένη ζώσα γενεά, με έναν κατακλυσμό. Ο Προμηθέας που το έμαθε φρόντισε να προφυλάξει τον γυιό του Δευκαλίωνα και την σύζυγο του Πύρρα, καθοδηγώντας τους να κατασκευάσουν μία κιβωτό. Σ΄ αυτήν μπήκαν οι ίδιοι, τα παιδιά τους με τις γυναίκες τους, καθώς και ζευγάρια απ΄ όλα τα ζώα. Ο Δίας άνοιξε τους καταρράκτες του Ουρανού, η ξηρά πλημμύρισε και οι άνθρωποι χάθηκαν.
«Ο Δευκαλίων δε, ευσεβής και συνετός, μόνος των ανθρώπων απέμεινε για την γενιά την δεύτερη» Λουκιανός, περί της Συρίης Θεού 12.3
Κατά το Πάριο Χρονικό, ο κατακλυσμός συνέβη το έτος 1529 π.Χ. Για τον Ησίοδο που κατά την ίδια χρονολόγηση έζησε τον 10ο αιώνα είχαν παρέλθει περί τα 620 χρόνια και για τον Όμηρο 650. Το διάστημα αυτό από τον κατακλυσμό μέχρι τον Ησίοδο και τον Όμηρο είναι τόσο μικρό, που ακόμα κι αν δεν υπήρχε η γραφή, θα έπρεπε οι διηγήσεις για το γεγονός να έχουν μεγαλύτερο εύρος και οι χρονολογήσεις να είναι συγκεκριμένες. Το διάστημα αυτό μπορεί να συγκριθεί με την άλωση της Κωνσταντινούπολης που συνέβη 571 χρόνια πριν από σήμερα. Περίπου ίσες αποστάσεις στην ροή του χρόνου. Στο τελευταίο αυτό βέβαια γεγονός υπήρξαν αρκετοί ιστορικοί-χρονικογράφοι αυτόπτες μάρτυρες και μετέφεραν τα συμβάντα με κάθε λεπτομέρεια, που προσδιορίζουν απόλυτα τον χρόνο και παραμένουν στον λόγο. Παρά τις διαφορές γλώσσας και γραφής, τα δύο διαστήματα είναι τόσο μικρά στον χρόνο που η σύγκριση των γνώσεων που έχουμε για το καθένα, από μόνη της στέλνει το συμβάν του κατακλυσμού χιλιάδες, ίσως δεκάδες χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν.
Η εικόνα έφυγε από τον λόγο, εγκατέλειψε την φήμη, προσπέρασε την φαντασία, αρμένισε στα κύματα του ονειρικού και εγκαταστάθηκε κάπου εκεί στα όρια του μύθου. Του «μύθου», μιας λέξης που εάν την επισκεφθούμε ετυμολογικά μας ξαναφέρνει στο παρόν, καθώς μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. είχε την έννοια του λόγου.
Κατά τον Πλάτωνα (427-347 π.Χ.), το 9.600 π.χ. συνέβη ένας πολύ μεγάλος κατακλυσμός και ήταν τόσο καταστροφικός που βυθίστηκε η Ατλαντίδα. Τα ίδια ακούμε και για την καταβύθιση της Αιγηίδος. Του Αιγαιακού χώρου δηλαδή, που είναι διαπιστωμένο πλέον ότι ο περισσότερος ήταν κάποτε ξηρά. Άλλη χρονολόγηση στέλνει τον μεγάλο κατακλυσμό στο 50.000 π.Χ.
Ομάδα αρχαιολόγων υπό τις οδηγίες του σερ Γούλεϊ ξεκίνησαν το 1922 στην Ούρ των Χαλδαίων, την πατρίδα του Αβραάμ μια ανασκαφή η οποία διήρκησε 12 χρόνια. Η σκαπάνη τους άνοιξε πηγάδι βάθους 19,5 m και βρήκε ένα στρώμα λάσπης πάχους 2 μέτρων κατάλοιπο κατακλυσμού, που χρονολογήθηκε πίσω από την 4η χιλιετία π.Χ. (5.000-6.000 χρόνια πριν από σήμερα). Εδώ προφανώς έχουμε τα ίχνη του γνωστότερου σήμερα κατακλυσμού, αυτού του Νώε.
Τέλος, πάλι κατά τον Πλάτωνα, (Τίμαιος 23Β), ο Αιγύπτιος ιερέας λέει στο Σόλωνα πως αυτά που λέει για τις γενεαλογίες είναι παραμύθια για μικρά παιδιά και συνεχίζει, εσείς θυμάστε μόνο ένα κατακλυσμό της γης, ενώ έγιναν πολλοί, πιο παλιά....."
Όταν στη Φθία και τη Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίων, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει την διεφθαρμένη ζώσα γενεά, με έναν κατακλυσμό. Ο Προμηθέας που το έμαθε φρόντισε να προφυλάξει τον γυιό του Δευκαλίωνα και την σύζυγο του Πύρρα, καθοδηγώντας τους να κατασκευάσουν μία κιβωτό. Σ΄ αυτήν μπήκαν οι ίδιοι, τα παιδιά τους με τις γυναίκες τους, καθώς και ζευγάρια απ΄ όλα τα ζώα. Ο Δίας άνοιξε τους καταρράκτες του Ουρανού, η ξηρά πλημμύρισε και οι άνθρωποι χάθηκαν.
«Ο Δευκαλίων δε, ευσεβής και συνετός, μόνος των ανθρώπων απέμεινε για την γενιά την δεύτερη» Λουκιανός, περί της Συρίης Θεού 12.3
Κατά το Πάριο Χρονικό, ο κατακλυσμός συνέβη το έτος 1529 π.Χ. Για τον Ησίοδο που κατά την ίδια χρονολόγηση έζησε τον 10ο αιώνα είχαν παρέλθει περί τα 620 χρόνια και για τον Όμηρο 650. Το διάστημα αυτό από τον κατακλυσμό μέχρι τον Ησίοδο και τον Όμηρο είναι τόσο μικρό, που ακόμα κι αν δεν υπήρχε η γραφή, θα έπρεπε οι διηγήσεις για το γεγονός να έχουν μεγαλύτερο εύρος και οι χρονολογήσεις να είναι συγκεκριμένες. Το διάστημα αυτό μπορεί να συγκριθεί με την άλωση της Κωνσταντινούπολης που συνέβη 571 χρόνια πριν από σήμερα. Περίπου ίσες αποστάσεις στην ροή του χρόνου. Στο τελευταίο αυτό βέβαια γεγονός υπήρξαν αρκετοί ιστορικοί-χρονικογράφοι αυτόπτες μάρτυρες και μετέφεραν τα συμβάντα με κάθε λεπτομέρεια, που προσδιορίζουν απόλυτα τον χρόνο και παραμένουν στον λόγο. Παρά τις διαφορές γλώσσας και γραφής, τα δύο διαστήματα είναι τόσο μικρά στον χρόνο που η σύγκριση των γνώσεων που έχουμε για το καθένα, από μόνη της στέλνει το συμβάν του κατακλυσμού χιλιάδες, ίσως δεκάδες χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν.
Η εικόνα έφυγε από τον λόγο, εγκατέλειψε την φήμη, προσπέρασε την φαντασία, αρμένισε στα κύματα του ονειρικού και εγκαταστάθηκε κάπου εκεί στα όρια του μύθου. Του «μύθου», μιας λέξης που εάν την επισκεφθούμε ετυμολογικά μας ξαναφέρνει στο παρόν, καθώς μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. είχε την έννοια του λόγου.
Κατά τον Πλάτωνα (427-347 π.Χ.), το 9.600 π.χ. συνέβη ένας πολύ μεγάλος κατακλυσμός και ήταν τόσο καταστροφικός που βυθίστηκε η Ατλαντίδα. Τα ίδια ακούμε και για την καταβύθιση της Αιγηίδος. Του Αιγαιακού χώρου δηλαδή, που είναι διαπιστωμένο πλέον ότι ο περισσότερος ήταν κάποτε ξηρά. Άλλη χρονολόγηση στέλνει τον μεγάλο κατακλυσμό στο 50.000 π.Χ.
Ομάδα αρχαιολόγων υπό τις οδηγίες του σερ Γούλεϊ ξεκίνησαν το 1922 στην Ούρ των Χαλδαίων, την πατρίδα του Αβραάμ μια ανασκαφή η οποία διήρκησε 12 χρόνια. Η σκαπάνη τους άνοιξε πηγάδι βάθους 19,5 m και βρήκε ένα στρώμα λάσπης πάχους 2 μέτρων κατάλοιπο κατακλυσμού, που χρονολογήθηκε πίσω από την 4η χιλιετία π.Χ. (5.000-6.000 χρόνια πριν από σήμερα). Εδώ προφανώς έχουμε τα ίχνη του γνωστότερου σήμερα κατακλυσμού, αυτού του Νώε.
Τέλος, πάλι κατά τον Πλάτωνα, (Τίμαιος 23Β), ο Αιγύπτιος ιερέας λέει στο Σόλωνα πως αυτά που λέει για τις γενεαλογίες είναι παραμύθια για μικρά παιδιά και συνεχίζει, εσείς θυμάστε μόνο ένα κατακλυσμό της γης, ενώ έγιναν πολλοί, πιο παλιά....."
Εκεί κάπου στον αόριστο χρόνο του παρελθόντος, ίσως για τον ίδιο λόγο, καταστράφηκε η περί ης ο λόγος θεογεννήτρα πόλις. Οι περισσότεροι κάτοικοι της πανικόβλητοι από την μήνιν των Θεών, την εγκαταλείπουν. Κατευθύνονται ανατολικά και κατασκηνώνουν στα βουνά του Ιτάνου (στην ευρύτερη περιοχή της Σητείας). Δεν γνωρίζουμε πόσο παρέμειναν στα βουνά, αλλά κάποτε κατέβηκαν και εγκαταστάθηκαν στην γύρω περιοχή και κυρίως στην Πραισσό. Ίσως να είναι οι ιδρυτές-κτήτορες αυτής της πόλης. Έμειναν αρκετά χρόνια κατά πως φαίνεται, φέροντες μαζί τους τις γνώσεις τους, τον πολιτισμό τους, την ιστορία τους και τους θεούς τους. Ως εκ τούτου, είναι λογικό που κτίστηκε στην Πραισσό το ιερό του Διός του δικού τους θεού, του γεννημένου στην μητρόπολη τους και έγινε η πόλις λατρευτικό κέντρο της Κρήτης.
Συγχρόνως με την εγκατάσταση τους, ένα άλλο μεγάλο τμήμα μαζί με άλλους Κρήτες συνεχίζει την μετανάστευση. Ακολουθούν ανατολική πορεία μέχρι που φτάνουν και εγκαθίστανται στις ακτές της σημερινής Μέσης Ανατολής. Ούτε η άφιξη τους εκεί είναι απολύτως χρονολογημένη, οπωσδήποτε όμως ήταν πολλά χρόνια προ της αφίξεως του άλλου κύματος των Καφθοραίων (Κρητών) μεταναστών, των Φιλισταίων (Πελασγών), που πραγματοποιήθηκε κατά πάσα πιθανότητα μετά την κάθοδο των Αχαιών στην Κρήτη.
Πολύ πιθανόν από την ίδια έξοδο να προέρχονται και οι Χετταίοι οι οποίοι κατευθύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν στην απέναντι Ασιατική χερσόνησο όπου δημιούργησαν μεγάλο και ισχυρό κράτος. Άλλωστε το όνομά τους μας οδηγεί να τους θεωρήσουμε ομογάλακτους των ‘Ετταίων. Το γράμμα «Χ» παίρνει την θέση της δασείας όπως συμβαίνει στην Ελληνική γλώσσα συχνά και αμφίδρομα.
Συγχρόνως με την εγκατάσταση τους, ένα άλλο μεγάλο τμήμα μαζί με άλλους Κρήτες συνεχίζει την μετανάστευση. Ακολουθούν ανατολική πορεία μέχρι που φτάνουν και εγκαθίστανται στις ακτές της σημερινής Μέσης Ανατολής. Ούτε η άφιξη τους εκεί είναι απολύτως χρονολογημένη, οπωσδήποτε όμως ήταν πολλά χρόνια προ της αφίξεως του άλλου κύματος των Καφθοραίων (Κρητών) μεταναστών, των Φιλισταίων (Πελασγών), που πραγματοποιήθηκε κατά πάσα πιθανότητα μετά την κάθοδο των Αχαιών στην Κρήτη.
Πολύ πιθανόν από την ίδια έξοδο να προέρχονται και οι Χετταίοι οι οποίοι κατευθύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν στην απέναντι Ασιατική χερσόνησο όπου δημιούργησαν μεγάλο και ισχυρό κράτος. Άλλωστε το όνομά τους μας οδηγεί να τους θεωρήσουμε ομογάλακτους των ‘Ετταίων. Το γράμμα «Χ» παίρνει την θέση της δασείας όπως συμβαίνει στην Ελληνική γλώσσα συχνά και αμφίδρομα.
Πόσο παλιά;
Πρέπει, για να φανεί το χρονολογικό βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης, να αναφερθούμε στην χρήση της φωτιάς. Όπως ανακαλύφθηκε, “ο Προμηθέας” παρέδωσε την φωτιά στον Homo Erectus (όρθιος άνθρωπος), που έζησε πριν 150.00 έως 2 εκατ. χρόνια . Μια μελέτη του Ρον Σίμενιτζ του Πανεπιστημίου της Χάιφα σε πέτρινα εργαλεία που δημοσιεύτηκε στο «Journal of Human Evolution» έδειξε ότι η χρήση της φωτιάς άρχισε πριν από 350.000 χρόνια.
Όμοιες έρευνες στον ευρωπαϊκό χώρο έχουν καταλήξει σε αντίστοιχες χρονολογίες σχετικά με τη χρήση της φωτιάς. Σε αντίθεση με αυτούς ο Ρίτσαρντ Ράνγκαμ από το Χάρβαρντ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτιά πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια!» (Econews)
«Στο σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής βρέθηκε ένα ανθρώπινο κρανίο. Πρόκειται για το αρχαιότερο ανθρώπινο λείψανο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο, το οποίο ανήκει σε πρώιμο μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στον Homo erectus και τον αρχαϊκό Homo sapiens. Ανασκαφές απέδωσαν πολυάριθμα ευρήματα της Παλαιολιθικής Εποχής, τα οποία χρονολογούνται από το Μέσο Πλειστόκαινο, περίπου πριν από 600.000 - 300.000 χρόνια.» (http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=1406)
«Στο σπήλαιο των Πετραλώνων εκτός από το κρανίο του αρχανθρώπου που αποδίδεται σε Χόμο Ερέκτους και χρονολογείται σε 700.000 χρόνια, βρέθηκαν και ίχνη φωτιάς της ίδιας περιόδου.» (filoumenos.com)
Το 2009 σε ανασκαφές των Τόμας Στράσερ και Ελένης Παναγοπούλου, στις περιοχές Πλακιά και Πρέβελης, βρέθηκαν λίθινα εργαλεία σε στρώματα χαλαζία τα οποία οι γεωλόγοι χρονολογούν στα 130.000 - 700.000.
«Μας φάνηκαν παλαιολιθικά, κι έτσι ακριβώς ήταν, όπως αποδείχτηκε από τις χρονολογήσεις των πετρωμάτων. Τα εργαλεία (χειροπελέκεις και τσεκούρια) παραπέμπουν στην Αχελαία πολιτισμική παράδοση, η οποία συνδέεται με τους Homo heidelbergensis και Homo erectus. Δεδομένου ότι η Κρήτη ήταν και τότε νησί, αποτελούν την αρχαιότερη ένδειξη πρώιμης ναυσιπλοΐας, διεθνώς». (Παναγοπούλου Ε.)
Πρέπει, για να φανεί το χρονολογικό βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης, να αναφερθούμε στην χρήση της φωτιάς. Όπως ανακαλύφθηκε, “ο Προμηθέας” παρέδωσε την φωτιά στον Homo Erectus (όρθιος άνθρωπος), που έζησε πριν 150.00 έως 2 εκατ. χρόνια . Μια μελέτη του Ρον Σίμενιτζ του Πανεπιστημίου της Χάιφα σε πέτρινα εργαλεία που δημοσιεύτηκε στο «Journal of Human Evolution» έδειξε ότι η χρήση της φωτιάς άρχισε πριν από 350.000 χρόνια.
Όμοιες έρευνες στον ευρωπαϊκό χώρο έχουν καταλήξει σε αντίστοιχες χρονολογίες σχετικά με τη χρήση της φωτιάς. Σε αντίθεση με αυτούς ο Ρίτσαρντ Ράνγκαμ από το Χάρβαρντ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτιά πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια!» (Econews)
«Στο σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής βρέθηκε ένα ανθρώπινο κρανίο. Πρόκειται για το αρχαιότερο ανθρώπινο λείψανο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο, το οποίο ανήκει σε πρώιμο μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στον Homo erectus και τον αρχαϊκό Homo sapiens. Ανασκαφές απέδωσαν πολυάριθμα ευρήματα της Παλαιολιθικής Εποχής, τα οποία χρονολογούνται από το Μέσο Πλειστόκαινο, περίπου πριν από 600.000 - 300.000 χρόνια.» (http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=1406)
«Στο σπήλαιο των Πετραλώνων εκτός από το κρανίο του αρχανθρώπου που αποδίδεται σε Χόμο Ερέκτους και χρονολογείται σε 700.000 χρόνια, βρέθηκαν και ίχνη φωτιάς της ίδιας περιόδου.» (filoumenos.com)
Το 2009 σε ανασκαφές των Τόμας Στράσερ και Ελένης Παναγοπούλου, στις περιοχές Πλακιά και Πρέβελης, βρέθηκαν λίθινα εργαλεία σε στρώματα χαλαζία τα οποία οι γεωλόγοι χρονολογούν στα 130.000 - 700.000.
«Μας φάνηκαν παλαιολιθικά, κι έτσι ακριβώς ήταν, όπως αποδείχτηκε από τις χρονολογήσεις των πετρωμάτων. Τα εργαλεία (χειροπελέκεις και τσεκούρια) παραπέμπουν στην Αχελαία πολιτισμική παράδοση, η οποία συνδέεται με τους Homo heidelbergensis και Homo erectus. Δεδομένου ότι η Κρήτη ήταν και τότε νησί, αποτελούν την αρχαιότερη ένδειξη πρώιμης ναυσιπλοΐας, διεθνώς». (Παναγοπούλου Ε.)
Οι Πελασγοί
Τέσσερεις γενιές μετά τον Δία, (Προμηθέας ίδια γενιά με τον Δία, μετά Δευκαλίων, Πελασγός, Λυκάων, Λύκτος) την μετακατακλυσμιαία εποχή, φτάνει στην πόλη ο Πελασγικός Λύκτος -μαζί με τους υπηκόους που τον ακολουθούν- την οποία αναστηλώνει. Ήταν γυιός του Λυκάονα βασιλιά της Αρκαδίας, που ήταν γυιός του Πελασγού, ο οποίος κατά τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, ανεδύθη από τη γη πριν από την εμφάνιση της Σελήνης (προσελήνιος). Η παράδοση όμως τον θέλει γιο του Δία, ενώ άλλη γυιό του Ποσειδώνα.
Αν δεχτούμε τον Απολλώνιο, ο Πελασγός πρέπει να είναι γέννημα των οστών της μάνας (Γής) που πετούσε πίσω του ο Δευκαλίωνας κατ΄ εντολή των Θεών, για να ξαναδημιουργήσει το ανθρώπινο γένος. Ο Ησίοδος επίσης λέγει ότι ο Πελασγός ήταν αυτόχθων (χθων=γή).
Λαμβάνοντας υπόψη την χρονολόγηση του Πλάτωνα, η αναστήλωση της πόλις αυτής και η ονομασία Λύκτος συνέβη περί το 9.500 π.Χ.
Αργότερα, όταν κατά τον Διόδωρο Σικιελιώτη ήταν βασιλιάς της Κρήτης ο Κρηθέας, έρχεται και ο Τέκταμος (ο γυιός του Δώρου, που ήταν γυιός του Έλληνα και εκείνος γυιός του Δευκαλίωνα) Πελασγός και αυτός, αλλά από την Θεσσαλία. Όλοι οι του Τεκτάμου, του Λύκτου κλπ. ονομάστηκαν επήλυδες δηλ. μετανάστες, ξενόφερτοι. Ο Τέκταμος παντρεύτηκε τη κόρη του βασιλιά Κρηθέα και έγινε βασιλιάς της Κρήτης. Γιος του Τεκτάμου και μετά το θάνατο του βασιλιάς, ήταν ο Αστέριος, θετός ή κατά τον Ηρόδοτο, πραγματικός πατέρας του Μίνωα, του βασιλιά που συνένωσε όλα τα γένη της νήσου σε ενιαίο σύνολο.
«Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η Κρήτη ερημώθηκε δυο φορές. Μια πριν από την εποχή του Μίνωα και μια μετά την εποχή του Μίνωα (ο Μίνωας βασίλευε το 1470 π.Χ., κατά το Πάριο χρονικό, ή τρεις γενιές πριν από τον Τρωικό πόλεμο, κατά τους Όμηρο και Ηρόδοτο). «Σύμφωνα με την ιστορία των Πραισσίων, όταν ερημώθηκε η Κρήτη, άνθρωποι διαφόρων εθνικοτήτων, αλλά κυρίως Έλληνες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν. Έπειτα στην Τρίτη γενιά μετά το θάνατο του Μίνωα, ξέσπασε ο Τρωικός πόλεμος, στον οποίο οι Κρήτες αποδείχτηκαν από τους καλύτερους πολεμιστές που είχε στη διάθεσή του ο Μενέλαος. Επιστρέφοντας, όμως, στην πατρίδα τους, η ανταμοιβή τους για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν ήταν πείνα και πανούκλα που έπληξε ανθρώπους και ζώα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Κρήτη ερημώθηκε για δεύτερη φορά από τον πληθυσμό της.Έτσι, οι σημερινοί Κρήτες, μαζί με όσους απέμειναν από τους προηγούμενους κατοίκους της, είναι η Τρίτη γενιά που ζει στο νησί.…. (Ηρόδοτος Ζ, 169 - 171)
«Τα αίτια που ερημώθηκε η Κρήτη πριν από το Μίνωα δεν τα αναφέρει ο Ηρόδοτος. Ωστόσο, αφού ο Τέκταμος έζησε μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, τα αίτια για την ερήμωση αυτής της Κρήτης ήταν ο εν λόγω κατακλυσμός. Ο κατακλυσμός αυτός, σύμφωνα με το Πάριο χρονικό, έγινε το έτος 1265 πριν από το Διόγνητο = το έτος 1529 π.Χ.» (Ναυτική Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Α. Κρασανάκη)
Τέσσερεις γενιές μετά τον Δία, (Προμηθέας ίδια γενιά με τον Δία, μετά Δευκαλίων, Πελασγός, Λυκάων, Λύκτος) την μετακατακλυσμιαία εποχή, φτάνει στην πόλη ο Πελασγικός Λύκτος -μαζί με τους υπηκόους που τον ακολουθούν- την οποία αναστηλώνει. Ήταν γυιός του Λυκάονα βασιλιά της Αρκαδίας, που ήταν γυιός του Πελασγού, ο οποίος κατά τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, ανεδύθη από τη γη πριν από την εμφάνιση της Σελήνης (προσελήνιος). Η παράδοση όμως τον θέλει γιο του Δία, ενώ άλλη γυιό του Ποσειδώνα.
Αν δεχτούμε τον Απολλώνιο, ο Πελασγός πρέπει να είναι γέννημα των οστών της μάνας (Γής) που πετούσε πίσω του ο Δευκαλίωνας κατ΄ εντολή των Θεών, για να ξαναδημιουργήσει το ανθρώπινο γένος. Ο Ησίοδος επίσης λέγει ότι ο Πελασγός ήταν αυτόχθων (χθων=γή).
Λαμβάνοντας υπόψη την χρονολόγηση του Πλάτωνα, η αναστήλωση της πόλις αυτής και η ονομασία Λύκτος συνέβη περί το 9.500 π.Χ.
Αργότερα, όταν κατά τον Διόδωρο Σικιελιώτη ήταν βασιλιάς της Κρήτης ο Κρηθέας, έρχεται και ο Τέκταμος (ο γυιός του Δώρου, που ήταν γυιός του Έλληνα και εκείνος γυιός του Δευκαλίωνα) Πελασγός και αυτός, αλλά από την Θεσσαλία. Όλοι οι του Τεκτάμου, του Λύκτου κλπ. ονομάστηκαν επήλυδες δηλ. μετανάστες, ξενόφερτοι. Ο Τέκταμος παντρεύτηκε τη κόρη του βασιλιά Κρηθέα και έγινε βασιλιάς της Κρήτης. Γιος του Τεκτάμου και μετά το θάνατο του βασιλιάς, ήταν ο Αστέριος, θετός ή κατά τον Ηρόδοτο, πραγματικός πατέρας του Μίνωα, του βασιλιά που συνένωσε όλα τα γένη της νήσου σε ενιαίο σύνολο.
«Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η Κρήτη ερημώθηκε δυο φορές. Μια πριν από την εποχή του Μίνωα και μια μετά την εποχή του Μίνωα (ο Μίνωας βασίλευε το 1470 π.Χ., κατά το Πάριο χρονικό, ή τρεις γενιές πριν από τον Τρωικό πόλεμο, κατά τους Όμηρο και Ηρόδοτο). «Σύμφωνα με την ιστορία των Πραισσίων, όταν ερημώθηκε η Κρήτη, άνθρωποι διαφόρων εθνικοτήτων, αλλά κυρίως Έλληνες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν. Έπειτα στην Τρίτη γενιά μετά το θάνατο του Μίνωα, ξέσπασε ο Τρωικός πόλεμος, στον οποίο οι Κρήτες αποδείχτηκαν από τους καλύτερους πολεμιστές που είχε στη διάθεσή του ο Μενέλαος. Επιστρέφοντας, όμως, στην πατρίδα τους, η ανταμοιβή τους για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν ήταν πείνα και πανούκλα που έπληξε ανθρώπους και ζώα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Κρήτη ερημώθηκε για δεύτερη φορά από τον πληθυσμό της.Έτσι, οι σημερινοί Κρήτες, μαζί με όσους απέμειναν από τους προηγούμενους κατοίκους της, είναι η Τρίτη γενιά που ζει στο νησί.…. (Ηρόδοτος Ζ, 169 - 171)
«Τα αίτια που ερημώθηκε η Κρήτη πριν από το Μίνωα δεν τα αναφέρει ο Ηρόδοτος. Ωστόσο, αφού ο Τέκταμος έζησε μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, τα αίτια για την ερήμωση αυτής της Κρήτης ήταν ο εν λόγω κατακλυσμός. Ο κατακλυσμός αυτός, σύμφωνα με το Πάριο χρονικό, έγινε το έτος 1265 πριν από το Διόγνητο = το έτος 1529 π.Χ.» (Ναυτική Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Α. Κρασανάκη)
Το προηγούμενο όνομα
«Καρνησσόπολις · Λύκτος η Κρητική ούτως εκαλείτο» (Λεξικό Ησύχιου του Αλεξανδρινού Κ-840).
Ίσως την Δωρική εποχή πήρε αυτό το όνομα λόγω της μεγάλης ετήσιας εορτής των Καρνείων που ετελείτο στην πόλη προς τιμήν του Απόλλωνα. Η Elwira Kaczynska όμως του Πανεπιστημίου της Πολωνικής Λότζ, σε μια εργασία της το 2015 με τίτλο HESYCHIUS ON ΚΑΡΝΗΣΣΌΠΌΛΙΣ AND ΤΡΙΤ[Τ]Α αμφισβητεί την ταύτιση της με την Λύκτο. Θεωρεί ότι πρόκειται για μια άλλη αρχαία πόλη με την Δωρική ονομασία Καρνασός κοντά στο χωριό Γωνιές, περίπου 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά τηςΛύκτου.(https://digilib.phil.muni.cz/xmlui/bitstream/handle/11222.digilib/134629/1_GraecoLatinaBrunensia_20-2015-2_4.pdf?sequence=1)
Ο έγκυρος σύγχρονος ιστορικός Στέργιος Σπανάκης αναφέρει στο βιβλίο του Κρήτη τόμος Α΄ στο λήμμα Λύττος, πως κατά τον Ενετό μηχανικό Francesco Basilicata (σε έκθεση του το 1630, Fo 16v), την πόλη αυτή την έλεγαν ΕΘΟΣ.
Αν ακολουθήσουμε τον Αντισθένη ψάχνοντας την σοφία που κρύβεται στις λέξεις, κυριολεκτικά κρύβεται (για να μην γίνεται γνωστή σε όλους), ας κάνουμε ένα αναγραμματισμό. ΕΘΟΣ–ΘΕΟΣ. Μας αποκαλύπτεται λοιπόν ότι ήταν προδιαγεγραμμένο από αρχές του αιώνος, πού θα φέρει στο φώς, πού θα γεννήσει η Ρέα τον Δία; Η ονομασία αυτή θα έλυνε πολλά προβλήματα της ιστορίας και της αρχαιολογίας, αφού ο κάτοικος της πόλεως αυτής θα ονομαζόταν Εθαίος. Μια λέξη που στην αρχαία Ελληνική σημαίνει προσφιλής, σεβαστός, ακριβώς όπως ο Θεός.
(*σFεθ- (ἔθω), ΙΕ *swedhos, πβ. αρχ. ινδ. svadhá «συνήθεια») και *σFεθ- (ἔθος), (http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B112/630/4058,18420/)
ΕΘΟΣ Ουσιαστικό, ΕΘΩ Ρήμα
(Eθίζεται < ἔθος (θ. ἐθ + ίδ + j + ω > ἐθίζω. Αρχικό θέμα σFέθ. Η αύξηση και ο αναδιπλασιασμός ει- προέκυψαν από τα εξής φθογγικά πάθη: ἐ + σFέθ > ἐέθ-> εἰθ- ): εθιμικός, έθιμο, εθιμοτυπία, εθισμός, έθος, ειωθός, συνήθης). (http://filologoi2001.blogspot.gr/2015/10/blog-post_12.html)
Εθjω Εθος ΕΘΑΙΟΣ ΕθJαίος ΕΤΤΑΙΟΣ. (Το ημίφωνο j σε αρχαιοτάτους χρόνους ύστερα από τα ουρανικά (κ,γ,χ) ή πιο σπάνια ύστερα από τα οδοντικά τ και θ συγχωνεύτηκε με αυτά σε σσ ή ττ ….) (Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Μιχ. Οικονόμου Πάθη συμφώνων, ένωση ή συγχώνευση συμφώνων)
«Καρνησσόπολις · Λύκτος η Κρητική ούτως εκαλείτο» (Λεξικό Ησύχιου του Αλεξανδρινού Κ-840).
Ίσως την Δωρική εποχή πήρε αυτό το όνομα λόγω της μεγάλης ετήσιας εορτής των Καρνείων που ετελείτο στην πόλη προς τιμήν του Απόλλωνα. Η Elwira Kaczynska όμως του Πανεπιστημίου της Πολωνικής Λότζ, σε μια εργασία της το 2015 με τίτλο HESYCHIUS ON ΚΑΡΝΗΣΣΌΠΌΛΙΣ AND ΤΡΙΤ[Τ]Α αμφισβητεί την ταύτιση της με την Λύκτο. Θεωρεί ότι πρόκειται για μια άλλη αρχαία πόλη με την Δωρική ονομασία Καρνασός κοντά στο χωριό Γωνιές, περίπου 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά τηςΛύκτου.(https://digilib.phil.muni.cz/xmlui/bitstream/handle/11222.digilib/134629/1_GraecoLatinaBrunensia_20-2015-2_4.pdf?sequence=1)
Ο έγκυρος σύγχρονος ιστορικός Στέργιος Σπανάκης αναφέρει στο βιβλίο του Κρήτη τόμος Α΄ στο λήμμα Λύττος, πως κατά τον Ενετό μηχανικό Francesco Basilicata (σε έκθεση του το 1630, Fo 16v), την πόλη αυτή την έλεγαν ΕΘΟΣ.
Αν ακολουθήσουμε τον Αντισθένη ψάχνοντας την σοφία που κρύβεται στις λέξεις, κυριολεκτικά κρύβεται (για να μην γίνεται γνωστή σε όλους), ας κάνουμε ένα αναγραμματισμό. ΕΘΟΣ–ΘΕΟΣ. Μας αποκαλύπτεται λοιπόν ότι ήταν προδιαγεγραμμένο από αρχές του αιώνος, πού θα φέρει στο φώς, πού θα γεννήσει η Ρέα τον Δία; Η ονομασία αυτή θα έλυνε πολλά προβλήματα της ιστορίας και της αρχαιολογίας, αφού ο κάτοικος της πόλεως αυτής θα ονομαζόταν Εθαίος. Μια λέξη που στην αρχαία Ελληνική σημαίνει προσφιλής, σεβαστός, ακριβώς όπως ο Θεός.
(*σFεθ- (ἔθω), ΙΕ *swedhos, πβ. αρχ. ινδ. svadhá «συνήθεια») και *σFεθ- (ἔθος), (http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B112/630/4058,18420/)
ΕΘΟΣ Ουσιαστικό, ΕΘΩ Ρήμα
(Eθίζεται < ἔθος (θ. ἐθ + ίδ + j + ω > ἐθίζω. Αρχικό θέμα σFέθ. Η αύξηση και ο αναδιπλασιασμός ει- προέκυψαν από τα εξής φθογγικά πάθη: ἐ + σFέθ > ἐέθ-> εἰθ- ): εθιμικός, έθιμο, εθιμοτυπία, εθισμός, έθος, ειωθός, συνήθης). (http://filologoi2001.blogspot.gr/2015/10/blog-post_12.html)
Εθjω Εθος ΕΘΑΙΟΣ ΕθJαίος ΕΤΤΑΙΟΣ. (Το ημίφωνο j σε αρχαιοτάτους χρόνους ύστερα από τα ουρανικά (κ,γ,χ) ή πιο σπάνια ύστερα από τα οδοντικά τ και θ συγχωνεύτηκε με αυτά σε σσ ή ττ ….) (Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Μιχ. Οικονόμου Πάθη συμφώνων, ένωση ή συγχώνευση συμφώνων)
Και ώ του θαύματος!!! Ξαφνικά αναδύονται μέσα από την ομίχλη της ιστορίας, οι απροσδιόριστοι-χαμένοι Ετταιοκρήτες και όχι Ετεοκρήτες όπως τους αναφέρει ο Όμηρος.
Την πρώτη αναφορά την έχουμε από τον Όμηρο (907 π.χ. πάριο χρονικό) «Κρήτη τις γαι έστι, μέσω ενί οίνοπι πόντω, καλή και πίειρα περίρρυτος, έν δ΄άνθρωποι πολλοί απειρέσιοι, και εννήκοντα πόληες,- άλλη δ΄άλλων γλώσσα μεμιγμένη, εν μεν Αχαιοί, εν δ΄Ετεόκρητες μεγαλήτορες, εν δε Κύδωνες Δωριέες τε Τριχάϊκες δίοι τε Πελασγοί» (Οδύσσεια Τ. 172-177)
Καθώς και την μαρτυρία του Διόδωρου Σικελιώτη (80-20 π.Χ.)«οι μεν γαρ την Κρήτην κατοικούντες φασιν αρχαιοτάτους γενέσθαι περ΄αυτοίς τους ονομαζομένους Ετεοκρήτας αυτόχθονας». V.64.1. Εδώ ο Διόδωρος μας μιλά για τους αυτόχθονες Ετεοκρήτες που κατοικούσαν από πάντα στην Κρήτη, με την πρώτη λέξη να προσδιορίζει την προέλευση-εντοπιότητα (αυτόχθονες), ενώ η δεύτερη αυτονομείται σε καθαρά φυλετική ταυτοποίηση.
Ποιοι άλλοι μπορούν να ονομαστούν αυτόχθονες, αν όχι αυτοί που υπήρχαν στην περιοχή πριν από τους Τιτάνες ;
Πολλοί αρχαίοι μιλούν για τους Ετεοκρήτες αλλά κανείς δεν τους προσδιορίζει παρά μόνο ο Στράβωνας (64 π.Χ.–24 μ.Χ.) σε μια αφηρημένη γεωγραφική αναφορά του: «το μεν προς έω Δωριείς κατέχειν, το δε Δυσμικόν Κύδωνας, το δε νότιον Ετεόκρητας, ων είναι πολίχνιον Πράσον, όπου του Δικταίου Διός ιερόν» (10.4.6) και ενώ ομιλεί για νότο, τους προσδιορίζει στην Πράσο που ευρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης. Το ιερό αυτό φυσικά, δημιουργεί συγγένεια-σχέση, της πόλης αυτής με την Λύκτο, τόπο γέννησης και λατρείας του Δία.
Στην Αγία Γραφή συναντάμε συχνά πυκνά χωρία, που μας δηλώνουν την ύπαρξη του λαού αυτού.
«και Νεναϊας, ο υιός του Ιωδαέ, ήτο επί των Χερεθαίων και επί των Φελεθαίων, οι δε υιοί του Δαβίδ ήσαν αυλάρχαι.» (Σαμουήλ Β΄ η’ 18 ). Εδώ μας λέει η Παλαιά Διαθήκη πως στον στρατό του Δαβίδ περίπου το 1.000 π.χ. υπηρετούσαν οι Χερ-Εθαίοι και οι Φελ-Εθαίοι.
Την πρώτη αναφορά την έχουμε από τον Όμηρο (907 π.χ. πάριο χρονικό) «Κρήτη τις γαι έστι, μέσω ενί οίνοπι πόντω, καλή και πίειρα περίρρυτος, έν δ΄άνθρωποι πολλοί απειρέσιοι, και εννήκοντα πόληες,- άλλη δ΄άλλων γλώσσα μεμιγμένη, εν μεν Αχαιοί, εν δ΄Ετεόκρητες μεγαλήτορες, εν δε Κύδωνες Δωριέες τε Τριχάϊκες δίοι τε Πελασγοί» (Οδύσσεια Τ. 172-177)
Καθώς και την μαρτυρία του Διόδωρου Σικελιώτη (80-20 π.Χ.)«οι μεν γαρ την Κρήτην κατοικούντες φασιν αρχαιοτάτους γενέσθαι περ΄αυτοίς τους ονομαζομένους Ετεοκρήτας αυτόχθονας». V.64.1. Εδώ ο Διόδωρος μας μιλά για τους αυτόχθονες Ετεοκρήτες που κατοικούσαν από πάντα στην Κρήτη, με την πρώτη λέξη να προσδιορίζει την προέλευση-εντοπιότητα (αυτόχθονες), ενώ η δεύτερη αυτονομείται σε καθαρά φυλετική ταυτοποίηση.
Ποιοι άλλοι μπορούν να ονομαστούν αυτόχθονες, αν όχι αυτοί που υπήρχαν στην περιοχή πριν από τους Τιτάνες ;
Πολλοί αρχαίοι μιλούν για τους Ετεοκρήτες αλλά κανείς δεν τους προσδιορίζει παρά μόνο ο Στράβωνας (64 π.Χ.–24 μ.Χ.) σε μια αφηρημένη γεωγραφική αναφορά του: «το μεν προς έω Δωριείς κατέχειν, το δε Δυσμικόν Κύδωνας, το δε νότιον Ετεόκρητας, ων είναι πολίχνιον Πράσον, όπου του Δικταίου Διός ιερόν» (10.4.6) και ενώ ομιλεί για νότο, τους προσδιορίζει στην Πράσο που ευρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης. Το ιερό αυτό φυσικά, δημιουργεί συγγένεια-σχέση, της πόλης αυτής με την Λύκτο, τόπο γέννησης και λατρείας του Δία.
Στην Αγία Γραφή συναντάμε συχνά πυκνά χωρία, που μας δηλώνουν την ύπαρξη του λαού αυτού.
«και Νεναϊας, ο υιός του Ιωδαέ, ήτο επί των Χερεθαίων και επί των Φελεθαίων, οι δε υιοί του Δαβίδ ήσαν αυλάρχαι.» (Σαμουήλ Β΄ η’ 18 ). Εδώ μας λέει η Παλαιά Διαθήκη πως στον στρατό του Δαβίδ περίπου το 1.000 π.χ. υπηρετούσαν οι Χερ-Εθαίοι και οι Φελ-Εθαίοι.
Η Κάθοδος των Αχαιών
Περί το 1400 π.Χ. όταν άρχιζε η παρακμή του Μινωϊκού πολιτισμού, ένας νέος λαός έρχεται από τον Βορρά. Ξεκινά η κάθοδος των Αχαιών. Οι Μυκήνες γίνονται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα τους και στην συνέχεια καταλαμβάνουν την Κρήτη και άλλα νησιά του Αιγαίου. Είχε προηγηθεί γύρω στο 1628 π.Χ. η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, ενώ το 1450 π.Χ από τσουνάμι καταστράφηκαν τα Μινωικά Ανάκτορα. Έτσι αρχίζει η μεγάλη αυτή την φορά μεταναστευτική-προσφυγική ροή των Κρητών.
Μετανάστευση
Από όλο το νησί πολλοί άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εστίες τους και καταφεύγουν στις Ανατολικές ακτές της Μεσογείου.
Οι νεοεπήλυδες που έφτασαν εκεί από την Καφθόρ (όνομα της Κρήτης την εποχή του χαλκού), κατέλαβαν την Πεντάπολη που περιελάμβανε τις πόλεις Γάζα, Ασκαλών, Άζωτος/Ασδώδ, Γαθ/Γεθ, Εκρών/ Ακκαρών και πήραν την Γή Χαναάν από τους ομοπάτρεις τους Χερ-Εθαίους, Ευαίους.
«Η Παλαιά Διαθήκη, από την άλλη, αναφέρει, πως οι Φιλισταίοι έρχονται από το νησί του Καφθόρ, που πολλοί ειδικοί το ταυτίζουν με το Keftiu και κατ’ επέκταση με την Κρήτη.» Μ. Τσάλλα-Διπλωματική Εργασία. Αναζητώντας την καταγωγή των Φιλισταίων: μία διεπιστημονική προσέγγιση (https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/el/browse/3362585#fields)
«και τους αυείμ, (Ευαίους) τους κατοικούντας κατά κώμας μέχρι Γάζης, οι Καφθορείμ, οι εξελθόντες από Καφθόρ, εξωλόθρευσαν αυτούς, και κατώκησαν αντ΄αυτών». Δευτερονόμιον β΄23
Οι Ισραηλίτες τον 12ο αιώνα π.Χ. ονόμαζαν το νότιο μέρος της Παλαιστίνης «Νεγκέμπ των Χολθί» = «Νότος των Χολθαίων» (Σαμουήλ / Βασιλειών Α΄ λ΄ 14), όπου οι Εβδομήκοντα μεταφράζουν “επί νότον του Χολθί” σύμφωνα όμως με άλλη μετάφραση: “μεσημβρινός των Χερεθαίων ”
Οι νέοι κάτοικοι της γης Χαναάν ονομάζονται από τους Ισραηλίτες Πελιστιείμ.
Οι Ασσύριοι τους ονομάζουν Παλάστου και Πελάστου.
[Οι Αιγύπτιοι τους ονόμαζαν Πουλάστα ή Πουλάστι οίτινες κατά ορθήν αποδειχθείσαν παρατήρησιν του αιγυπτιολόγου Champollion (+1832), δεν είναι άλλοι από τους Φιλισταίους]. (Π. Μπρατσιώρος www.sakketosaggelos.gr/Article/4370/)
Άραγε πρόκειται για τους Πελασγούς που εκπατρίστηκαν από την Κρήτη μετά την κάθοδο των Αχαιών; Πολύ ταιριάζουν τα ονόματα δεν νομίζετε; Είναι και βεβαιωμένο πλέον ότι ήσαν Κρητικοί. Στην μετάφραση των εβδομήκοντα αλλάζει το πρώτο γράμμα Π με το ομόηχο του επίσης χειλικό σύμφωνο Φ, το όνομα ακούγεται πλέον Φιλιστιείμ και επιστρέφοντας στην Ελληνική ως αντιδάνειο γίνεται Φιλισταίοι. Ο Ηρόδοτος τέλος ονομάζει την χώρα τους την γη Χαναάν, Παλαιστίνη εκ του Πελεστιείμ.
Περί το 1400 π.Χ. όταν άρχιζε η παρακμή του Μινωϊκού πολιτισμού, ένας νέος λαός έρχεται από τον Βορρά. Ξεκινά η κάθοδος των Αχαιών. Οι Μυκήνες γίνονται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα τους και στην συνέχεια καταλαμβάνουν την Κρήτη και άλλα νησιά του Αιγαίου. Είχε προηγηθεί γύρω στο 1628 π.Χ. η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, ενώ το 1450 π.Χ από τσουνάμι καταστράφηκαν τα Μινωικά Ανάκτορα. Έτσι αρχίζει η μεγάλη αυτή την φορά μεταναστευτική-προσφυγική ροή των Κρητών.
Μετανάστευση
Από όλο το νησί πολλοί άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εστίες τους και καταφεύγουν στις Ανατολικές ακτές της Μεσογείου.
Οι νεοεπήλυδες που έφτασαν εκεί από την Καφθόρ (όνομα της Κρήτης την εποχή του χαλκού), κατέλαβαν την Πεντάπολη που περιελάμβανε τις πόλεις Γάζα, Ασκαλών, Άζωτος/Ασδώδ, Γαθ/Γεθ, Εκρών/ Ακκαρών και πήραν την Γή Χαναάν από τους ομοπάτρεις τους Χερ-Εθαίους, Ευαίους.
«Η Παλαιά Διαθήκη, από την άλλη, αναφέρει, πως οι Φιλισταίοι έρχονται από το νησί του Καφθόρ, που πολλοί ειδικοί το ταυτίζουν με το Keftiu και κατ’ επέκταση με την Κρήτη.» Μ. Τσάλλα-Διπλωματική Εργασία. Αναζητώντας την καταγωγή των Φιλισταίων: μία διεπιστημονική προσέγγιση (https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/el/browse/3362585#fields)
«και τους αυείμ, (Ευαίους) τους κατοικούντας κατά κώμας μέχρι Γάζης, οι Καφθορείμ, οι εξελθόντες από Καφθόρ, εξωλόθρευσαν αυτούς, και κατώκησαν αντ΄αυτών». Δευτερονόμιον β΄23
Οι Ισραηλίτες τον 12ο αιώνα π.Χ. ονόμαζαν το νότιο μέρος της Παλαιστίνης «Νεγκέμπ των Χολθί» = «Νότος των Χολθαίων» (Σαμουήλ / Βασιλειών Α΄ λ΄ 14), όπου οι Εβδομήκοντα μεταφράζουν “επί νότον του Χολθί” σύμφωνα όμως με άλλη μετάφραση: “μεσημβρινός των Χερεθαίων ”
Οι νέοι κάτοικοι της γης Χαναάν ονομάζονται από τους Ισραηλίτες Πελιστιείμ.
Οι Ασσύριοι τους ονομάζουν Παλάστου και Πελάστου.
[Οι Αιγύπτιοι τους ονόμαζαν Πουλάστα ή Πουλάστι οίτινες κατά ορθήν αποδειχθείσαν παρατήρησιν του αιγυπτιολόγου Champollion (+1832), δεν είναι άλλοι από τους Φιλισταίους]. (Π. Μπρατσιώρος www.sakketosaggelos.gr/Article/4370/)
Άραγε πρόκειται για τους Πελασγούς που εκπατρίστηκαν από την Κρήτη μετά την κάθοδο των Αχαιών; Πολύ ταιριάζουν τα ονόματα δεν νομίζετε; Είναι και βεβαιωμένο πλέον ότι ήσαν Κρητικοί. Στην μετάφραση των εβδομήκοντα αλλάζει το πρώτο γράμμα Π με το ομόηχο του επίσης χειλικό σύμφωνο Φ, το όνομα ακούγεται πλέον Φιλιστιείμ και επιστρέφοντας στην Ελληνική ως αντιδάνειο γίνεται Φιλισταίοι. Ο Ηρόδοτος τέλος ονομάζει την χώρα τους την γη Χαναάν, Παλαιστίνη εκ του Πελεστιείμ.
Να πως καθορίζει τους κατοίκους της νοτίου ακτής της μέσης ανατολής η Βίβλος, ξεχωρίζοντας τους από τους Εβραίους-Ισραηλίτες.
«…Διότι η Γάζα θα εγκαταλειφθεί και η Ασκάλων θα ερημωθεί. Την Άζωτον θα εκδιώξουν εν ώρα μεσημβρίας. Και η Ακκαρών θα εκριζωθεί. Αλλοίμονον εις τους κατοίκους των παραλίων της θαλάσσης, εις το έθνος των Χερ εθαίων. Ο λόγος του Κυρίου είναι εναντίον σας, Χαναάν, γη των Φιλισταίων. Και θα σε αφανίσω ώστε να μη υπάρχουν κάτοικοι…» (Σοφονίας β΄ 4-5),
«Δια τούτο τάδε λέγει Κύριος ιδού εγώ εκτείνω την χείρα μου επί τους αλλοφύλους και εξολοθρεύσω Κρήτας και απολώ τους καταλοίπους την παραλίαν και ποιήσω εν αυτοίς εκδικήσεις μεγάλας, και επιγνώσονται διότι εγώ Κύριος εν τω δούναι την εκδίκησίν μου επ’ αυτούς» (Ιεζεκιήλ κε΄. ιστ΄-ιζ΄)
Μέχρι και στα Ιεροσόλυμα ;
«Όταν τα παιδιά της Ευρώπης, ο Σαρπηδόνας και ο Μίνωας μάλωσαν για τη βασιλεία και επικράτησε ο Μίνωας, έδιωξε τον Σαρπηδόνα και τους συντρόφους του. Οι εξόριστοι έφθασαν στην Μιλυάδα της Ασίας, όπου σήμερα κατοικούν οι Λύκιοι. Τότε λεγόταν Μιλυάδα και οι Μιλύες λέγονταν Σόλυμοι...» (Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.) Βιβλίο Α΄ Κλειώ 173-2)
Από κοντά και ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος «Επειδή, επί της εποχής του Αβραάμ του προγόνου μας, η πόλη λεγόταν Σόλυμα. Πολλοί λένε ότι και ο Όμηρος την αποκαλεί Σόλυμα. Την δε προσωνυμία «Ιερό» οι Εβραίοι έβαλαν αργότερα. Ήταν κατά την εποχή που με τη στρατιά του Ιησού κατά των Χαναναίων και του πολέμου, κατά τον οποίο οι Χαναναίοι κράτησαν (την πόλη), που (ο Ιησούς) κατένειμε στους Εβραίους, οι οποίοι όμως δεν κατάφεραν να διώξουν (τους Χαναναίους) από τα Ιεροσόλυμα, μέχρι που την πολιόρκησε ο Δαυίδ…» (Ιώσηπος, «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία», Ζ, 3. 10-25).
Μάλιστα ο Ιώσηπος θεωρώντας τα Σόλυμα πόλη Χαναναίων, δηλαδή Φιλισταίων, δίνει σε συνδυασμό με τον Ηρόδοτο μία ακόμη απόδειξη ότι οι Φιλισταίοι ήταν κρητικής καταγωγής. (www.cretanmagazine.gr/eidiseis/creta/i-palestinii-katagonte-apo-tin-kriti/)
Μας προκύπτει λοιπόν ότι οι Μινωϊκής καταγωγής Σαρπηδόνιοι –Σόλυμοι που κατοίκισαν την Λυκία μετακινήθηκαν και έκτισαν ή απλά εγκατεστάθησαν στα Ιεροσόλυμα.
«Οι Φιλισταίοι ήσαν Έλληνες, Κρήτες ιδία, αποικήσαντες εις Παλαιστίνην κατά το 1500 ή 1800 π.Χ…» (Γεώργιος Τσορμπάτζης www.cretanmagazine.gr/eidiseis/creta/i-palestinii-katagonte-apo-tin-kriti/)
«Εμείς οι Παλαιστίνιοι καταγόμαστε από την Κρήτη. Φύγαμε από την Κρήτη και πήγαμε στην Παλαιστίνη…» (Γιασέρ Αραφάτ 1981)
Η πρώτη εποίκηση της Παλαιστίνης φαίνεται να ξεκινά πριν από τον Αβραάμ, πριν από τον 19ο αιώνα π.Χ. Άλλοι μιλούν για μεταναστευτικό κύμα του 14ου αιώνα π.Χ. Προφανώς στην αρχή οι Χερεθαίοι και μετά την έκρηξη του ηφαιστίου της Θήρας (1628 π.Χ.), το τσουνάμι (1450 π.Χ.) , την κάθοδο των Αχαιών ( 1400 π.Χ.), αλλά πριν από την έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο που έγινε στα 1320 π.Χ , ακολούθησε το δεύτερο κύμα Κρητών, οι Πελασγικοί Καφθορείμ/Πελεστιείμ, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στις νότιες ακτές από το Κάρμηλο έως την Γάζα, στην γη Χαναάν. Άλλη μεταναστευτική ροή συγγενούς λαού, ανιχνεύεται στην περιοχή περί το 1200 π.Χ.
Οι προφήτες Ιεζεκιήλ και Σοφονίας μας λένε όπως παραπάνω ό,τι για χάρη των επιστρεψάντων από την βαβυλωνιακή αιχμαλωσία Ιουδαίων, ο θεός θα εξοντώσει τους απογόνους των Κρητών αποίκων και θα καταστρέψει τις πόλεις των. Όλα τα νότια παράλια θα περιέλθουν στους Ιουδαίους και η γή τους, η γη Χαναάν θα γίνει βοσκοτόπια. Αυτό είναι ακόμα μια απόδειξη ότι Χαναναίοι δηλ. οι κάτοικοι της γης Χαναάν ήσαν οι Φιλισταίοι, δηλ. οι Κρήτες, δηλ. οι Καφθορείμ.
«Αρχαία Ιστορία» του Πανεπιστημίου Καίμπριτζ (C.A.H. Vol ΙΙ part 2, σελ. 375-376):
«…Τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι η μετανάστευση των Φιλισταίων στην Παλαιστίνη πραγματοποιήθηκε σε δύο ή ακόμη σε τρία στάδια. Πρώτα εμφανίζονται κάποιες εγκαταστάσεις που αντιπροσωπεύονται από τους τάφους στο Ντέϊρ-ελ-Μπαλάχ (Deir-el-Balah) και στο Μπεθ-σσάν (Beth-shan). Έπειτα, γύρω στο 1200 π.Χ. ακολουθεί μια περίοδος εισβολών και πυρπολήσεων, όπως π.χ. στην Μεγιδδώ (Megiddo) και στην Άζωτο (Ashdod). Γύρω στο 1200 π.Χ. χρονολογούνται επίσης τα ευρήματα ενός ιερού στο Ντέϊρ ‘Αλλά (Deir ‘Alla) πήλινων πινακίδων που φέρουν επιγραφές σε μια άγνωστη γραφή με εξαιρετικά αιγαιακή εμφάνιση […] Στην συνέχεια έρχεται το τρίτο στάδιο: οι μάχες στην Στεριά και στην Θάλασσα, ακολουθούμενες από τις τελικές εγκαταστάσεις στην Παλαιστίνη…».
[Μία απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα ίσως δίνεται από τον ιστορικό Νόνο, ο οποίος γράφει: «Όταν οι Έλληνες εκστράτευσαν κατά των Ινδιών το 3-4000 π.Χ. εποίκησαν την Παλαιστίνη και τα παράλια της Συρίας και τα ονόμασαν Φοινίκη (…) οι Κρήτες είχαν εγκαταστήσει, ακόμη, την πρώτη αποικία στην Παλαιστίνη το 5500 π.Χ.»!! ] (Ελένη Γεωργακάκη, φιλόλογος. www.pygmi.gr)
«…Διότι η Γάζα θα εγκαταλειφθεί και η Ασκάλων θα ερημωθεί. Την Άζωτον θα εκδιώξουν εν ώρα μεσημβρίας. Και η Ακκαρών θα εκριζωθεί. Αλλοίμονον εις τους κατοίκους των παραλίων της θαλάσσης, εις το έθνος των Χερ εθαίων. Ο λόγος του Κυρίου είναι εναντίον σας, Χαναάν, γη των Φιλισταίων. Και θα σε αφανίσω ώστε να μη υπάρχουν κάτοικοι…» (Σοφονίας β΄ 4-5),
«Δια τούτο τάδε λέγει Κύριος ιδού εγώ εκτείνω την χείρα μου επί τους αλλοφύλους και εξολοθρεύσω Κρήτας και απολώ τους καταλοίπους την παραλίαν και ποιήσω εν αυτοίς εκδικήσεις μεγάλας, και επιγνώσονται διότι εγώ Κύριος εν τω δούναι την εκδίκησίν μου επ’ αυτούς» (Ιεζεκιήλ κε΄. ιστ΄-ιζ΄)
Μέχρι και στα Ιεροσόλυμα ;
«Όταν τα παιδιά της Ευρώπης, ο Σαρπηδόνας και ο Μίνωας μάλωσαν για τη βασιλεία και επικράτησε ο Μίνωας, έδιωξε τον Σαρπηδόνα και τους συντρόφους του. Οι εξόριστοι έφθασαν στην Μιλυάδα της Ασίας, όπου σήμερα κατοικούν οι Λύκιοι. Τότε λεγόταν Μιλυάδα και οι Μιλύες λέγονταν Σόλυμοι...» (Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.) Βιβλίο Α΄ Κλειώ 173-2)
Από κοντά και ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος «Επειδή, επί της εποχής του Αβραάμ του προγόνου μας, η πόλη λεγόταν Σόλυμα. Πολλοί λένε ότι και ο Όμηρος την αποκαλεί Σόλυμα. Την δε προσωνυμία «Ιερό» οι Εβραίοι έβαλαν αργότερα. Ήταν κατά την εποχή που με τη στρατιά του Ιησού κατά των Χαναναίων και του πολέμου, κατά τον οποίο οι Χαναναίοι κράτησαν (την πόλη), που (ο Ιησούς) κατένειμε στους Εβραίους, οι οποίοι όμως δεν κατάφεραν να διώξουν (τους Χαναναίους) από τα Ιεροσόλυμα, μέχρι που την πολιόρκησε ο Δαυίδ…» (Ιώσηπος, «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία», Ζ, 3. 10-25).
Μάλιστα ο Ιώσηπος θεωρώντας τα Σόλυμα πόλη Χαναναίων, δηλαδή Φιλισταίων, δίνει σε συνδυασμό με τον Ηρόδοτο μία ακόμη απόδειξη ότι οι Φιλισταίοι ήταν κρητικής καταγωγής. (www.cretanmagazine.gr/eidiseis/creta/i-palestinii-katagonte-apo-tin-kriti/)
Μας προκύπτει λοιπόν ότι οι Μινωϊκής καταγωγής Σαρπηδόνιοι –Σόλυμοι που κατοίκισαν την Λυκία μετακινήθηκαν και έκτισαν ή απλά εγκατεστάθησαν στα Ιεροσόλυμα.
«Οι Φιλισταίοι ήσαν Έλληνες, Κρήτες ιδία, αποικήσαντες εις Παλαιστίνην κατά το 1500 ή 1800 π.Χ…» (Γεώργιος Τσορμπάτζης www.cretanmagazine.gr/eidiseis/creta/i-palestinii-katagonte-apo-tin-kriti/)
«Εμείς οι Παλαιστίνιοι καταγόμαστε από την Κρήτη. Φύγαμε από την Κρήτη και πήγαμε στην Παλαιστίνη…» (Γιασέρ Αραφάτ 1981)
Η πρώτη εποίκηση της Παλαιστίνης φαίνεται να ξεκινά πριν από τον Αβραάμ, πριν από τον 19ο αιώνα π.Χ. Άλλοι μιλούν για μεταναστευτικό κύμα του 14ου αιώνα π.Χ. Προφανώς στην αρχή οι Χερεθαίοι και μετά την έκρηξη του ηφαιστίου της Θήρας (1628 π.Χ.), το τσουνάμι (1450 π.Χ.) , την κάθοδο των Αχαιών ( 1400 π.Χ.), αλλά πριν από την έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο που έγινε στα 1320 π.Χ , ακολούθησε το δεύτερο κύμα Κρητών, οι Πελασγικοί Καφθορείμ/Πελεστιείμ, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στις νότιες ακτές από το Κάρμηλο έως την Γάζα, στην γη Χαναάν. Άλλη μεταναστευτική ροή συγγενούς λαού, ανιχνεύεται στην περιοχή περί το 1200 π.Χ.
Οι προφήτες Ιεζεκιήλ και Σοφονίας μας λένε όπως παραπάνω ό,τι για χάρη των επιστρεψάντων από την βαβυλωνιακή αιχμαλωσία Ιουδαίων, ο θεός θα εξοντώσει τους απογόνους των Κρητών αποίκων και θα καταστρέψει τις πόλεις των. Όλα τα νότια παράλια θα περιέλθουν στους Ιουδαίους και η γή τους, η γη Χαναάν θα γίνει βοσκοτόπια. Αυτό είναι ακόμα μια απόδειξη ότι Χαναναίοι δηλ. οι κάτοικοι της γης Χαναάν ήσαν οι Φιλισταίοι, δηλ. οι Κρήτες, δηλ. οι Καφθορείμ.
«Αρχαία Ιστορία» του Πανεπιστημίου Καίμπριτζ (C.A.H. Vol ΙΙ part 2, σελ. 375-376):
«…Τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι η μετανάστευση των Φιλισταίων στην Παλαιστίνη πραγματοποιήθηκε σε δύο ή ακόμη σε τρία στάδια. Πρώτα εμφανίζονται κάποιες εγκαταστάσεις που αντιπροσωπεύονται από τους τάφους στο Ντέϊρ-ελ-Μπαλάχ (Deir-el-Balah) και στο Μπεθ-σσάν (Beth-shan). Έπειτα, γύρω στο 1200 π.Χ. ακολουθεί μια περίοδος εισβολών και πυρπολήσεων, όπως π.χ. στην Μεγιδδώ (Megiddo) και στην Άζωτο (Ashdod). Γύρω στο 1200 π.Χ. χρονολογούνται επίσης τα ευρήματα ενός ιερού στο Ντέϊρ ‘Αλλά (Deir ‘Alla) πήλινων πινακίδων που φέρουν επιγραφές σε μια άγνωστη γραφή με εξαιρετικά αιγαιακή εμφάνιση […] Στην συνέχεια έρχεται το τρίτο στάδιο: οι μάχες στην Στεριά και στην Θάλασσα, ακολουθούμενες από τις τελικές εγκαταστάσεις στην Παλαιστίνη…».
[Μία απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα ίσως δίνεται από τον ιστορικό Νόνο, ο οποίος γράφει: «Όταν οι Έλληνες εκστράτευσαν κατά των Ινδιών το 3-4000 π.Χ. εποίκησαν την Παλαιστίνη και τα παράλια της Συρίας και τα ονόμασαν Φοινίκη (…) οι Κρήτες είχαν εγκαταστήσει, ακόμη, την πρώτη αποικία στην Παλαιστίνη το 5500 π.Χ.»!! ] (Ελένη Γεωργακάκη, φιλόλογος. www.pygmi.gr)
Τρωικός πόλεμος
Ο Όμηρος αναφέρει ότι η πόλη Λύκτος πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο (που έγινε 1194-1184 π.Χ., κατά το Πάριο χρονικό 24 χρόνια νωρίτερα), με αρχηγό τον Κοίρανο, σύντροφο και αμαξηλάτη του ονομαστού Κρητικού τοξότη Μηριόνη. Θυσιάστηκε κάνοντας το σώμα του ασπίδα και σταματώντας το κοντάρι του Έκτορα, σώζοντας έτσι τον Ιδομενέα. Οι Κρήτες συμμετείχαν με 80 πλοία και αρχηγό τον Ιδομενέα που ήταν γυιός του Δευκαλίωνα (άλλος Δευκαλίωνας, όχι ο βασιλιάς της Φθίας) και εκείνος γυιός του Μίνωα. Ο Μηριόνης ήταν γυιός του Μόλου που ήταν νόθος γυιός του Δευκαλίωνα, δηλαδή ανηψιός του Ιδομενέα και συναρχηγός των Κρητών. (ΡΑΨΩΔΙΕΣ: Β 651, Η 165, Ν 246, Ρ 610, Ψ 113, κ.ά.)
Όπως παραπάνω ακούσαμε να μας λέει ο Ηρόδοτος, οι Κρήτες επιστρέφοντας από τον Τρωϊκό πόλεμο βρήκαν πείνα και πανούκλα, που ερήμωσε για δεύτερη φορά το νησί.
Ο Όμηρος αναφέρει ότι η πόλη Λύκτος πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο (που έγινε 1194-1184 π.Χ., κατά το Πάριο χρονικό 24 χρόνια νωρίτερα), με αρχηγό τον Κοίρανο, σύντροφο και αμαξηλάτη του ονομαστού Κρητικού τοξότη Μηριόνη. Θυσιάστηκε κάνοντας το σώμα του ασπίδα και σταματώντας το κοντάρι του Έκτορα, σώζοντας έτσι τον Ιδομενέα. Οι Κρήτες συμμετείχαν με 80 πλοία και αρχηγό τον Ιδομενέα που ήταν γυιός του Δευκαλίωνα (άλλος Δευκαλίωνας, όχι ο βασιλιάς της Φθίας) και εκείνος γυιός του Μίνωα. Ο Μηριόνης ήταν γυιός του Μόλου που ήταν νόθος γυιός του Δευκαλίωνα, δηλαδή ανηψιός του Ιδομενέα και συναρχηγός των Κρητών. (ΡΑΨΩΔΙΕΣ: Β 651, Η 165, Ν 246, Ρ 610, Ψ 113, κ.ά.)
Όπως παραπάνω ακούσαμε να μας λέει ο Ηρόδοτος, οι Κρήτες επιστρέφοντας από τον Τρωϊκό πόλεμο βρήκαν πείνα και πανούκλα, που ερήμωσε για δεύτερη φορά το νησί.
Η κάθοδος των Δωριέων
Περί το 1100 π.χ. μετά την παρακμή των Μυκηνών του προπυργίου των Αχαιών, ένα άλλο Ελληνικό φύλο οι Δωριείς απόγονοι του Δώρου λαός ποιμενικός, είτε πιεζόμενος από άλλους πληθυσμούς είτε λόγω έλλειψης φυσικών πόρων, μετακινείται νότια καταλαμβάνει και εγκαθίσταται σε πόλεις άλλων φύλων.
Στην ερημωμένη από τον λοιμό Κρήτη, εκτός άλλων το 1049 π.χ. μετά από σκληρή μάχη καταλαμβάνουν την Λύκτο, την εύφορη χώρα στην οποία δημιουργούν ένα ισχυρό κέντρο Δωρισμού. Έχοντας φτάσει στην επεξεργασία και χρήση του σιδήρου, υπερτερούν πολιτισμικά και στρατιωτικά έναντι των υπολοίπων λαών οι οποίοι χρησιμοποιούν ακόμα τον χαλκό. Η πόλις πλέον κατοικείται από Υλλείς, Δυμάνες και Παμφύλους που είναι φυλές των Τριχαϊκών Δωριέων και γίνεται μια από τις ισχυρότερες της Κρήτης.
Περί το 1100 π.χ. μετά την παρακμή των Μυκηνών του προπυργίου των Αχαιών, ένα άλλο Ελληνικό φύλο οι Δωριείς απόγονοι του Δώρου λαός ποιμενικός, είτε πιεζόμενος από άλλους πληθυσμούς είτε λόγω έλλειψης φυσικών πόρων, μετακινείται νότια καταλαμβάνει και εγκαθίσταται σε πόλεις άλλων φύλων.
Στην ερημωμένη από τον λοιμό Κρήτη, εκτός άλλων το 1049 π.χ. μετά από σκληρή μάχη καταλαμβάνουν την Λύκτο, την εύφορη χώρα στην οποία δημιουργούν ένα ισχυρό κέντρο Δωρισμού. Έχοντας φτάσει στην επεξεργασία και χρήση του σιδήρου, υπερτερούν πολιτισμικά και στρατιωτικά έναντι των υπολοίπων λαών οι οποίοι χρησιμοποιούν ακόμα τον χαλκό. Η πόλις πλέον κατοικείται από Υλλείς, Δυμάνες και Παμφύλους που είναι φυλές των Τριχαϊκών Δωριέων και γίνεται μια από τις ισχυρότερες της Κρήτης.
Διοίκηση Δωρικής εποχής
Ο Λύκτιος νέος κατετάσσετο στην αγέλη 19 ετών. Υπηρετούσε δύο χρόνια και μετά ονομαζόταν δρομεύς, αποκτώντας πολιτικά δικαιώματα καθώς και δικαίωμα γάμου. Στην συνέχεια διανυκτέρευε στα υπαίθρια στρατόπεδα που ευρίσκοντο στα σύνορα της πολιτείας έως την ηλικία των τριάντα. Τότε πλέον επέστρεφε οριστικά στο σπίτι και την οικογένεια του.
[Αριστοτέλης (384-322) στα πολιτικά: Ο πληθυσμός των ελευθέρων Λυκτίων σύμφωνα με τους νόμους της πόλεως, συσπειρώνεται κατά φυλές και δημιουργούν τα Ανδρεία ή Εταιρίες.
Κάθε φθινόπωρο την πρώτη ημέρα της πρώτης σελήνης (νουμηνία), τα Ανδρεία εκλέγουν τους Κόσμους δέκα τον αριθμό, οι οποίοι αποτελούν την εκτελεστική εξουσία και θα διοικήσουν την πόλη για ένα χρόνο. Προέρχονται όχι από το σύνολο των πολιτών, αλλά μόνον από ορισμένα γένη, δεν λαμβάνουν αμοιβή και μένουν απομονωμένοι. Σε περίπτωση πολέμου αναλαμβάνουν την αρχηγία. Οι Γερουσιαστές αποτελούν την Βουλή. Για να εκλεγούν πρέπει να έχουν διατελέσει κόσμοι στο παρελθόν. Για να επανεκλεγεί κάποιος στο αξίωμα, έπρεπε να περάσουν εννέα χρόνια. Στην εκκλησία του λαού συμμετέχουν όλοι οι πολίτες, η οποία όμως το μόνο που κάνει είναι να επικυρώνει με ψηφοφορία τις αποφάσεις των Γερουσιαστών και των Κόσμων.] (Μπαντές Α. http://eranistis.net/wordpress/2015/)
(Ο Κόσμος στην διάρκεια της θητείας του μπορούσε εύκολα να κατηγορηθεί για κακή διαχείριση και να εκπέσει του αξιώματος ντροπιάζοντας την φυλή του. Στο τέλος της θητείας έκανε απολογισμό των έργων του στην Εκκλησία του λαού. Εκτός των Τριχαϊκών φυλών, στην πόλη διέμενε και η φυλή των εναπομεινάντων παλαιών κατοίκων ετεοκρητών οι Αρχείοι, καθώς και η φυλή των Λασυνθίων, ετεοκρήτες και αυτοί που κατοικούσαν στην ανατολική Λυκτία χώρα, γύρω από τα βουνά της Δίκτης. Οι Ληξίαρχοι που τηρούσαν τα σχετικά αρχεία ονομάζονταν Μνάμονες και εδράζονταν στον ναό της Πολιάδος Αθηνάς.) (Δικτύων http://lyktiononar.blogspot.gr/ 2009_02_01_archive.html)
Οι Αρχείοι είναι πιθανότερο να ήταν Πελασγοί παρά Ετταιοκρήτες.
Ο Λύκτιος νέος κατετάσσετο στην αγέλη 19 ετών. Υπηρετούσε δύο χρόνια και μετά ονομαζόταν δρομεύς, αποκτώντας πολιτικά δικαιώματα καθώς και δικαίωμα γάμου. Στην συνέχεια διανυκτέρευε στα υπαίθρια στρατόπεδα που ευρίσκοντο στα σύνορα της πολιτείας έως την ηλικία των τριάντα. Τότε πλέον επέστρεφε οριστικά στο σπίτι και την οικογένεια του.
[Αριστοτέλης (384-322) στα πολιτικά: Ο πληθυσμός των ελευθέρων Λυκτίων σύμφωνα με τους νόμους της πόλεως, συσπειρώνεται κατά φυλές και δημιουργούν τα Ανδρεία ή Εταιρίες.
Κάθε φθινόπωρο την πρώτη ημέρα της πρώτης σελήνης (νουμηνία), τα Ανδρεία εκλέγουν τους Κόσμους δέκα τον αριθμό, οι οποίοι αποτελούν την εκτελεστική εξουσία και θα διοικήσουν την πόλη για ένα χρόνο. Προέρχονται όχι από το σύνολο των πολιτών, αλλά μόνον από ορισμένα γένη, δεν λαμβάνουν αμοιβή και μένουν απομονωμένοι. Σε περίπτωση πολέμου αναλαμβάνουν την αρχηγία. Οι Γερουσιαστές αποτελούν την Βουλή. Για να εκλεγούν πρέπει να έχουν διατελέσει κόσμοι στο παρελθόν. Για να επανεκλεγεί κάποιος στο αξίωμα, έπρεπε να περάσουν εννέα χρόνια. Στην εκκλησία του λαού συμμετέχουν όλοι οι πολίτες, η οποία όμως το μόνο που κάνει είναι να επικυρώνει με ψηφοφορία τις αποφάσεις των Γερουσιαστών και των Κόσμων.] (Μπαντές Α. http://eranistis.net/wordpress/2015/)
(Ο Κόσμος στην διάρκεια της θητείας του μπορούσε εύκολα να κατηγορηθεί για κακή διαχείριση και να εκπέσει του αξιώματος ντροπιάζοντας την φυλή του. Στο τέλος της θητείας έκανε απολογισμό των έργων του στην Εκκλησία του λαού. Εκτός των Τριχαϊκών φυλών, στην πόλη διέμενε και η φυλή των εναπομεινάντων παλαιών κατοίκων ετεοκρητών οι Αρχείοι, καθώς και η φυλή των Λασυνθίων, ετεοκρήτες και αυτοί που κατοικούσαν στην ανατολική Λυκτία χώρα, γύρω από τα βουνά της Δίκτης. Οι Ληξίαρχοι που τηρούσαν τα σχετικά αρχεία ονομάζονταν Μνάμονες και εδράζονταν στον ναό της Πολιάδος Αθηνάς.) (Δικτύων http://lyktiononar.blogspot.gr/ 2009_02_01_archive.html)
Οι Αρχείοι είναι πιθανότερο να ήταν Πελασγοί παρά Ετταιοκρήτες.
Οι Περίοικοι ή Αφαμιώται ή Μνωίται δεν ήσαν ελεύθεροι πολίτες και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα . Καλλιεργούσαν τον κλήρο της οικογένειας στην οποία ανήκαν και διέμεναν κυρίως σε μικρούς οικίσκους πέριξ της πόλεως. Οι υποχρεώσεις τους καθορίζονταν από νόμους της πολιτείας και όχι από την θέληση των πολιτών γαιοκτημόνων.
[«Μετέχειν θίνων και ανθρωπίνων» είναι η χαρακτηριστική έκφραση που χρησιμοποιούν όταν πολιτογραφούν ξένους στην Λύκτο. Ο πολίτης δεν γίνεται απλά μέλος της κοινότητος αποκτώντας πολιτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις (μετέχει ανθρωπίνων), αλλά υποχρεούται και δικαιούται να λατρεύει τους θεούς της πόλεως (μετέχει θίνων, δηλ. θείων).] (Πεπραγμένα Θ ́ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου)
Το πολίτευμα και ο τρόπος διοίκησης της Λύκτου μεταφέρθηκε και στην Σπάρτη από τον Λυκούργο με τους περίφημους νόμους του.
«Διότι και φαίνεται και λέγεται ότι το πολίτευμα των Σπαρτιατών, στο μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί μίμηση του κρητικού πολιτεύματος». «Λένε ότι ο Λυκούργος, όταν παραιτήθηκε από την κηδεμονία του βασιλιά Χαρίλλου και έφυγε μακριά, πέρασε τον περισσότερο καιρό στην Κρήτη εξαιτίας της συγγένειας. Διότι οι Λύκτιοι ήταν άποικοι των Σπαρτιατών. Αυτοί λοιπόν, όταν ήρθαν στον τόπο της αποικίας υιοθέτησαν τη νομοθεσία που είχαν τότε οι κάτοικοί της». (Αριστοτέλης «Πολιτικά» 2ο βιβλίο)
Σωκράτης: «σύ δέ ούτε Λακεδαίμονα προηρού ούτε Κρήτην, ας δή εκάστοτε φής ευνομείσθαι» (Πλάτωνος Κρίτων 53)
(Εσύ όμως δεν προτίμησες ούτε τη Σπάρτη ούτε την Κρήτη, που κάθε φορά λες ότι είναι ευνομούμενες).
«Η Λύκτος εμόρφωσε χωρίς αμφιβολία τους περισσότερον διακεκριμένους σε όλη την Κρήτη πολίτας». (Πολύβιος)
[«Μετέχειν θίνων και ανθρωπίνων» είναι η χαρακτηριστική έκφραση που χρησιμοποιούν όταν πολιτογραφούν ξένους στην Λύκτο. Ο πολίτης δεν γίνεται απλά μέλος της κοινότητος αποκτώντας πολιτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις (μετέχει ανθρωπίνων), αλλά υποχρεούται και δικαιούται να λατρεύει τους θεούς της πόλεως (μετέχει θίνων, δηλ. θείων).] (Πεπραγμένα Θ ́ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου)
Το πολίτευμα και ο τρόπος διοίκησης της Λύκτου μεταφέρθηκε και στην Σπάρτη από τον Λυκούργο με τους περίφημους νόμους του.
«Διότι και φαίνεται και λέγεται ότι το πολίτευμα των Σπαρτιατών, στο μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί μίμηση του κρητικού πολιτεύματος». «Λένε ότι ο Λυκούργος, όταν παραιτήθηκε από την κηδεμονία του βασιλιά Χαρίλλου και έφυγε μακριά, πέρασε τον περισσότερο καιρό στην Κρήτη εξαιτίας της συγγένειας. Διότι οι Λύκτιοι ήταν άποικοι των Σπαρτιατών. Αυτοί λοιπόν, όταν ήρθαν στον τόπο της αποικίας υιοθέτησαν τη νομοθεσία που είχαν τότε οι κάτοικοί της». (Αριστοτέλης «Πολιτικά» 2ο βιβλίο)
Σωκράτης: «σύ δέ ούτε Λακεδαίμονα προηρού ούτε Κρήτην, ας δή εκάστοτε φής ευνομείσθαι» (Πλάτωνος Κρίτων 53)
(Εσύ όμως δεν προτίμησες ούτε τη Σπάρτη ούτε την Κρήτη, που κάθε φορά λες ότι είναι ευνομούμενες).
«Η Λύκτος εμόρφωσε χωρίς αμφιβολία τους περισσότερον διακεκριμένους σε όλη την Κρήτη πολίτας». (Πολύβιος)
Χωροταξική περιγραφή
[Ο Christoforo Buondelmonti Ιταλός καλόγερος και γεωγράφος, ταυτίζει στα 1415-1416, τη Λύκτο με την αρχαία Μύρινα, σημειώνοντάς τη στο χάρτη της Κρήτης που σχεδίασε. Ο Ιταλός ιερωμένος, ήδη στον πρόλογο του έργου του, Περιγραφή της Νήσου Κρήτης, επισημαίνει ότι «από την Ιεράπολη ώς τη Μύρινα βρίσκεις βουνά πολύ ψηλά και σχεδόν αδιάβατα» εξηγώντας, στη συνέχεια, ότι η Μύρινα «βρίσκεται κοντά στο Καστέλι Πεδιάδος που είναι τριγυρισμένο από γονιμότατη γη». Μη γνωρίζοντας, προφανώς, την ακριβή θέση της πόλης, δεν αναφέρεται παρά μόνο στο «θαυμαστό και μεγάλο υδραγωγείο μήκους δέκα μιλίων»]. (Χριστίνα Παπαδάκη Αρχαιολόγος http://www.archaiologia.gr/members/chris/)
Στο βιβλίο του Edward Falkener (Theaters and other remains in Crete) που αναφέρεται στον Onorio Belli (προσωπικό ιατρό του γενικού προβλεπτή της Κρήτης Luigi di Antonio Grimani το 1583 που τον συνόδευε στον γύρο του νησιού) διαβάζουμε.
«Το 1586 μ.χ. ο Onorio Belli μας λέει ότι «η Λύττος είναι αποικία των Λακεδαιμονίων, κτισμένη σε κορυφές λόφου 4 με 5 μίλια από την πεδιάδα, 12 με 14 μίλια από την βόρεια ακτή και η περίμετρος της εκτείνεται στα 4 μίλια. Η πολύ περιορισμένη επίπεδη έκταση του εδάφους την καθιστά μια από τις πιο ακανόνιστες και τραχιές τοποθεσίες που έχουν επιλεγεί ποτέ για αρχαία πόλη.»
(Το Πρυτανείο βρισκόταν στο κέντρο της πόλης. Χωριζόταν σε δύο μεγάλες αίθουσες με έδρανα και εστίες και δύο βοηθητικούς χώρους όπισθεν του κτιρίου. Στην πρώτη αίθουσα Κόσμοι και Βουλευτές σιτίζονταν και υποδέχονταν τις ξένες αντιπροσωπείες. Πίσω υπήρχε χώρος για την προετοιμασία της εστίασης. Στην δεύτερη αίθουσα συνεδρίαζαν οι εκλεγμένοι άρχοντες. Πίσω της στεγαζόταν το αρχείο και η βιβλιοθήκη του Πρυτανείου. Από την Βορινή κεντρική θύρα, τα μέλη της Ευνομίας όπως ονομαζόταν το συμβούλιο των Κόσμων έβγαιναν στον περίβολο από όπου μπορούσαν να δουν μεγάλο μέρος της πόλης. Απέναντι βρισκόταν η πλατεία της αγοράς, στη σκιά της ακρόπολης με τον Ναό της Αθηνάς Πολιάδος. Το πολεμικό άγαλμα της Αθηνάς έλαμπε εκτυφλωτικά από την ακρόπολη τα ηλιόλουστα μεσημέρια. Περιμετρικά της ακρόπολης και της αγοράς, τα διάφορα δημόσια κτίρια της Λύκτου και εμπορικά καταστήματα. Ακόμα πιο βόρεια, το λαξευτό στο λόφο θέατρο στρεφόταν προφυλαγμένο από τον χειμερινό αέρα προς Νότον. Εκεί γίνονταν άλλωστε εκτός από παραστάσεις, οι εκλογές των Κόσμων και οι συνελεύσεις της Εκκλησίας των Λυκτίων. Χαμηλότερα τα βόρεια τείχη ορθώνονταν ανάμεσα σε δύο βουνοπλαγιές. Στο κέντρο τους, άνοιγε η μεγάλη πύλη στην οποία έφτανε η θαλάσσια οδός, ο δρόμος προς τους λιμένες της πόλης. Δύο στάδια (στάδιον=185μ.) προς τα δυτικά τείχη φαινόταν το ύψωμα του τεμένους με το Ναό του Φοίβου, και χαμηλότερα το Ωδείο, το Γυμνάσιο, οι βωμοί των Ηρώων και το Στάδιο. Νότια πέρα από τις συνοικίες των ελεύθερων και περιοίκων απλώνονταν ανισοϋψή κτήματα, λόφοι με αμπέλια, ναϊσκοι και τεμένη, περιβόλια και αγροί με τις διάσπαρτες κατοικίες της Μνοίας, των δημόσιων δούλων και το Μαρνείον, όπου κάθε μήνα συνερχόταν η Μνώια σύνοδος, το συμβούλιο της Λύκτιας οικετηίας. Στα ανατολικά ελαιώνες, ανδρεία, στρατόπεδα και πέρα στο βάθος ως την επιβλητική οροσειρά της Δίκτης με το οροπέδιο της Λασύνθου, χαράκια, πρινοδάση και λιβάδια φιλοξενούσαν αετούς, κάπρους και αιγοπρόβατα. Αλήθεια, μια ματιά μόνο από τον περίβολο του Πρυτανείου έφτανε για να πειστεί ο οποιοσδήποτε ξένος ότι η Λύκτος ήταν αλήθεια οχυρωμένη από τη φύση και καλοχτισμένη.
[Ο Christoforo Buondelmonti Ιταλός καλόγερος και γεωγράφος, ταυτίζει στα 1415-1416, τη Λύκτο με την αρχαία Μύρινα, σημειώνοντάς τη στο χάρτη της Κρήτης που σχεδίασε. Ο Ιταλός ιερωμένος, ήδη στον πρόλογο του έργου του, Περιγραφή της Νήσου Κρήτης, επισημαίνει ότι «από την Ιεράπολη ώς τη Μύρινα βρίσκεις βουνά πολύ ψηλά και σχεδόν αδιάβατα» εξηγώντας, στη συνέχεια, ότι η Μύρινα «βρίσκεται κοντά στο Καστέλι Πεδιάδος που είναι τριγυρισμένο από γονιμότατη γη». Μη γνωρίζοντας, προφανώς, την ακριβή θέση της πόλης, δεν αναφέρεται παρά μόνο στο «θαυμαστό και μεγάλο υδραγωγείο μήκους δέκα μιλίων»]. (Χριστίνα Παπαδάκη Αρχαιολόγος http://www.archaiologia.gr/members/chris/)
Στο βιβλίο του Edward Falkener (Theaters and other remains in Crete) που αναφέρεται στον Onorio Belli (προσωπικό ιατρό του γενικού προβλεπτή της Κρήτης Luigi di Antonio Grimani το 1583 που τον συνόδευε στον γύρο του νησιού) διαβάζουμε.
«Το 1586 μ.χ. ο Onorio Belli μας λέει ότι «η Λύττος είναι αποικία των Λακεδαιμονίων, κτισμένη σε κορυφές λόφου 4 με 5 μίλια από την πεδιάδα, 12 με 14 μίλια από την βόρεια ακτή και η περίμετρος της εκτείνεται στα 4 μίλια. Η πολύ περιορισμένη επίπεδη έκταση του εδάφους την καθιστά μια από τις πιο ακανόνιστες και τραχιές τοποθεσίες που έχουν επιλεγεί ποτέ για αρχαία πόλη.»
(Το Πρυτανείο βρισκόταν στο κέντρο της πόλης. Χωριζόταν σε δύο μεγάλες αίθουσες με έδρανα και εστίες και δύο βοηθητικούς χώρους όπισθεν του κτιρίου. Στην πρώτη αίθουσα Κόσμοι και Βουλευτές σιτίζονταν και υποδέχονταν τις ξένες αντιπροσωπείες. Πίσω υπήρχε χώρος για την προετοιμασία της εστίασης. Στην δεύτερη αίθουσα συνεδρίαζαν οι εκλεγμένοι άρχοντες. Πίσω της στεγαζόταν το αρχείο και η βιβλιοθήκη του Πρυτανείου. Από την Βορινή κεντρική θύρα, τα μέλη της Ευνομίας όπως ονομαζόταν το συμβούλιο των Κόσμων έβγαιναν στον περίβολο από όπου μπορούσαν να δουν μεγάλο μέρος της πόλης. Απέναντι βρισκόταν η πλατεία της αγοράς, στη σκιά της ακρόπολης με τον Ναό της Αθηνάς Πολιάδος. Το πολεμικό άγαλμα της Αθηνάς έλαμπε εκτυφλωτικά από την ακρόπολη τα ηλιόλουστα μεσημέρια. Περιμετρικά της ακρόπολης και της αγοράς, τα διάφορα δημόσια κτίρια της Λύκτου και εμπορικά καταστήματα. Ακόμα πιο βόρεια, το λαξευτό στο λόφο θέατρο στρεφόταν προφυλαγμένο από τον χειμερινό αέρα προς Νότον. Εκεί γίνονταν άλλωστε εκτός από παραστάσεις, οι εκλογές των Κόσμων και οι συνελεύσεις της Εκκλησίας των Λυκτίων. Χαμηλότερα τα βόρεια τείχη ορθώνονταν ανάμεσα σε δύο βουνοπλαγιές. Στο κέντρο τους, άνοιγε η μεγάλη πύλη στην οποία έφτανε η θαλάσσια οδός, ο δρόμος προς τους λιμένες της πόλης. Δύο στάδια (στάδιον=185μ.) προς τα δυτικά τείχη φαινόταν το ύψωμα του τεμένους με το Ναό του Φοίβου, και χαμηλότερα το Ωδείο, το Γυμνάσιο, οι βωμοί των Ηρώων και το Στάδιο. Νότια πέρα από τις συνοικίες των ελεύθερων και περιοίκων απλώνονταν ανισοϋψή κτήματα, λόφοι με αμπέλια, ναϊσκοι και τεμένη, περιβόλια και αγροί με τις διάσπαρτες κατοικίες της Μνοίας, των δημόσιων δούλων και το Μαρνείον, όπου κάθε μήνα συνερχόταν η Μνώια σύνοδος, το συμβούλιο της Λύκτιας οικετηίας. Στα ανατολικά ελαιώνες, ανδρεία, στρατόπεδα και πέρα στο βάθος ως την επιβλητική οροσειρά της Δίκτης με το οροπέδιο της Λασύνθου, χαράκια, πρινοδάση και λιβάδια φιλοξενούσαν αετούς, κάπρους και αιγοπρόβατα. Αλήθεια, μια ματιά μόνο από τον περίβολο του Πρυτανείου έφτανε για να πειστεί ο οποιοσδήποτε ξένος ότι η Λύκτος ήταν αλήθεια οχυρωμένη από τη φύση και καλοχτισμένη.
Ευκτιμένη, ναι όπως τη λένε οι ποιητές, αλλά μάλλον αναγκαστικά αφού δεν διέθετε το παραμικρό ίσιωμα και πεδιάδα! Υποχρεωτικά έπρεπε να φτιάξουν οι προγόνοι τους κλιμακοστάσια, τράφους και τειχιά για να κατοικήσουν εκείνα τα βουνά!
Κοντά στη βάση του βωμού του Φοίβου στα δυτικά τείχη ορθώνεται ο αδριάντας ενός μεσήλικα με μακριά γένια και αραιή κώμη, με χαραγμένη στο όπλο που φέρει παρά πόδας την λέξη Αρχίδαμος. Κάθε χρόνο στεφανώνεται και καθαρίζεται στα Κάρνεια, και όλοι οι παριστάμενοι κάθε τάξης πολίτες, περίοικοι και δούλοι θυμούνται πως η χώρα απελευθέρωθηκε από την ξένη κατοχή με τη βοήθεια της Σπάρτης. Κάθε χρόνο γεμίζει αναθήματα από τόξα, φαρέτρες και βέλη ο βωμός του Ναού του Απόλλωνα και κανείς δεν ξεχνά (φροντίζει και ο ύμνος του Καλλίμαχου προς το θεό για αυτό), ότι το καλύτερο τόξο στην υφήλιο το κρατά η χέρα του Λυκτίου πολεμιστή. Κανείς δεν ξεχνά τη βοήθεια των Λυκτίων στους Λάκωνες συγγενείς κατά το δεύτερο Μεσσηνιακό πόλεμο. Ο γιός του Αγησιλάου ανταπέδωσε εξάλλου με το παραπάνω τη πρότερη τοξοτική βοήθεια.) (Δικτύων http://lyktiononar.blogspot.gr/2009_02_01_archive.html)
Στον ναό της Πολιάδος Αθηνάς στην ακρόπολη, Λύκτιοι και Ιεραπύτνιοι έστησαν μνημείο με τη συνθήκη τους το 113 π.Χ.
Πλησίων του σημείου Πόροι στην περιοχή Βουνό, στις αρχές της δεκαετίας του 1960 βρέθηκαν δύο κενοί τάφοι, κτισμένοι με κεραμικές πλάκες-τούβλα που στην περιοχή τις λένε βίσσαλα, καλυμμένοι με πέτρινες πλάκες, σε μικρό βάθος υπό την επιφάνεια καθώς απεκαλύφθησαν κατά την χειρωνακτική καλλιέργεια αγρού. Σε αυτό υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας. Ίσως εκεί να ήταν το κοιμητήριο της πόλης.
Κοντά στη βάση του βωμού του Φοίβου στα δυτικά τείχη ορθώνεται ο αδριάντας ενός μεσήλικα με μακριά γένια και αραιή κώμη, με χαραγμένη στο όπλο που φέρει παρά πόδας την λέξη Αρχίδαμος. Κάθε χρόνο στεφανώνεται και καθαρίζεται στα Κάρνεια, και όλοι οι παριστάμενοι κάθε τάξης πολίτες, περίοικοι και δούλοι θυμούνται πως η χώρα απελευθέρωθηκε από την ξένη κατοχή με τη βοήθεια της Σπάρτης. Κάθε χρόνο γεμίζει αναθήματα από τόξα, φαρέτρες και βέλη ο βωμός του Ναού του Απόλλωνα και κανείς δεν ξεχνά (φροντίζει και ο ύμνος του Καλλίμαχου προς το θεό για αυτό), ότι το καλύτερο τόξο στην υφήλιο το κρατά η χέρα του Λυκτίου πολεμιστή. Κανείς δεν ξεχνά τη βοήθεια των Λυκτίων στους Λάκωνες συγγενείς κατά το δεύτερο Μεσσηνιακό πόλεμο. Ο γιός του Αγησιλάου ανταπέδωσε εξάλλου με το παραπάνω τη πρότερη τοξοτική βοήθεια.) (Δικτύων http://lyktiononar.blogspot.gr/2009_02_01_archive.html)
Στον ναό της Πολιάδος Αθηνάς στην ακρόπολη, Λύκτιοι και Ιεραπύτνιοι έστησαν μνημείο με τη συνθήκη τους το 113 π.Χ.
Πλησίων του σημείου Πόροι στην περιοχή Βουνό, στις αρχές της δεκαετίας του 1960 βρέθηκαν δύο κενοί τάφοι, κτισμένοι με κεραμικές πλάκες-τούβλα που στην περιοχή τις λένε βίσσαλα, καλυμμένοι με πέτρινες πλάκες, σε μικρό βάθος υπό την επιφάνεια καθώς απεκαλύφθησαν κατά την χειρωνακτική καλλιέργεια αγρού. Σε αυτό υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας. Ίσως εκεί να ήταν το κοιμητήριο της πόλης.
Συσσίτια
(Κατά τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) στην Κρήτη η πόλις-κράτος ήταν υποχρεωμένη να τρέφει τους πολίτες. Η προμήθεια των αγαθών για τα συσσίτια ήταν υπόθεση του δημόσιου.
Κάθε πολίτης συνεισέφερε το ένα δέκατο της παραγωγής του, ενώ κάθε περίοικος πλήρωνε ένα Αιγινήτικο στατήρα). (Θανάσης Μπαντές http://eranistis.net/wordpress/2015/01/03)
Ο Δωσιάδας (300-250 π.Χ.) επιβεβαιώνει την συνεισφορά του δεκάτου της παραγωγής κάθε πολίτη, και ενός Αιγινήτικου στατήρα κάθε περίοικου.
Αυτά τα διένειμαν οι προεστοί και ένα μέρος πήγαινε στις υπηρεσίες της πολιτείας και τον στρατό, ενώ το υπόλοιπο στις εταιρίες για τα συσσίτια. Υπάρχουν δύο αίθουσες, η μία λέγεται ανδρείον και η άλλη που κοιμίζουν τους ξένους κοιμητήριο. Στην είσοδο του ανδρείου (της τραπεζαρίας) είναι δύο τραπέζια τα ξενικά, στα οποία σιτίζονται οι ξένοι περαστικοί ή επισκέπτες. Μία γυναίκα είναι υπέυθυνη για την φροντίδα του συσιτίου. Στις διαταγές της είχε τρείς ή τέσσερις άλλες. Κάθε μία από αυτές την ακολουθούν δύο βοηθοί που ονομάζονται καλοφόροι. Σε όλους τους παρόντες σερβίρεται ίση μερίδα, στους δε νεώτερους μισή. Σε κάθε τραπέζι υπάρχει κανάτα με κρασί από την οποία πίνουν όλοι. Για τα παιδιά υπήρχε άλλη κανάτα περισσότερο νερομένη. Οι μεγαλύτεροι εάν θέλουν να πιούν περισσότερο, τους δίδεται η άδεια. Από το τραπέζι η συσιτιάρχης παίρνει επιδεικτικά τα καλύτερα και τα σερβίρει στους κατά τους πολέμους διακριθέντες και στους κατά σύνεση ονομαστούς. Μετά το δείπνο γίνεται συζήτηση για τα θέματα της πόλεως και στην συνέχεια θυμούνται τους πολέμους και επαινούν τους ανδρείους και συνετούς, προτρέποντας τους νέους να τους μοιάσουν.
22. (143.) (Αθηναίου Δειπνοσοφισταί Βιβλίο 15 τόμος Α. books.google.gr)
(Κατά τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) στην Κρήτη η πόλις-κράτος ήταν υποχρεωμένη να τρέφει τους πολίτες. Η προμήθεια των αγαθών για τα συσσίτια ήταν υπόθεση του δημόσιου.
Κάθε πολίτης συνεισέφερε το ένα δέκατο της παραγωγής του, ενώ κάθε περίοικος πλήρωνε ένα Αιγινήτικο στατήρα). (Θανάσης Μπαντές http://eranistis.net/wordpress/2015/01/03)
Ο Δωσιάδας (300-250 π.Χ.) επιβεβαιώνει την συνεισφορά του δεκάτου της παραγωγής κάθε πολίτη, και ενός Αιγινήτικου στατήρα κάθε περίοικου.
Αυτά τα διένειμαν οι προεστοί και ένα μέρος πήγαινε στις υπηρεσίες της πολιτείας και τον στρατό, ενώ το υπόλοιπο στις εταιρίες για τα συσσίτια. Υπάρχουν δύο αίθουσες, η μία λέγεται ανδρείον και η άλλη που κοιμίζουν τους ξένους κοιμητήριο. Στην είσοδο του ανδρείου (της τραπεζαρίας) είναι δύο τραπέζια τα ξενικά, στα οποία σιτίζονται οι ξένοι περαστικοί ή επισκέπτες. Μία γυναίκα είναι υπέυθυνη για την φροντίδα του συσιτίου. Στις διαταγές της είχε τρείς ή τέσσερις άλλες. Κάθε μία από αυτές την ακολουθούν δύο βοηθοί που ονομάζονται καλοφόροι. Σε όλους τους παρόντες σερβίρεται ίση μερίδα, στους δε νεώτερους μισή. Σε κάθε τραπέζι υπάρχει κανάτα με κρασί από την οποία πίνουν όλοι. Για τα παιδιά υπήρχε άλλη κανάτα περισσότερο νερομένη. Οι μεγαλύτεροι εάν θέλουν να πιούν περισσότερο, τους δίδεται η άδεια. Από το τραπέζι η συσιτιάρχης παίρνει επιδεικτικά τα καλύτερα και τα σερβίρει στους κατά τους πολέμους διακριθέντες και στους κατά σύνεση ονομαστούς. Μετά το δείπνο γίνεται συζήτηση για τα θέματα της πόλεως και στην συνέχεια θυμούνται τους πολέμους και επαινούν τους ανδρείους και συνετούς, προτρέποντας τους νέους να τους μοιάσουν.
22. (143.) (Αθηναίου Δειπνοσοφισταί Βιβλίο 15 τόμος Α. books.google.gr)
Μινωϊκά
Το κέντρο του Μινωϊκού πολιτισμού η Κνωσσός, κατοικήθηκε συνεχώς από τα τέλη της 7ης χιλιετίας έως και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Άνθησε κατά την περίοδο 3.000-1350 π.χ. Χτισμένη σε λόφο 5 χιλ. από το Ηράκλειο, καμαρώνει για το πρώτο και σπουδαιότερο μινωικό ανάκτορο. Βασιλιάς της ήταν ο Μίνωας, γυιός του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Ροδάμανθυ και του Σαρπηδόνα. Η επικράτεια της εκτεινόταν από τις ανατολικές υπώρειες της Ίδης έως της περιοχές της Λύκτου, η οποία ήλεγχε το ανατολικό μέρος του νησιού. Η Κνωσσός ποτέ δεν είχε καλές σχέσεις με την Λύκτο.
Το ανάκτορο της καταστράφηκε οριστικά το 1350 π.Χ. από πυρκαγιά, που ξεκίνησε από τις αποθήκες εμπορευμάτων. Παρέμεινε, όμως, μία από τις πιο σημαντικές πόλη-κράτος μέχρι την πρώτη Βυζαντινή περίοδο.
Το κέντρο του Μινωϊκού πολιτισμού η Κνωσσός, κατοικήθηκε συνεχώς από τα τέλη της 7ης χιλιετίας έως και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Άνθησε κατά την περίοδο 3.000-1350 π.χ. Χτισμένη σε λόφο 5 χιλ. από το Ηράκλειο, καμαρώνει για το πρώτο και σπουδαιότερο μινωικό ανάκτορο. Βασιλιάς της ήταν ο Μίνωας, γυιός του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Ροδάμανθυ και του Σαρπηδόνα. Η επικράτεια της εκτεινόταν από τις ανατολικές υπώρειες της Ίδης έως της περιοχές της Λύκτου, η οποία ήλεγχε το ανατολικό μέρος του νησιού. Η Κνωσσός ποτέ δεν είχε καλές σχέσεις με την Λύκτο.
Το ανάκτορο της καταστράφηκε οριστικά το 1350 π.Χ. από πυρκαγιά, που ξεκίνησε από τις αποθήκες εμπορευμάτων. Παρέμεινε, όμως, μία από τις πιο σημαντικές πόλη-κράτος μέχρι την πρώτη Βυζαντινή περίοδο.
Οι Πόλεμοι
Η Λύκτος τουλάχιστον από την 3η χιλιετία π.Χ. κυριαρχούσε από τα βόρεια μέχρι τα νότια παράλια, δυτικά από την μέση γραμμή περίπου με την Κνωσσό και ανατολικά μέχρι τον κόλπο του Μεραμπέλου. Σημερινές επαρχίες Πεδιάδος, Μαλεβυζίου, Βιάννου και Μεραμπέλου.
Το 346 π.χ. Οι Κνώσσιοι καλούν τον Φάλαικο τον Φωκαίο. Επειδή εκείνος με τον στρατό του λεηλάτησε το μαντείο των Δελφών, ο Φίλιππος για να μην τους σκοτώσει, τους ζήτησε να εγκαταλείψουν τον τόπο. Οι Κνώσσιοι τους βρήκαν στην Πελοπόννησο από όπου τους έφεραν, και με την μισθοφορική τους συνδρομή κατέλαβαν την Λύκτο. Η κατοχή αυτή δεν διαρκεί πολύ. Ο Λακεδαίμονας βασιλιάς Αρχίδαμος Γ΄ παίρνοντας το μήνυμα των Λυκτίων, αποφασίζει να βοηθήσει την πόλη που ήταν αποικία τους και συγγενής των Αθηναίων. Ματαιώνει άλλη εκστρατεία στην Ιταλία, προστρέχει και απελευθερώνει την πόλη το 343 π.χ. Ήταν η πρώτη φορά που ξένες δυνάμεις ενεπλάκησαν σε εσωτερικές της Κρήτης διαμάχες και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Ξενικός πόλεμος.
Την σχέση αυτή μας την αναφέρει ο Πολύβιος «Λύττος δε Λακεδαιμονίων μεν άποικος ούσα και συγγενής Αθηναίων, αρχαιοτάτη δε των κατά Κρήτην πόλεων, άνδρας δ΄ ομολογουμένως αρίστους αεί τρέφουσα Κρηταιέων …». (IV 54. ΙΦ.56.) καθώς και ο Έφορος, ο Στράβων (Χ.4.17), ο Πλούταρχος (Γυν.αρ.247δ), ο Παυσανίας (ΙΦ.19.4), ο Διόδωρος Σικελιώτης (βιβλίο XVI κεφ. 62) και ο Αριστοτέλης (Πολιτικά Β, 10, 1271b 27)
Το 220 π.χ. η Κνωσσός συμμάχησε με την Γόρτυνα και υπέταξε όλη την Κρήτη πλήν της Λύκτου που αντιστάθηκε. Τότε κήρυξε παγκρήτιο πόλεμο εναντίον της. Οι πόλεις Πολλυρήνια, Λάππα, Κεραία, Αρκαδία και άλλες εγκατέλειψαν την συμμαχία και πήγαν με την Λύκτο. Οι υπόλοιπες με την Κνωσσό. Όμως ένα λάθος, ένα λάθος που γίνεται μόνο μια φορά, έσβησε την αρχαιοτάτη των πόλεων. «Εξεστράτευσαν εναντίων της Ιεράπυτνας, χωρίς να φροντίσουν για την επαρκή φρούρηση της. Οι Κνώσσιοι και οι σύμμαχοι τους το έμαθαν, επιτέθηκαν την βρήκαν ανυπεράσπιστη και την κατέλαβαν. Στην συνέχεια την πυρπόλησαν και τέλος την ανέσκαψαν εκ θεμελίων.» Σπανάκης Σ. Κρήτη τόμος Α΄ λήμμα Λύκτος.
Λέγεται δε ότι έσπειραν αλάτι για να μην ξαναφυτρώσει τίποτα και να γίνει νεκρή γή.
Επιστρέφοντας οι πολεμιστές και βλέποντας την καταστροφή, αφού θρήνησαν δεν είχαν πλέον κουράγιο να την ξανακτίσουν. Έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην Λάππα όπου τους δέχτηκαν και τους περιποιήθηκαν.
«Την περιοχή της Λύττου, εν μέρει κράτησαν οι παλαιοί κάτοικοι και την υπόλοιπη έχουν οι Κνώσιοι που κατέστρεψαν την πόλη». Στρβ. 10, 479, 14
«Αργότερα ξαναχτίστηκε αλλά δεν ανέκτησε ποτέ το παλιό της μεγαλείο και δύναμη. Έγινε βέβαια σπουδαία μεταξύ των Κρητικών πόλεων και συμμετείχε στην συμμαχία των 30 πόλεων». Σπανάκης Σ. Κρήτη τόμος Α΄ λήμμα Λύκτος.
Στην αναστύλωση προσέτρεξαν οι Σπαρτιάτες και βοήθησαν οι Γορτύνιοι, οι οποίοι προσέφεραν και την πόλη Διατόνιο, την οποία είχαν αποσπάσει από τους Κνώσσιους.
Την ίδια τύχη είχαν και οι σύμμαχοι της. Ο Πολύβιος μαρτυρεί πώς η Κνωσσός αφού κατέστρεψε την Λύκτο, προχώρησε στην καταστροφή της Αρκαδίας. Ο Σενέκας και ο Πλίνιος μιλούν για καταστροφή αντιστοίχου μεγέθους.
Η Λύκτος τουλάχιστον από την 3η χιλιετία π.Χ. κυριαρχούσε από τα βόρεια μέχρι τα νότια παράλια, δυτικά από την μέση γραμμή περίπου με την Κνωσσό και ανατολικά μέχρι τον κόλπο του Μεραμπέλου. Σημερινές επαρχίες Πεδιάδος, Μαλεβυζίου, Βιάννου και Μεραμπέλου.
Το 346 π.χ. Οι Κνώσσιοι καλούν τον Φάλαικο τον Φωκαίο. Επειδή εκείνος με τον στρατό του λεηλάτησε το μαντείο των Δελφών, ο Φίλιππος για να μην τους σκοτώσει, τους ζήτησε να εγκαταλείψουν τον τόπο. Οι Κνώσσιοι τους βρήκαν στην Πελοπόννησο από όπου τους έφεραν, και με την μισθοφορική τους συνδρομή κατέλαβαν την Λύκτο. Η κατοχή αυτή δεν διαρκεί πολύ. Ο Λακεδαίμονας βασιλιάς Αρχίδαμος Γ΄ παίρνοντας το μήνυμα των Λυκτίων, αποφασίζει να βοηθήσει την πόλη που ήταν αποικία τους και συγγενής των Αθηναίων. Ματαιώνει άλλη εκστρατεία στην Ιταλία, προστρέχει και απελευθερώνει την πόλη το 343 π.χ. Ήταν η πρώτη φορά που ξένες δυνάμεις ενεπλάκησαν σε εσωτερικές της Κρήτης διαμάχες και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Ξενικός πόλεμος.
Την σχέση αυτή μας την αναφέρει ο Πολύβιος «Λύττος δε Λακεδαιμονίων μεν άποικος ούσα και συγγενής Αθηναίων, αρχαιοτάτη δε των κατά Κρήτην πόλεων, άνδρας δ΄ ομολογουμένως αρίστους αεί τρέφουσα Κρηταιέων …». (IV 54. ΙΦ.56.) καθώς και ο Έφορος, ο Στράβων (Χ.4.17), ο Πλούταρχος (Γυν.αρ.247δ), ο Παυσανίας (ΙΦ.19.4), ο Διόδωρος Σικελιώτης (βιβλίο XVI κεφ. 62) και ο Αριστοτέλης (Πολιτικά Β, 10, 1271b 27)
Το 220 π.χ. η Κνωσσός συμμάχησε με την Γόρτυνα και υπέταξε όλη την Κρήτη πλήν της Λύκτου που αντιστάθηκε. Τότε κήρυξε παγκρήτιο πόλεμο εναντίον της. Οι πόλεις Πολλυρήνια, Λάππα, Κεραία, Αρκαδία και άλλες εγκατέλειψαν την συμμαχία και πήγαν με την Λύκτο. Οι υπόλοιπες με την Κνωσσό. Όμως ένα λάθος, ένα λάθος που γίνεται μόνο μια φορά, έσβησε την αρχαιοτάτη των πόλεων. «Εξεστράτευσαν εναντίων της Ιεράπυτνας, χωρίς να φροντίσουν για την επαρκή φρούρηση της. Οι Κνώσσιοι και οι σύμμαχοι τους το έμαθαν, επιτέθηκαν την βρήκαν ανυπεράσπιστη και την κατέλαβαν. Στην συνέχεια την πυρπόλησαν και τέλος την ανέσκαψαν εκ θεμελίων.» Σπανάκης Σ. Κρήτη τόμος Α΄ λήμμα Λύκτος.
Λέγεται δε ότι έσπειραν αλάτι για να μην ξαναφυτρώσει τίποτα και να γίνει νεκρή γή.
Επιστρέφοντας οι πολεμιστές και βλέποντας την καταστροφή, αφού θρήνησαν δεν είχαν πλέον κουράγιο να την ξανακτίσουν. Έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην Λάππα όπου τους δέχτηκαν και τους περιποιήθηκαν.
«Την περιοχή της Λύττου, εν μέρει κράτησαν οι παλαιοί κάτοικοι και την υπόλοιπη έχουν οι Κνώσιοι που κατέστρεψαν την πόλη». Στρβ. 10, 479, 14
«Αργότερα ξαναχτίστηκε αλλά δεν ανέκτησε ποτέ το παλιό της μεγαλείο και δύναμη. Έγινε βέβαια σπουδαία μεταξύ των Κρητικών πόλεων και συμμετείχε στην συμμαχία των 30 πόλεων». Σπανάκης Σ. Κρήτη τόμος Α΄ λήμμα Λύκτος.
Στην αναστύλωση προσέτρεξαν οι Σπαρτιάτες και βοήθησαν οι Γορτύνιοι, οι οποίοι προσέφεραν και την πόλη Διατόνιο, την οποία είχαν αποσπάσει από τους Κνώσσιους.
Την ίδια τύχη είχαν και οι σύμμαχοι της. Ο Πολύβιος μαρτυρεί πώς η Κνωσσός αφού κατέστρεψε την Λύκτο, προχώρησε στην καταστροφή της Αρκαδίας. Ο Σενέκας και ο Πλίνιος μιλούν για καταστροφή αντιστοίχου μεγέθους.
(Στη Χερσόνησο βρέθηκε τμήμα ενεπίγραφης στήλης από υπόλευκο μάρμαρο. Απαρτίζεται από δύο συνανήκοντα και συναπτόμενα τεμάχια, που βρέθηκαν στο Λιμένα Χερσονήσου. Το ανώτερο ήταν εντοιχισμένο σε παλαιό οικίσκο στη θέση Ρούσα Λίμ(ν)η και παραδόθηκε στο Μουσείο Ηρακλείου το 1996. Το κατώτερο είχε περισυλλεγεί στο κέντρο της αρχαίας πόλης και παραδόθηκε στο ίδιο Μουσείο το 2001.
Πάνω σε αυτά έχει χαραχθεί συνθήκη μεταξύ Λυττίων και Ολουντίων. Περιλαμβάνουν τον όρκο των Λυττίων και καθορίζουν τις αμοιβαίες υποχρεώσεις των δύο πόλεων να συμμετέχουν στους εορτασμούς και τις πανηγύρεις κάθε πόλεως αντίστοιχα. Ειδικότερα, ορίζεται ότι οι Λύττιοι θα συμμετέχουν στα Βριτομάρτια και τα Θεοδαίσια του Ολούντος και οι Ολούντιοι θα συμμετέχουν σε δύο εορτάσιμες επετείους (ευαμέρους) της Λύττου, που τις μαθαίνουμε για πρώτη φορά: Η μία είναι η ευάμερος "τας καταβοικήσιος τας πόλιος", δηλαδή πιθανότατα η επέτειος της επανακατοικήσεως της Λύττου, μετά την ολιγόχρονη αυτοεξορία των κατοίκων της που ακολούθησε την καταστροφή της κατά τον Λύττιον πόλεμον (περ. 220/219 π.Χ.). Η δεύτερη είναι η ευάμερος "εν αι οι Λύττιοι ταν Δρήρον ήλαν", η επέτειος δηλαδή της καταλήψεως της Δρήρου από τους Λυττίους στα τέλη του 3ου-αρχές 2ου π.Χ. αι., για την οποία έχομε την πρώτη ιστορική επιβεβαίωση.) Χαράλαμπος Β. Κριτζάς Ι΄ & Θ΄ Διεθνεί Κρητολογικά συνέδρια
[Στο ταφικό του μνημείο του Φαραώ Αμεχνοτέπ ΙΙΙ (1391-1353 π.Χ.), βρέθηκε ένας κατάλογος με τοπωνύμια του Αιγαιακού χώρου. Κάτω από την λέξη Rikata αναφέρεται το όνομα Λύκτος. ] en.wikipedia.org/wiki/Lyctus
Αναθηματικό επίγραμμα ενός Λυττίου στο Σεραπείο της Αλεξάνδρειας, έργο του Καλλιμάχου (περ. 246-221 π.Χ.):
"Ο Μενίτας ο Λύκτιος ανέθηκε αυτά τα τόξα λέγοντας με καμάρι
-σε σέ προσφέρω Σάραπι το τόξο το κεράτινο και τη φαρέτρα, όσο για τα βέλη, αυτά τάχουν οι Εσπερίτες- ".
"Προσδιορισμός ταυτότητος στην Ελληνιστική Κρήτη". Α. Χανιώτης. Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, 2006, S. 9-24
[ Όπως αφήνει να εννοηθεί το επίγραμμα, τα βέλη του Μενίτα είναι πάνω στους Εσπερίτες, δηλ. η Λύκτιοι μόνοι ή με όποιους συμμάχους νίκησαν σε μάχη τους Εσπερίτες. Μου θυμίζει το επίγραμμα, στον τάφο του Αισχύλου που σκοτώθηκε στον Μαραθώνα. "...για την ανδρεία του ας μιλήσει το άλσος του Μαραθώνα και ο μακρυμάλλης Μήδας πού καλά την γνώρισε".]
Εσπερίτες ;;; Τι δουλειά έχει η Λύκτος με την Εσπερία; Είναι τόσο μακριά ! (Εσπερία οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τις χώρες που είναι στην κατεύθυνση του δύοντος ηλίου όπως Ιταλία και Ισπανία. Εσπερία όμως κατ΄εξοχήν λεγόταν η Αμερική, όπου οι Εσπερίδες φυλούσαν τα χρυσά μήλα της αθανασίας, δώρο της Γαίας στους γάμους του Δία και της Ήρας).
Πάνω σε αυτά έχει χαραχθεί συνθήκη μεταξύ Λυττίων και Ολουντίων. Περιλαμβάνουν τον όρκο των Λυττίων και καθορίζουν τις αμοιβαίες υποχρεώσεις των δύο πόλεων να συμμετέχουν στους εορτασμούς και τις πανηγύρεις κάθε πόλεως αντίστοιχα. Ειδικότερα, ορίζεται ότι οι Λύττιοι θα συμμετέχουν στα Βριτομάρτια και τα Θεοδαίσια του Ολούντος και οι Ολούντιοι θα συμμετέχουν σε δύο εορτάσιμες επετείους (ευαμέρους) της Λύττου, που τις μαθαίνουμε για πρώτη φορά: Η μία είναι η ευάμερος "τας καταβοικήσιος τας πόλιος", δηλαδή πιθανότατα η επέτειος της επανακατοικήσεως της Λύττου, μετά την ολιγόχρονη αυτοεξορία των κατοίκων της που ακολούθησε την καταστροφή της κατά τον Λύττιον πόλεμον (περ. 220/219 π.Χ.). Η δεύτερη είναι η ευάμερος "εν αι οι Λύττιοι ταν Δρήρον ήλαν", η επέτειος δηλαδή της καταλήψεως της Δρήρου από τους Λυττίους στα τέλη του 3ου-αρχές 2ου π.Χ. αι., για την οποία έχομε την πρώτη ιστορική επιβεβαίωση.) Χαράλαμπος Β. Κριτζάς Ι΄ & Θ΄ Διεθνεί Κρητολογικά συνέδρια
[Στο ταφικό του μνημείο του Φαραώ Αμεχνοτέπ ΙΙΙ (1391-1353 π.Χ.), βρέθηκε ένας κατάλογος με τοπωνύμια του Αιγαιακού χώρου. Κάτω από την λέξη Rikata αναφέρεται το όνομα Λύκτος. ] en.wikipedia.org/wiki/Lyctus
Αναθηματικό επίγραμμα ενός Λυττίου στο Σεραπείο της Αλεξάνδρειας, έργο του Καλλιμάχου (περ. 246-221 π.Χ.):
"Ο Μενίτας ο Λύκτιος ανέθηκε αυτά τα τόξα λέγοντας με καμάρι
-σε σέ προσφέρω Σάραπι το τόξο το κεράτινο και τη φαρέτρα, όσο για τα βέλη, αυτά τάχουν οι Εσπερίτες- ".
"Προσδιορισμός ταυτότητος στην Ελληνιστική Κρήτη". Α. Χανιώτης. Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, 2006, S. 9-24
[ Όπως αφήνει να εννοηθεί το επίγραμμα, τα βέλη του Μενίτα είναι πάνω στους Εσπερίτες, δηλ. η Λύκτιοι μόνοι ή με όποιους συμμάχους νίκησαν σε μάχη τους Εσπερίτες. Μου θυμίζει το επίγραμμα, στον τάφο του Αισχύλου που σκοτώθηκε στον Μαραθώνα. "...για την ανδρεία του ας μιλήσει το άλσος του Μαραθώνα και ο μακρυμάλλης Μήδας πού καλά την γνώρισε".]
Εσπερίτες ;;; Τι δουλειά έχει η Λύκτος με την Εσπερία; Είναι τόσο μακριά ! (Εσπερία οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τις χώρες που είναι στην κατεύθυνση του δύοντος ηλίου όπως Ιταλία και Ισπανία. Εσπερία όμως κατ΄εξοχήν λεγόταν η Αμερική, όπου οι Εσπερίδες φυλούσαν τα χρυσά μήλα της αθανασίας, δώρο της Γαίας στους γάμους του Δία και της Ήρας).
Ρωμαϊκή περίοδος 68 π.Χ. - 395 μ.Χ.
Το 68 π.χ. ο ύπατος Κόιντος Καϊκίλιος Μέτελλος αφού είχε καταλάβει την υπόλοιπη Κρήτη καταλαμβάνει μετά από αντίσταση και την Λύκτο. Την περίοδο αυτή η πόλη ζεί ξανά την καλή της εποχή. Αναπτύσσονται οι τέχνες και ο πολιτισμός.
[Κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια πλουτίστηκε με μεγάλα δημόσια οικοδομήματα και γνώρισε νέα περίοδο ακμής και ανάπτυξης. Στη Λύττο γίνονταν γιορτές με το όνομα «Περιβλημαία», που σχετιζόταν με τον θεσμό της εφηβείας. Στον αρχαιολογικό χώρο σώζονται τα αναλημματικά τείχη των τριών τεχνητών ανδήρων, πάνω στα οποία είχε κτιστεί η πόλη και το τείχος της ακρόπολης της που χτίστηκε τον 7ο αι. π.Χ. Είναι ορατά ερείπια οικοδομημάτων των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων. Το πιο σημαντικό ανασκαμμένο οικοδόμημα ήταν το Βουλευτήριο της πόλης που ιδρύθηκε στα χρόνια του Αδριανού, αναφέρεται σε πολλές επιγραφές, και καταστράφηκε από ένα μεγάλο σεισμό που συνέβη το πρωί της 21ης Ιουλίου του 365 μ.Χ. Η μεγάλη αίθουσα είχε τέσσερις σειρές εδράνων, δάπεδο με μαρμάρινες πλάκες και ορθομαρμάρωση στο κάτω μέρος των τοίχων. Μνημειώδες δημόσιο έργο, που σώζεται σε πολλά σημεία είναι το υδραγωγείο της, ένα τεράστιο τεχνικό έργο που κατασκευάστηκε στα χρόνια του Αδριανού 2ος αι. μ.Χ.]. http://www.destinationcrete.gr/el/archaeological-sites/irakleio-archaeological-sites/archaia-lyttos
Ο παραπάνω σεισμός είχε επίκεντρο κοντά στις δυτικές ακτές της Κρήτης και εκτιμώμενο μέγεθος 8,3 και κατ΄ άλλους 8,7 ρίχτερ. Σχεδόν όλες οι πόλεις της Κρήτης καταστράφηκαν, ενώ το έδαφος στις δυτικές ακτές ανυψώθηκε περί τα 9 μέτρα και δημιουργήθηκε τσουνάμι το οποίο προκάλεσε μεγάλες καταστροφές σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο.
[Κατά τον Σβορώνο οι Λύκτιοι έκοψαν 89 νομίσματα στο πέρασμα των χρόνων. Ένα από αυτά φέρει αετό με ανοιχτά φτερά και πίσω κεφαλή αγριόχοιρου με τη λέξη "ΛΥΤΤΙΩΝ", ενώ κατά την Ρωμαϊκή εποχή έκοψε επίσης νομίσματα που έφεραν από το ένα μέρος την κεφαλή του Καλιγούλα στεφανωμένη με τις λέξεις "ΓΑΙΟΝ ΚΑΙΣΑΡΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΣΕΒΑΣΤΟΝ" και από το άλλο μέρος κεφαλή του Γερμανικού στεφανωμένη με τις λέξεις "ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΚΑΙΣΑΡΑ ΣΕΒΑΣΤΟΝ".
Τελευταία, το 1950, περισυνέλεξαν από τη Λύττο γλυπτά και επιγραφές, μεταξύ των οποίων μαρμάρινη κεφαλή ρωμαίου αυτοκράτορα του Τραϊανού ή του Νέοβα, σε φυσικό μέγεθος.
Σε δύο όψεις κιβόλιθου, επιγραφή ντόπια σε αρχαϊκή διάλεκτο και γραφή, με δύο ψηφίσματα της πόλης των Λυττίων, γραμμένα βουστροφηδόν. Το ένα αφορά τον καθορισμό ζωνών νομής ζώων και το άλλο είναι διάταξη, που απαγορεύει την εγκατάσταση ξένων στην πόλη. Το 1951 βρέθηκε τετράγωνο αναθηματικό βάθρο, με ανάγλυφη παράσταση ήρωα, μπροστά σε άλογο και σκύλους, που ορμούν σε έλαφο και ζαρκάδι. Σε μία όψη φέρει την επιγραφή "ΑΧΙΛΕΥΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ".] www.kairatos.com.gr/myweb/arxaiespoleisliktos-polixna.htm
Το 68 π.χ. ο ύπατος Κόιντος Καϊκίλιος Μέτελλος αφού είχε καταλάβει την υπόλοιπη Κρήτη καταλαμβάνει μετά από αντίσταση και την Λύκτο. Την περίοδο αυτή η πόλη ζεί ξανά την καλή της εποχή. Αναπτύσσονται οι τέχνες και ο πολιτισμός.
[Κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια πλουτίστηκε με μεγάλα δημόσια οικοδομήματα και γνώρισε νέα περίοδο ακμής και ανάπτυξης. Στη Λύττο γίνονταν γιορτές με το όνομα «Περιβλημαία», που σχετιζόταν με τον θεσμό της εφηβείας. Στον αρχαιολογικό χώρο σώζονται τα αναλημματικά τείχη των τριών τεχνητών ανδήρων, πάνω στα οποία είχε κτιστεί η πόλη και το τείχος της ακρόπολης της που χτίστηκε τον 7ο αι. π.Χ. Είναι ορατά ερείπια οικοδομημάτων των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων. Το πιο σημαντικό ανασκαμμένο οικοδόμημα ήταν το Βουλευτήριο της πόλης που ιδρύθηκε στα χρόνια του Αδριανού, αναφέρεται σε πολλές επιγραφές, και καταστράφηκε από ένα μεγάλο σεισμό που συνέβη το πρωί της 21ης Ιουλίου του 365 μ.Χ. Η μεγάλη αίθουσα είχε τέσσερις σειρές εδράνων, δάπεδο με μαρμάρινες πλάκες και ορθομαρμάρωση στο κάτω μέρος των τοίχων. Μνημειώδες δημόσιο έργο, που σώζεται σε πολλά σημεία είναι το υδραγωγείο της, ένα τεράστιο τεχνικό έργο που κατασκευάστηκε στα χρόνια του Αδριανού 2ος αι. μ.Χ.]. http://www.destinationcrete.gr/el/archaeological-sites/irakleio-archaeological-sites/archaia-lyttos
Ο παραπάνω σεισμός είχε επίκεντρο κοντά στις δυτικές ακτές της Κρήτης και εκτιμώμενο μέγεθος 8,3 και κατ΄ άλλους 8,7 ρίχτερ. Σχεδόν όλες οι πόλεις της Κρήτης καταστράφηκαν, ενώ το έδαφος στις δυτικές ακτές ανυψώθηκε περί τα 9 μέτρα και δημιουργήθηκε τσουνάμι το οποίο προκάλεσε μεγάλες καταστροφές σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο.
[Κατά τον Σβορώνο οι Λύκτιοι έκοψαν 89 νομίσματα στο πέρασμα των χρόνων. Ένα από αυτά φέρει αετό με ανοιχτά φτερά και πίσω κεφαλή αγριόχοιρου με τη λέξη "ΛΥΤΤΙΩΝ", ενώ κατά την Ρωμαϊκή εποχή έκοψε επίσης νομίσματα που έφεραν από το ένα μέρος την κεφαλή του Καλιγούλα στεφανωμένη με τις λέξεις "ΓΑΙΟΝ ΚΑΙΣΑΡΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΣΕΒΑΣΤΟΝ" και από το άλλο μέρος κεφαλή του Γερμανικού στεφανωμένη με τις λέξεις "ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΚΑΙΣΑΡΑ ΣΕΒΑΣΤΟΝ".
Τελευταία, το 1950, περισυνέλεξαν από τη Λύττο γλυπτά και επιγραφές, μεταξύ των οποίων μαρμάρινη κεφαλή ρωμαίου αυτοκράτορα του Τραϊανού ή του Νέοβα, σε φυσικό μέγεθος.
Σε δύο όψεις κιβόλιθου, επιγραφή ντόπια σε αρχαϊκή διάλεκτο και γραφή, με δύο ψηφίσματα της πόλης των Λυττίων, γραμμένα βουστροφηδόν. Το ένα αφορά τον καθορισμό ζωνών νομής ζώων και το άλλο είναι διάταξη, που απαγορεύει την εγκατάσταση ξένων στην πόλη. Το 1951 βρέθηκε τετράγωνο αναθηματικό βάθρο, με ανάγλυφη παράσταση ήρωα, μπροστά σε άλογο και σκύλους, που ορμούν σε έλαφο και ζαρκάδι. Σε μία όψη φέρει την επιγραφή "ΑΧΙΛΕΥΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ".] www.kairatos.com.gr/myweb/arxaiespoleisliktos-polixna.htm
Τα αγάλματα του Μάρκου Αυρηλίου και του Τραϊανού που βρέθηκαν στην Λύκτο φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Ο Barozzi (επιμ. Κακλαμάνης 2004) μας λέει πως υπάρχουν πολλές αρχαιότητες, αμέτρητα μάρμαρα, σαρκοφάγοι και αρχαίες οικοδομές.
Το 1688 ο O. Dapper χαρακτηρίζει την Λύκτο ως μία από τις παλαιότερες πόλεις του νησιού, όπου ζούσαν «οι κάλλιστοι Κρήτες» Dapper 1836 εκδ. Βερνάρδος, σ. 61-62.
«Το 1567, στην ευρύτερη περιοχή της Λύκτου, βρέθηκαν μια σαρκοφάγος «από εξαιρετικής ποιότητας μάρμαρο, μακρόστενη και μονοκόμματη, δουλεμένη με περίτεχνο τρόπο, καθώς και ένα ενεπίγραφο κομμάτι μάρμαρο σε σχήμα τετράγωνης παραστάδας» (Barozzi [επιμ. Κακλαμάνης] 2004, 227, σ. 311 και σημ. 111, 112) που μεταφέρθηκαν, άγνωστο πότε ακριβώς, στο χωριό Διαβαϊδέ προκειμένου να διακοσμήσουν τον κήπο του ευγενή Μάρκου Κορνάρου Borgognon (Barozzi [επιμ. Κακλαμάνης] 2004, σ. 226-227 και σημ. 110, 311).»
Στο ίδιο παραπάνω βιβλίο του Edward Falkener, Onorio Belli συνεχίζει.
Παρά αυτό το μειονέκτημα θέσης, η Λύττος διέθετε οικοδομήματα μεγάλης σημασίας και πολλά αγάλματα εξαιρετικής ομορφιάς έχουν βρεθεί εδώ τα οποία βρίσκονται τώρα στην κατοχή του Proveditor General. Ανάμεσα στα αγάλματα υπάρχει ένα μιας κόρης κατασκευασμένο με τον Ελληνική τεχνοτροπία και άλλο ανδρός, ακέφαλο σε φυσικό μέγεθος με Ρωμαϊκή ενδυμασία και πανοπλία. Έφερε σκαλισμένα κεφάλια λιονταριών ελεφάντων γυναικών κλπ. Γύρω από τον λαιμό ένα περιλαίμιο, από το οποίο κρέμεται φιγούρα νίκης που στέκει πάνω σε λύκο, κάτω από την κοιλιά του οποίου βρίσκονται δύο βρέφη. Στο ένα χέρι φέρει σπαθί και στο άλλο στρογγυλή ασπίδα. Στα πόδια του ένας γυμνός φυλακισμένος ύψους 2 ποδών. Το άγαλμα αυτό μαζί με άλλα δύο, μεταφέρθηκε στην Βενετία από τον Alloizio Grimani. Ένα άλλο καθήμενο ακέφαλο άγαλμα ανασκάφηκε από τον Belli. Παρέμεινε στο σημείο που βρέθηκε διότι ήταν βαρύ και δύσκολο να μεταφερθεί. Στο κάθισμα κάτω από τα πόδια έφερε επιγραφή “ΝΕΙΚΙΑΣ ΝΕΙΚΙΟΥ ΑΖΙΝΙΕΥ ΑΘΗΝΑ”.
Ίδιας προέλευσης κάλλυμα σαρκοφάγου που κοσμεί τον κήπο του Marco Fratello Βενετσιάνου ευγενή στο Dianaidhe φέρει την επιγραφή “ΦΛ. ΕΛΠΙΔΙΑΝΟΣ”. Από τα ερείπια ανεσκάφησαν πολλές επιγραφές σε μάρμαρο αλλά και στο κοντινό χωριό Ξιδάς (που σήμερα ονομάζεται Λύττος) βρέθηκαν επίσης αρκετές επιγραφές.»
Ο Barozzi (επιμ. Κακλαμάνης 2004) μας λέει πως υπάρχουν πολλές αρχαιότητες, αμέτρητα μάρμαρα, σαρκοφάγοι και αρχαίες οικοδομές.
Το 1688 ο O. Dapper χαρακτηρίζει την Λύκτο ως μία από τις παλαιότερες πόλεις του νησιού, όπου ζούσαν «οι κάλλιστοι Κρήτες» Dapper 1836 εκδ. Βερνάρδος, σ. 61-62.
«Το 1567, στην ευρύτερη περιοχή της Λύκτου, βρέθηκαν μια σαρκοφάγος «από εξαιρετικής ποιότητας μάρμαρο, μακρόστενη και μονοκόμματη, δουλεμένη με περίτεχνο τρόπο, καθώς και ένα ενεπίγραφο κομμάτι μάρμαρο σε σχήμα τετράγωνης παραστάδας» (Barozzi [επιμ. Κακλαμάνης] 2004, 227, σ. 311 και σημ. 111, 112) που μεταφέρθηκαν, άγνωστο πότε ακριβώς, στο χωριό Διαβαϊδέ προκειμένου να διακοσμήσουν τον κήπο του ευγενή Μάρκου Κορνάρου Borgognon (Barozzi [επιμ. Κακλαμάνης] 2004, σ. 226-227 και σημ. 110, 311).»
Στο ίδιο παραπάνω βιβλίο του Edward Falkener, Onorio Belli συνεχίζει.
Παρά αυτό το μειονέκτημα θέσης, η Λύττος διέθετε οικοδομήματα μεγάλης σημασίας και πολλά αγάλματα εξαιρετικής ομορφιάς έχουν βρεθεί εδώ τα οποία βρίσκονται τώρα στην κατοχή του Proveditor General. Ανάμεσα στα αγάλματα υπάρχει ένα μιας κόρης κατασκευασμένο με τον Ελληνική τεχνοτροπία και άλλο ανδρός, ακέφαλο σε φυσικό μέγεθος με Ρωμαϊκή ενδυμασία και πανοπλία. Έφερε σκαλισμένα κεφάλια λιονταριών ελεφάντων γυναικών κλπ. Γύρω από τον λαιμό ένα περιλαίμιο, από το οποίο κρέμεται φιγούρα νίκης που στέκει πάνω σε λύκο, κάτω από την κοιλιά του οποίου βρίσκονται δύο βρέφη. Στο ένα χέρι φέρει σπαθί και στο άλλο στρογγυλή ασπίδα. Στα πόδια του ένας γυμνός φυλακισμένος ύψους 2 ποδών. Το άγαλμα αυτό μαζί με άλλα δύο, μεταφέρθηκε στην Βενετία από τον Alloizio Grimani. Ένα άλλο καθήμενο ακέφαλο άγαλμα ανασκάφηκε από τον Belli. Παρέμεινε στο σημείο που βρέθηκε διότι ήταν βαρύ και δύσκολο να μεταφερθεί. Στο κάθισμα κάτω από τα πόδια έφερε επιγραφή “ΝΕΙΚΙΑΣ ΝΕΙΚΙΟΥ ΑΖΙΝΙΕΥ ΑΘΗΝΑ”.
Ίδιας προέλευσης κάλλυμα σαρκοφάγου που κοσμεί τον κήπο του Marco Fratello Βενετσιάνου ευγενή στο Dianaidhe φέρει την επιγραφή “ΦΛ. ΕΛΠΙΔΙΑΝΟΣ”. Από τα ερείπια ανεσκάφησαν πολλές επιγραφές σε μάρμαρο αλλά και στο κοντινό χωριό Ξιδάς (που σήμερα ονομάζεται Λύττος) βρέθηκαν επίσης αρκετές επιγραφές.»
Στις αρχές του 1850, μεταβαίνει στην Λύκτο ο αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού της Βρετανίας T.A.B. Spratt. Δύο μαρμάρινα αγάλματα τον εντυπωσιάζουν με την ομορφιά και την τέχνη τους και εξηγεί ότι «το ένα ανήκει σε μία ενδεδυμένη γυναικεία μορφή και το άλλο αποτελείται από το κάτω μισό ενός κολοσσιαίου αγάλματος του Δία, ο οποίος αναγνωρίζεται από τον αετό που έχει σκαλιστεί πίσω από τα πόδια του» . Στο βορειότερο, επίσης, όριο της πόλης εντοπίζει «έναν μικρό τετράγωνο μαρμάρινο βωμό, στις δύο προσόψεις του οποίου είχε σκαλιστεί ένας γυμνός νέος ή Έρωτας με δάδα στο χέρι […] ενώ κεφαλές προβάτων, σταφύλια και φυτικά μοτίβα διακοσμούσαν τις δύο άλλες πλευρές και τα γωνιαία του τμήματα. Στην κορυφή του βωμού υπήρχε ρηχή κοιλότητα και μολονότι το ανάγλυφο της διακόσμησης είναι χαμηλό, η τέχνη του είναι εξαιρετικής ποιότητας» Spratt 1865, σ.97- 98, www.academia.edu
Στο δίτομο βιβλίο του, υπάρχει παράρτημα από τον Churchill Badington με πολλές αδημοσίευτες επιγραφές της Λύκτου (Spratt 1865, σ. 99). Μία από αυτές βρέθηκε κτισμένη στο υπέρυθρο οικίας του χωριού Ξιδάς σημερινή Λύττος και δεν διστάζει να την χαρακτηρίσει ως μία από τις αρχαιότερες της Κρήτης. (Spratt 1865, σ. 98), επιπλέον μιλάει για αρκετά νομίσματα που κυκλοφορούν στην περιοχή. (Spratt 1865, σ. 99)
Στο δίτομο βιβλίο του, υπάρχει παράρτημα από τον Churchill Badington με πολλές αδημοσίευτες επιγραφές της Λύκτου (Spratt 1865, σ. 99). Μία από αυτές βρέθηκε κτισμένη στο υπέρυθρο οικίας του χωριού Ξιδάς σημερινή Λύττος και δεν διστάζει να την χαρακτηρίσει ως μία από τις αρχαιότερες της Κρήτης. (Spratt 1865, σ. 98), επιπλέον μιλάει για αρκετά νομίσματα που κυκλοφορούν στην περιοχή. (Spratt 1865, σ. 99)
Το Θέατρο της Λύκτου.
[«Το θέατρο αυτό ήταν το μεγαλύτερο στην Κρήτη. Είχε διάμετρο 600 πόδια(183 μέτρα), τέσσερα διαζώματα κερκίδων και μια σκηνή που δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί η ακριβής κατασκευή της, λόγω των ερειπίων που την σκέπαζαν….. Είχε τρεις σειρές με 13 κοιλότητες χάλινων ηχείων κάθε μία, για να πολλαπλασιάζουν τους ήχους και φαίνονται σχεδόν όλες οι θέσεις που ήταν τοποθετημένα. Οι κερκίδες είναι σκαμμένες στο βουνό που είναι όλο από μαλακή πέτρα την λεπίδα». (Onorio Belli επιστολή του 1586)
«Ο Ρωμαίος Αρχιτέκτονας Βιτρούβιος (Marcus Vitruvius Polio) στο έργο του "Περι Αρχιτεκτονικής" (De Architectura, 16-13 πΧ) μας πληροφορεί ότι οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν αγγεία συνήθως μπρούτζινα κάτω από τα καθίσματα των θεάτρων για την βελτίωση της ακουστικής ποιότητας των χώρων και περιγράφει τον τρόπο τοποθέτησής τους.
Η αναφορά της λάξευσης των καθισμάτων οδηγεί τους μελετητές σε σκέψεις το θέατρο να κτίστηκε πριν την ρωμαιοκρατία.» Παπαδάκη Χριστίνα www.academia.edu]
Ο Belli αναφέρει επίσης ότι, τα εδώλια του θεάτρου της Λύκτου ήταν λαξευμένα στον φυσικό βράχο, πληροφορία που έχει οδηγήσει τους μελετητές στην υπόθεση ότι το μνημείο θα μπορούσε στην αρχική του φάση, ν’ αναχθεί στην προρωμαϊκή εποχή (Di Napoli 2010, σ. 817-818).
[«Το θέατρο αυτό ήταν το μεγαλύτερο στην Κρήτη. Είχε διάμετρο 600 πόδια(183 μέτρα), τέσσερα διαζώματα κερκίδων και μια σκηνή που δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί η ακριβής κατασκευή της, λόγω των ερειπίων που την σκέπαζαν….. Είχε τρεις σειρές με 13 κοιλότητες χάλινων ηχείων κάθε μία, για να πολλαπλασιάζουν τους ήχους και φαίνονται σχεδόν όλες οι θέσεις που ήταν τοποθετημένα. Οι κερκίδες είναι σκαμμένες στο βουνό που είναι όλο από μαλακή πέτρα την λεπίδα». (Onorio Belli επιστολή του 1586)
«Ο Ρωμαίος Αρχιτέκτονας Βιτρούβιος (Marcus Vitruvius Polio) στο έργο του "Περι Αρχιτεκτονικής" (De Architectura, 16-13 πΧ) μας πληροφορεί ότι οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν αγγεία συνήθως μπρούτζινα κάτω από τα καθίσματα των θεάτρων για την βελτίωση της ακουστικής ποιότητας των χώρων και περιγράφει τον τρόπο τοποθέτησής τους.
Η αναφορά της λάξευσης των καθισμάτων οδηγεί τους μελετητές σε σκέψεις το θέατρο να κτίστηκε πριν την ρωμαιοκρατία.» Παπαδάκη Χριστίνα www.academia.edu]
Ο Belli αναφέρει επίσης ότι, τα εδώλια του θεάτρου της Λύκτου ήταν λαξευμένα στον φυσικό βράχο, πληροφορία που έχει οδηγήσει τους μελετητές στην υπόθεση ότι το μνημείο θα μπορούσε στην αρχική του φάση, ν’ αναχθεί στην προρωμαϊκή εποχή (Di Napoli 2010, σ. 817-818).
Ο Spratt το 1850 δηλ. 264 χρόνια μετά τον Ο.Belli δεν βρήκε θέατρο και αμφισβητεί την ύπαρξη του, λόγω της απουσίας λειψάνων και της πολύ μεγάλης διαμέτρου του που δεν θα χωρούσε στις κορφές των πολυάριθμων φαραγγιών.
«Το θέατρο δεν υπάρχει σήμερα, ούτε η θέση του είναι γνωστή.
Ομάδα του Πανεπιστημίου της Πάτρας με τις παραπάνω περιγραφές του Belli δημιούργησε μοντέλο του θεάτρου στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, για να μελετήσει τα ακουστικά του χαρακτηριστικά, ώστε να διερευνηθεί η επίδραση των αγγείων στην ακουστική του συμπεριφορά. Διαπιστώθηκε ότι τα ηχεία-αγγεία δεν βελτίωναν ιδιαίτερα τον ήχο, αλλά γενικά η ακουστική συμπεριφορά του θεάτρου βρέθηκε πολύ καλή. Ο δείκτης καταληπτότητας υπολογίζεται υψηλός ενώ και η ένταση του ήχου που έφτανε στους ακροατές ήταν ιδιαίτερα υψηλή σε όλα τα μέρη του θεάτρου.»
Με ακουστικές μετρήσεις, ο δείκτης STI για το θέατρο της Επιδαύρου στο πίσω μέρος του θεάτρου είναι 1 (άριστος) ενώ της Λύττου σε ανάλογη θέση 0.96 (άριστος μεν αλλά όχι καλύτερος από αυτόν της Επιδαύρου). www.patris.gr
Ο Taramelli εκτιμά ότι η ρωμαϊκή Λύκτος θα πρέπει να ήταν τεράστια, εάν κρίνει κανείς από την έκταση των ερειπίων «και το μέγεθος του θεάτρου της, που είναι πλέον άφαντο από τις λεμονιές και τις πορτοκαλιές» (Taramelli 1899, σ. 390).
Λαμβάνοντας υπ, όψιν την στην περιγραφή του Πρυτανείου αναφορά περί της θέσεως του θεάτρου βορειότερα της αγοράς και της ακρόπολης, σε συνδυασμό με τις διαπιστώσεις του Taramelli περί κάλυψης του θεάτρου από λεμονιές και πορτοκαλιές, οι ντόπιοι μπορούν εύκολα να εντοπίσουν την θέση του κοίλου στο πρανές των λόφων με άνοιγμα προς νότον που ευδοκιμούν τα παραπάνω εσπερδοειδή. Θεωρώ ότι υπάρχει μόνο ένα σημείο πάνω στο ύψωμα που πληρεί αυτές τις περιγραφές και ονομάζεται σήμερα Λειβάδα. Εκεί που και ο αρχαιολόγος Lucio Mariani το τοποθετεί, στο σκαρίφημα της πόλης που σχεδίασε το 1893.
«Το θέατρο δεν υπάρχει σήμερα, ούτε η θέση του είναι γνωστή.
Ομάδα του Πανεπιστημίου της Πάτρας με τις παραπάνω περιγραφές του Belli δημιούργησε μοντέλο του θεάτρου στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, για να μελετήσει τα ακουστικά του χαρακτηριστικά, ώστε να διερευνηθεί η επίδραση των αγγείων στην ακουστική του συμπεριφορά. Διαπιστώθηκε ότι τα ηχεία-αγγεία δεν βελτίωναν ιδιαίτερα τον ήχο, αλλά γενικά η ακουστική συμπεριφορά του θεάτρου βρέθηκε πολύ καλή. Ο δείκτης καταληπτότητας υπολογίζεται υψηλός ενώ και η ένταση του ήχου που έφτανε στους ακροατές ήταν ιδιαίτερα υψηλή σε όλα τα μέρη του θεάτρου.»
Με ακουστικές μετρήσεις, ο δείκτης STI για το θέατρο της Επιδαύρου στο πίσω μέρος του θεάτρου είναι 1 (άριστος) ενώ της Λύττου σε ανάλογη θέση 0.96 (άριστος μεν αλλά όχι καλύτερος από αυτόν της Επιδαύρου). www.patris.gr
Ο Taramelli εκτιμά ότι η ρωμαϊκή Λύκτος θα πρέπει να ήταν τεράστια, εάν κρίνει κανείς από την έκταση των ερειπίων «και το μέγεθος του θεάτρου της, που είναι πλέον άφαντο από τις λεμονιές και τις πορτοκαλιές» (Taramelli 1899, σ. 390).
Λαμβάνοντας υπ, όψιν την στην περιγραφή του Πρυτανείου αναφορά περί της θέσεως του θεάτρου βορειότερα της αγοράς και της ακρόπολης, σε συνδυασμό με τις διαπιστώσεις του Taramelli περί κάλυψης του θεάτρου από λεμονιές και πορτοκαλιές, οι ντόπιοι μπορούν εύκολα να εντοπίσουν την θέση του κοίλου στο πρανές των λόφων με άνοιγμα προς νότον που ευδοκιμούν τα παραπάνω εσπερδοειδή. Θεωρώ ότι υπάρχει μόνο ένα σημείο πάνω στο ύψωμα που πληρεί αυτές τις περιγραφές και ονομάζεται σήμερα Λειβάδα. Εκεί που και ο αρχαιολόγος Lucio Mariani το τοποθετεί, στο σκαρίφημα της πόλης που σχεδίασε το 1893.
Ύδρευση
Η Λύκτος για την ύδρευσή της είχε μεταφέρει το νερό μιας πηγής, με υδραγωγείο και μια τεράστια υδατογέφυρα που τμήμα της σώζεται βόρεια του χωριού Κασταμονίτσα. Η περιοχή από το κτίσμα αυτό πήρε το τοπωνύμιο «Τοίχος».
«Το υδραγωγείο άρχιζε τέσσερα ή πέντε μίλια πάνω από τη Λύττο και έπαιρνε το νερό μιας πηγής των πολύ ψηλών βουνών που λέγονται Λασίθι, γνωστής σήμερα με το όνομα Κουρνιά, μεταξύ των χωριών Κεράς και Κράσι, με υδραγωγείο σε μερικά σημεία σκαλισμένo στο βράχο και το διοχέτευε πρώτα στη Λύττο κι έπειτα στη Χερσόνησο πάντοτε από βουνά και κοιλάδες και κάνει τόσους γύρους και περνά τόσες κοιλάδες με καμάρες πολύ ψηλές, που προξενούν το θάμβος, γιατί όλο το υδραγωγείο είναι χτισμένο με στερεούς τοίχους, πάχους 14 ποδιών συνέχεια, ύψους 15-20 και περισσότερα πόδια, δίχως τόξα, παρά μόνο εκεί που περνά τις κοιλάδες, όπου έχουν γίνει μεγάλες άτεχνες πόρτες, για να δίδουν τόπο στους χειμάρους. Σε μερικά σημεία οι τοίχοι έχουν ύψος 100 πόδια και με τόσες στροφές που κάνει πολύ συχνά, πιστεύω να έχει μάκρος περισσότερα από 30 μίλια. Και στέκει σχεδόν ολόκληρο, γιατί είναι τόσο στερεό, που, κατά την κρίση μου, θα διατηρηθεί αιώνια. Μη νομίσετε πως είναι αυτό το μοναδικό υδραγωγείο σε αυτό το Βασίλειο». Onorio Belli
Γλώσσα & Γραφή
Ετταιοκρητική. Ελληνικά γράμματα με ακατανόητο κείμενο. Την συναντάμε σε επιγραφές που βρέθηκαν σε πινακίδες και αγγεία κυρίως στην Πραισσό και στην Δρήρο. Οι παλαιότερες είναι γραμμένες βουστροφηδόν, ενώ οι νεότερες με τον σύγχρονο τρόπο, από αριστερά προς τα δεξιά. Οι επιγραφές αυτές χρονολογούνται στο διάστημα 650-200 π.Χ. Ο Έβανς, αρχαιολόγος και ειδικός περί τα Κρητικά καθότι επέβλεψε τις ανασκαφές που απεκάλυψαν το παλάτι της Κνωσσού, υποστηρίζει: «Η Γραφή της Κρήτης είναι η μήτηρ της Φοινικικής γραφής»
Μα όπως είδαμε παραπάνω, ο Νόνος πιστεύει ότι την Φοινίκη την ίδρυσαν οι Κρήτες, όταν το 4.000-3.000 π.Χ. εκστράτευσαν κατά των Ινδιών, ενώ είχαν ήδη εγκαταστήσει εκεί αποικία από το 5.500 π.Χ.
«...Άλλη μια πηγή πληροφοριών σχετικά με τη μινωική γλώσσα μπορούν να αποτελέσουν οι ετεοκρητικές επιγραφές της ανατολικής Κρήτης. Ο Bennet στο Studies Chadwick (1987, 87) υποστήριξε ότι" η Ανατολική Κρήτη, και ειδικότερα η Πραισός, θεωρείται η κατεξοχήν πατρίδα των Ετεοκρητών που – σε μεγαλύτερο βαθμό από οποιουσδήποτε άλλους – θα μπορούσαν να διατηρήσουν τη μινωική γλώσσα από την εποχή του χαλκού έως την εποχή του σιδήρου". Οι Ετεόκρητες ήταν οι κάτοικοι της ανατολικής Κρήτης (περιοχή ανατολικά από τα Λασιθιώτικα όρη για την οποία δεν υπάρχουν στοιχεία ότι διοικούνταν από την Κνωσό κατά την ΥΜΙΙ-ΙΙΙ περίοδο), με γλώσσα μη ελληνική (άλλα με γραφή ελληνική), όπως φαίνεται
από τις επιγραφές τους τον 7ο και 6ο αι. π.Χ. Έχει προταθεί ότι στην περιοχή αυτή η μινωική γλώσσα διατηρήθηκε κατά τους σκοτεινούς χρόνους και σώζεται με το ελληνικό αλφάβητο στις επιγραφές της Δρήρου και της Πραισού.
Υπάρχουν γλωσσολογικά χαρακτηριστικά στην ετεοκρητική και μινωική γλώσσα, που τα βρίσκουμε μέσα από τις επιγραφές της εποχής του σιδήρου και της γραμμικής Α αντίστοιχα, όπως για παράδειγμα είναι η αλληλουχία συμφώνων «ΝΜ» που είναι κοινά στις δυο γλώσσες και εμφανίζονται στα προ-ελληνικά κρητικά τοπωνύμια όπως Αμνισός και Ρέθυμνο. Άλλος, επίσης χαρακτηριστικός ήχος που βρίσκεται και στις δυο γλώσσες είναι ο Φ+φωνήεν, που στη Γραμμική Α αποδίδεται ως Π+φωνήεν.» (Στοιχεία για την Μινωϊκή γλώσσα και τις Ετεοκρητικές επιγραφές, eteo print.pdf)
Ανθρωποθυσίες
Ο Στέφανος Βυζάντιος (5ος αιών μ.Χ.)αναφέρει ότι οι Λύκτιοι είχαν τη βάρβαρη συνήθεια της ανθρωποθυσίας.
«Λυκτίους δε (Κρητών δε έθνος εισίν ούτοι ) Αντικλείδης εν Νόστοις αποφαίνεται ανθρώπους αποσφάττειν τω Διί , και Λεσβίους Διονύσω τη ομοίαν προσάγειν θυσίαν Δωσίδας λέγει·»
Ο Αντικλείδης (3ος αιών π.Χ.)στους Νόστους επιβεβαιώνει ότι οι Λύκτιοι (έθνος Κρητικό ) σφάζουν ανθρώπους στον Δία, ενώ ο Δωσίδας λέγει ότι οι Λέσβιοι προσφέρουν όμοια θυσία στον Διόνυσο . (Ε.Π.Ε. τομ. 1, 1992, Γ42,5 – 6, σελ. 108 - 109)
Ο ιερέας Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150 - 211 μ.Χ.)., προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι θεοί των Ελλήνων ήταν απάνθρωποι δαίμονες, παραθέτει έναν μακρύ κατάλογο από ανθρωποθυσιαστικά περιστατικά και έθιμα. Ένα όμοιο ετελείτο στη νήσο Λέσβο προς τιμήν του θεού Διονύσου και ήταν παρόμοιο με ένα ανθρωποθυσιαστικό έθιμο το οποίο τελούσαν οι Λύκτιοι στη Κρήτη.
Την πληροφορία αυτή, λέει ότι την πήρε από κάποιον Δωσίδα ή Δωσιάδα έναν συγγραφέα του 3ου αιώνα π.Χ., ο οποίος συνέγραψε μια ιστορία της Κρήτης «Κρητικά » (τουλάχιστον τέσσερα βιβλία), την οποία μάλιστα χρησιμοποίησε ως πηγή ο Διόδωρος ο Σικελιώτης. Για την αξιοπιστία του ίδιου και του έργου του γνωρίζουμε πάρα πολύ λίγα. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε είναι ότι πουθενά αλλού σε ολόκληρη την αρχαία ελληνική γραμματεία δεν υπάρχει αναφορά που να επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του.
Στη δε Λέσβο και την Κρήτη δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα (Χιούτζ Ντ.) αρχαιολογικά ή Ανθρωπολογικά ευρήματα τα οποία να συνηγορούν στην ύπαρξη ενός τέτοιου εθίμου. (Κων. Σ. Χατζηελευθερίου Ανιστόρητον , τόμ. 7 (2007-2009) αρ. 26)
Αν επιστρέψουμε πάλι πίσω χρονολογικά (427 π.Χ.–347 π.Χ.), θα ακούσουμε τον Πλάτωνα να μας λέει ότι ο Λυκάων στο Λύκαιο όρος της Αρκαδίας τελούσε θυσίες ζώων αλλά και ανθρωποθυσίες. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Δίας κατέστρεψε το γένος εκείνο με κατακλυσμό. Ο Παυσανίας επιμένει ότι μέχρι τις ημέρες του, (143-176 μ.Χ.), οι βοσκοί της περιοχής διατηρούσαν τις ίδιες θυσίες. Επίσης λέει ότι ο Λυκάων ήταν σύγχρονος του Κέκροπος του βασιλιά της Αθήνας. Ο Αθηναίος ήταν συνετός ως προς τις θυσίες που προσέφερε στον θεό, εν αντιθέσει με τον πρώτο που θυσίασε ένα ανθρώπινο βρέφος και αμέσως ο Δίας τον μεταμόρφωσε σε λύκο. (Παυσ. Η΄2,1-2)
Ο γυιός του Λυκάωνα ο Λύκτος είναι ο αναστυλώσας μετά τον κατακλυσμό την πόλη που φέρει το όνομα του.
Ο Στέφανος Βυζάντιος (5ος αιών μ.Χ.)αναφέρει ότι οι Λύκτιοι είχαν τη βάρβαρη συνήθεια της ανθρωποθυσίας.
«Λυκτίους δε (Κρητών δε έθνος εισίν ούτοι ) Αντικλείδης εν Νόστοις αποφαίνεται ανθρώπους αποσφάττειν τω Διί , και Λεσβίους Διονύσω τη ομοίαν προσάγειν θυσίαν Δωσίδας λέγει·»
Ο Αντικλείδης (3ος αιών π.Χ.)στους Νόστους επιβεβαιώνει ότι οι Λύκτιοι (έθνος Κρητικό ) σφάζουν ανθρώπους στον Δία, ενώ ο Δωσίδας λέγει ότι οι Λέσβιοι προσφέρουν όμοια θυσία στον Διόνυσο . (Ε.Π.Ε. τομ. 1, 1992, Γ42,5 – 6, σελ. 108 - 109)
Ο ιερέας Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150 - 211 μ.Χ.)., προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι θεοί των Ελλήνων ήταν απάνθρωποι δαίμονες, παραθέτει έναν μακρύ κατάλογο από ανθρωποθυσιαστικά περιστατικά και έθιμα. Ένα όμοιο ετελείτο στη νήσο Λέσβο προς τιμήν του θεού Διονύσου και ήταν παρόμοιο με ένα ανθρωποθυσιαστικό έθιμο το οποίο τελούσαν οι Λύκτιοι στη Κρήτη.
Την πληροφορία αυτή, λέει ότι την πήρε από κάποιον Δωσίδα ή Δωσιάδα έναν συγγραφέα του 3ου αιώνα π.Χ., ο οποίος συνέγραψε μια ιστορία της Κρήτης «Κρητικά » (τουλάχιστον τέσσερα βιβλία), την οποία μάλιστα χρησιμοποίησε ως πηγή ο Διόδωρος ο Σικελιώτης. Για την αξιοπιστία του ίδιου και του έργου του γνωρίζουμε πάρα πολύ λίγα. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε είναι ότι πουθενά αλλού σε ολόκληρη την αρχαία ελληνική γραμματεία δεν υπάρχει αναφορά που να επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του.
Στη δε Λέσβο και την Κρήτη δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα (Χιούτζ Ντ.) αρχαιολογικά ή Ανθρωπολογικά ευρήματα τα οποία να συνηγορούν στην ύπαρξη ενός τέτοιου εθίμου. (Κων. Σ. Χατζηελευθερίου Ανιστόρητον , τόμ. 7 (2007-2009) αρ. 26)
Αν επιστρέψουμε πάλι πίσω χρονολογικά (427 π.Χ.–347 π.Χ.), θα ακούσουμε τον Πλάτωνα να μας λέει ότι ο Λυκάων στο Λύκαιο όρος της Αρκαδίας τελούσε θυσίες ζώων αλλά και ανθρωποθυσίες. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Δίας κατέστρεψε το γένος εκείνο με κατακλυσμό. Ο Παυσανίας επιμένει ότι μέχρι τις ημέρες του, (143-176 μ.Χ.), οι βοσκοί της περιοχής διατηρούσαν τις ίδιες θυσίες. Επίσης λέει ότι ο Λυκάων ήταν σύγχρονος του Κέκροπος του βασιλιά της Αθήνας. Ο Αθηναίος ήταν συνετός ως προς τις θυσίες που προσέφερε στον θεό, εν αντιθέσει με τον πρώτο που θυσίασε ένα ανθρώπινο βρέφος και αμέσως ο Δίας τον μεταμόρφωσε σε λύκο. (Παυσ. Η΄2,1-2)
Ο γυιός του Λυκάωνα ο Λύκτος είναι ο αναστυλώσας μετά τον κατακλυσμό την πόλη που φέρει το όνομα του.
Γνωστές πόλεις στην επικράτεια της Λύκτου:
«Αρσινόη. Λιμάνι της Λύκτου.
Ο Στ. Βυζάντιος, αριθμεί τις πόλεις που φέρουν αυτό το όνομα, και αναφέρει << έννατη Λύκτου >>. Ο Bursian υποθέτει ότι η πόλη βρίσκεται κοντά στην Ίτανο, ο δε Spratt την τοποθετεί λίγο βορειότερα κοντά στη σημερινή Ερημούπολη. Ο Muller ορίζει την τοποθεσία της στα βόρεια παράλια της Κρήτης, μεταξύ Χερσονήσου και Μιλάτου στο βάθος του κόλπου των Μαλίων, εκεί όπου υπάρχουν αρχαία ερείπια. Ο Σβορώνος δέχεται ως πιθανότερη την τελευταία γνώμη, διότι σύμφωνα με αυτήν η πόλης δεν βρίσκεται μακριά από την Λύκτο και κοντά στη Χερσόνησο η οποία απετέλεσε μέρος της Λυκτίας (χώρας). Υπάρχουν νομίσματα τα οποία αποδίδονται στην πόλη αυτή.
Διατόνιον. Η πόλη τοποθετείται μεταξύ Κνωσού και Λύττου. Ενωρίς υπήχθη στην κυριαρχία της Κνωσού, αλλά κατά τον πόλεμο μεταξύ Γορτυνίων και Κνωσίων, οι Γορτύνιοι υπερισχύσαντες απέσπασαν αυτήν από την Κνωσό και την παρέδωσαν στη Λύττο. (Πολυβ.23,15 – Στρ.10,479) Σήμερα μεταξύ Κνωσού και Λύττου βρίσκεται το χωριό Αϊτάνια, που φέρει όνομα που προσεγγίζει το όνομα αυτής της αρχαίας πόλης. Υποθέτουν επίσης ότι ήταν τμήμα της Λυκάστου. (βλ. λήμμα στη λέξη Λύκαστος)». www.diadrastika.com
(Κατ΄άλλους η πόλις αυτή είναι στο σημερινό χωριό Αστρίτσι που προσεγγίζει περισσότερο στην Λύκτο και θεωρείται λογικότερο ο Γορτύνιοι να κατείχαν πόλη σε αυτή την γεωγραφική θέση, παρά τα Αϊτάνια που βρίσκονται πλησιέστερα στην Κνωσσό.)
Μίλατος. Κατά τον Όμηρο ήταν μία από τις επτά πόλεις της Κρήτης που συμμετείχαν στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Ο Στράβων λέει ότι ο πόλις ήκμασε από το 500 έως το 30 π.Χ. και ήταν σύμμαχος της Λύκτου από την οποία καταστράφηκε περί το 200 π.Χ. (Στράβων β’, 10, σελ. 479).
Ο Στέφανος Ξανθουδίδης ανέσκαψε το 1919 μερικούς τάφους της υστερομινωικής περιοχής ΙΙΙ (1300-1220 π.Χ. el.wikipedia.org
Χερσόνησσος, Λύττος ἐπὶ θαλάσσα. «Μια άλλη πόλη, που ονομαζόταν Χερρόνησος και τώρα λέγεται Χερσόνησος ήταν λιμάνι για τα πλοία της Λύττου. Από τη μια ως την άλλη πόλη υπήρχε ένας ωραιότατος και κάλλιστος δρόμος, παρ’ όλο που περνούσε από βουνά και πεδιάδες. Το υδραγωγείο της Λύκτου έφερνε το νερό στην Χερσόνησσο Είχε ένα λιμάνι ικανό να χωρέσει τριάντα γαλέρες». Onorio Belli www.kairatos.com.gr
Η πόλις κατά την Ρωμαική εποχή διέθετε το δικό της θέατρο. Εκεί υπήρχε ο ναός της Δίκτυνος Βριτόμαρτης. Της εγγονής της Δήμητρας που ερωτεύτηκε ο Μίνωας και την κυνήγησε, ώσπου έπεσε στη θάλασσα για να γλυτώσει και σώθηκε από τα δίχτυα ψαράδων.
Τα νησιά Μινώα και Στρογγύλη.
«Αρσινόη. Λιμάνι της Λύκτου.
Ο Στ. Βυζάντιος, αριθμεί τις πόλεις που φέρουν αυτό το όνομα, και αναφέρει << έννατη Λύκτου >>. Ο Bursian υποθέτει ότι η πόλη βρίσκεται κοντά στην Ίτανο, ο δε Spratt την τοποθετεί λίγο βορειότερα κοντά στη σημερινή Ερημούπολη. Ο Muller ορίζει την τοποθεσία της στα βόρεια παράλια της Κρήτης, μεταξύ Χερσονήσου και Μιλάτου στο βάθος του κόλπου των Μαλίων, εκεί όπου υπάρχουν αρχαία ερείπια. Ο Σβορώνος δέχεται ως πιθανότερη την τελευταία γνώμη, διότι σύμφωνα με αυτήν η πόλης δεν βρίσκεται μακριά από την Λύκτο και κοντά στη Χερσόνησο η οποία απετέλεσε μέρος της Λυκτίας (χώρας). Υπάρχουν νομίσματα τα οποία αποδίδονται στην πόλη αυτή.
Διατόνιον. Η πόλη τοποθετείται μεταξύ Κνωσού και Λύττου. Ενωρίς υπήχθη στην κυριαρχία της Κνωσού, αλλά κατά τον πόλεμο μεταξύ Γορτυνίων και Κνωσίων, οι Γορτύνιοι υπερισχύσαντες απέσπασαν αυτήν από την Κνωσό και την παρέδωσαν στη Λύττο. (Πολυβ.23,15 – Στρ.10,479) Σήμερα μεταξύ Κνωσού και Λύττου βρίσκεται το χωριό Αϊτάνια, που φέρει όνομα που προσεγγίζει το όνομα αυτής της αρχαίας πόλης. Υποθέτουν επίσης ότι ήταν τμήμα της Λυκάστου. (βλ. λήμμα στη λέξη Λύκαστος)». www.diadrastika.com
(Κατ΄άλλους η πόλις αυτή είναι στο σημερινό χωριό Αστρίτσι που προσεγγίζει περισσότερο στην Λύκτο και θεωρείται λογικότερο ο Γορτύνιοι να κατείχαν πόλη σε αυτή την γεωγραφική θέση, παρά τα Αϊτάνια που βρίσκονται πλησιέστερα στην Κνωσσό.)
Μίλατος. Κατά τον Όμηρο ήταν μία από τις επτά πόλεις της Κρήτης που συμμετείχαν στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Ο Στράβων λέει ότι ο πόλις ήκμασε από το 500 έως το 30 π.Χ. και ήταν σύμμαχος της Λύκτου από την οποία καταστράφηκε περί το 200 π.Χ. (Στράβων β’, 10, σελ. 479).
Ο Στέφανος Ξανθουδίδης ανέσκαψε το 1919 μερικούς τάφους της υστερομινωικής περιοχής ΙΙΙ (1300-1220 π.Χ. el.wikipedia.org
Χερσόνησσος, Λύττος ἐπὶ θαλάσσα. «Μια άλλη πόλη, που ονομαζόταν Χερρόνησος και τώρα λέγεται Χερσόνησος ήταν λιμάνι για τα πλοία της Λύττου. Από τη μια ως την άλλη πόλη υπήρχε ένας ωραιότατος και κάλλιστος δρόμος, παρ’ όλο που περνούσε από βουνά και πεδιάδες. Το υδραγωγείο της Λύκτου έφερνε το νερό στην Χερσόνησσο Είχε ένα λιμάνι ικανό να χωρέσει τριάντα γαλέρες». Onorio Belli www.kairatos.com.gr
Η πόλις κατά την Ρωμαική εποχή διέθετε το δικό της θέατρο. Εκεί υπήρχε ο ναός της Δίκτυνος Βριτόμαρτης. Της εγγονής της Δήμητρας που ερωτεύτηκε ο Μίνωας και την κυνήγησε, ώσπου έπεσε στη θάλασσα για να γλυτώσει και σώθηκε από τα δίχτυα ψαράδων.
Τα νησιά Μινώα και Στρογγύλη.
Πραισσός. Δεν ανήκε ποτέ στην επικράτεια της Λύκτου αλλά κτίστηκε ή απλά κατοικήθηκε από εποίκους προερχόμενους από αυτή την πόλη. Ήταν τρίλοφος όπως η Λύκτος, 17 χιλ. νότια από την σημερινή Σητεία. Τα μέχρι τώρα ευρήματα δείχνουν να κατοικείται από την νέολιθική εποχή (που αρχίζει το 6.500 π.Χ.). Η κυριαρχία της, τις πρώτες εκατονταετίες έως και χιλιετίες εκτεινόταν σε ολόκληρη την χερσόνησο, έως το ανατολικό άκρο της Κρήτης εκτός του κράτους της Ιτάνου. Από το 1100 π.Χ. και εντεύθεν ελέγχεται με κυβέρνηση τους κόσμους, που εκτελούσαν τις αποφάσεις της Γερουσίας και της Εκκλησίας του λαού όπως ακριβώς και στην Λύκτο. Τα λιμάνια Ητεία στο Κρητικό πέλαγος και Στήλες στο Λιβυκό ήταν δικά της. Καταστράφηκε από τους Δωριείς κατοίκους της γειτονικής πόλης Ιεράπυτνας. Υπάρχουν ανασκαφικά ευρήματα από την εποχή του σιδήρου μεταξύ των οποίων θολωτοί τάφοι, διάφορα αγγεία αλλά κυρίως επιγραφές στην ετεοκρητική γλώσσα. Λόγω του Ιερού του Δία συνεχίστηκε η διαμάχη με την Ίτανο και την Ιεράπυτνα από την οποία καταστράφηκε για δεύτερη φορά το 145 π.Χ., ολοσχερώς αυτή την φορά. Κατά τον Στράβωνα την κατέσκαψαν και δεν ανοικοδομήθηκε πλέον.
Έχουν βρεθεί ερείπια δύο πόλεων σε μικρή μεταξύ τους απόσταση. Η πρώτη είναι της Νεολιθικής εποχής ενώ η δεύτερη κτίστηκε μετά το 1100 π.Χ.
«Τα Δικταία, ήταν αφιερωμένα στο μέγιστο Κούρο, δηλαδή το γιο του Κρόνου και της Ρέας, το Δία. Ειδικότερα η γέννηση του ∆ία εορταζόταν την Εαρινή Ισημερία, από τους ιερείς του ∆ία στις πόλεις Λύκτο (σ’ αυτήν ανήκε το Δικταίο άντρο, όπου γεννήθηκε ο Δίας), και Πραισό (εκεί κτίστηκε το ιερό του Δικταίου Δία). Κατά τη διάρκεια της γιορτής, οι νέοι ιερείς μιμούνταν τους Κουρήτες , εκτελώντας θορυβώδεις χορούς, κρατώντας σπαθιά και ασπίδες. Η ίδια γιορτή επαναλαμβανόταν την ημέρα της φθινοπωρινής Ισημερίας, όπου οι ιερείς αποχαιρετούσαν την θνήσκουσα φύση. Οι Θρησκευτές καλούσαν το ∆ία να΄ ρθει στο όρος Δίκτη για άλλη μια φορά, επικεφαλής του θιάσου των δαιμόνων Κουρήτων, ως Μέγιστος Κούρος, ενώ ο κορυφαίος του θιάσου υποδύεται το ∆ία. Οι θρησκευτές έψαλλαν τον ύμνο του Δικταίου ∆ιός.» (greekworldhistory.blogspot.gr)
«Oμως φαίνεται ότι διατηρήθηκε η ιερότητα του χώρου με μια σημαντική παρουσία που την κατέστησε περιώνυμη στην Aνατολική Kρήτη και όχι μόνο: πρόκειται για την ίδρυση του περίφημου ιερού του Δικταίου Δία, την οποία μας κάνει γνωστή η επιγραφή της Διαιτησίας των Mαγνήτων στο μοναστήρι του Tοπλού: "...Iτανίους πόλιν οικούντες επιθαλάσσιον και χώραν έχοντες προγονικήν γειτονούσα τω του Διος του Δικταίου ιερώ...". Eνα σπουδαίο εύρημα μας επιβεβαίωσε την ταυτότητα του μνημείου στο οποίο η λατρεία είχε ξεκινήσει από τα γεωμετρικά χρόνια για να ισοπεδωθεί στο τέλος του 4ου μ.X. αιώνα, από φανατικούς χριστιανούς που κατέστρεψαν το ναό. Πρόκειται για μια αμφίγραφη επιγραφή που περιείχε το κείμενο ενός ύμνου προς τον Δικταίο Δία, τον οποίο έψαλλαν γυμνοί ασπιδοφόροι νέοι μιμούμενοι τους Kουρήτες που έλαβαν μέρος στην γέννηση του Δία.» (H KAΘHMEPINH 9-11-1997. Η Σητεία χθές και σήμερα)
Σύγχρονη εποχή
(Το 1970 η κ. Αγγελική Λεμπέση ανέσκαψε (στην Λύκτο) τμήμα οικίας ελληνιστικής περιόδου που είχε πιθανώς καταστραφεί από την εκστρατεία των Κνωσσίων το 220 π.Χ.) www.28910.g
Ανασκαφή του 1983-19 από τον Γιώργο Ρεθεµνιωτάκη έφερε στο φως ένα νεκροταφείο της αρχαϊκής εποχής, ένα ελληνιστικό σπίτι, καταστήµατα της ύστερης αρχαιότητας και µια αίθουσα συνεδριάσεων των αυτοκρατορικών χρόνων.
[Ο Αγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών του Πρίνστον, στην από συνέντευξή του στην εφημερίδα «Πατρίς» την 24-9-2018 δηλώνει ότι η Λύττος κρύβει μεγάλα μυστικά. Έχει το μεγαλύτερο αριθμό επιγραφών από όλη την Κρήτη, με εξαίρεση την Γόρτυνα. Διαπίστωσε μελετώντας το κρητικό εμπόριο κρασιού στους ρωμαϊκούς χρόνους, ότι ο μεγαλύτερος αριθμός αμφορέων που έχει βρεθεί στην Πομπηία -καλυμένοι από την στάχτη της έκρηξης του ηφαιστείου- είναι από τη Λύττο, που ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας κρασιού στην πόλη αυτή. Δεν είναι τυχαίο ότι το χωριό μέχρι πρόσφατα ονομαζόταν Ξιδάς. Η παραγωγή κρασιού ήταν εξαιρετικά σημαντική. Την Λύττο συμπεραίνοντας από τις βάσεις που βρέθηκαν, κοσμούσαν δεκάδες αγάλματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων, τα οποία έκτοτε έχουν χαθεί και πολλά από αυτά θα πρέπει να έχουν μεταφερθεί στη Βενετία. Σε συνεργασία με άλλους, είχε εξετάσει το ενδεχόμενο μιάς ανασκαφής το 1993, αλλά για διάφορους λόγους που σχετίζονται κυρίως με τη χρηματοδότηση δεν πραγματοποιήθηκε, όμως δεν αποκλείεται να υπάρξει στο μέλλον μια ανασκαφική έρευνα που θα δώσει πολύ σημαντικά πράγματα, τόσο για την πρώιμη ιστορία των κρητικών πόλεων όσο και για την ιστορία της Κρήτης την εποχή της Ρωμαιοκρατίας.] https://www.patris.gr
Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής Χανιώτης μαζί με άλλους αρχαιολόγους διενεργούν ανασκαφές, κατά τις οποίες έφεραν στην επιφάνεια το Σεβαστείον του Αδριανού, μία Βυζαντινή βασιλική του 8ου μ.χ. αιώνα και το σε φυσικό μέγεθος ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα του Αδριανού.
Ο Γ. Σταματογιαννόπουλος καθηγητής του πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον εξέτασε το DNA των σκελετών που βρέθηκαν στον Άγιο Χαράλαμπο του Οροπεδίου Λασιθίου και διαπίστωσε ότι οι Μινωίτες δεν έχουν σχέση με Αιγυπτιακούς και Αφρικανικούς πληθυσμούς. Αντίθετα η γενετική σχέση είναι πολύ κοντινή με λαούς της εγγύς και της μέσης ανατολής, όπως και με ευρωπαϊκούς πληθυσμούς αλλά κυρίως με τους σημερινούς κατοίκους της Κρήτης.
Όλοι βέβαια μιλάνε για Μινωϊτες και Μινωϊκό πολιτισμό, αφού μόνο γι΄ αυτόν υπάρχουν αποδείξεις από μελέτες και ανασκαφές. Θα πρέπει όμως να δοθεί σημασία στο ότι οι σκελετοί βρέθηκαν στο οροπέδιο Λασιθίου, δηλαδή στην επικράτεια της Λύκτου στην οποία την εποχή αυτή κατοικούσαν οι Πελασγοί του Λύκτου, ενώ οι Μινωίτες εμφανίστηκαν αργότερα (7η χιλιετία). Δεν πρόκειται λοιπόν για Μινωίτες, αλλά για Λυκτίους.
Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής Χανιώτης μαζί με άλλους αρχαιολόγους διενεργούν ανασκαφές, κατά τις οποίες έφεραν στην επιφάνεια το Σεβαστείον του Αδριανού, μία Βυζαντινή βασιλική του 8ου μ.χ. αιώνα και το σε φυσικό μέγεθος ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα του Αδριανού.
Ο Γ. Σταματογιαννόπουλος καθηγητής του πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον εξέτασε το DNA των σκελετών που βρέθηκαν στον Άγιο Χαράλαμπο του Οροπεδίου Λασιθίου και διαπίστωσε ότι οι Μινωίτες δεν έχουν σχέση με Αιγυπτιακούς και Αφρικανικούς πληθυσμούς. Αντίθετα η γενετική σχέση είναι πολύ κοντινή με λαούς της εγγύς και της μέσης ανατολής, όπως και με ευρωπαϊκούς πληθυσμούς αλλά κυρίως με τους σημερινούς κατοίκους της Κρήτης.
Όλοι βέβαια μιλάνε για Μινωϊτες και Μινωϊκό πολιτισμό, αφού μόνο γι΄ αυτόν υπάρχουν αποδείξεις από μελέτες και ανασκαφές. Θα πρέπει όμως να δοθεί σημασία στο ότι οι σκελετοί βρέθηκαν στο οροπέδιο Λασιθίου, δηλαδή στην επικράτεια της Λύκτου στην οποία την εποχή αυτή κατοικούσαν οι Πελασγοί του Λύκτου, ενώ οι Μινωίτες εμφανίστηκαν αργότερα (7η χιλιετία). Δεν πρόκειται λοιπόν για Μινωίτες, αλλά για Λυκτίους.
Στο κορυφή του λόφου της αρχαίας Λύκτου είναι σήμερα κτισμένα δυο εκκλησάκια, του Τιμίου Σταυρού και του Αγίου Γεωργίου. Του Τιμίου Σταυρού είναι πάνω στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, στην αποκαλυφθείσα αρχαία αγορά ενώ ο άγιος Γεώργιος κτίστηκε στην ακρόπολη, ίσως πάνω στον ναό της Αθηνάς Πολιάδος. Στην Ν.Α. πλευρά έχει κτιστεί στα νεώτερα χρόνια το εκκλησάκι της Αγ. Τριάδος. Συνεχίζουν να γιορτάζονται όλα από σύσσωμο το χωριό (τέως Ξιδάς και νυν Λύττος) με αρτοπλασίες και υπαίθρια τροφοκρασία, μέχρι πρόσφατα κατάχαμα από τις παρέες της πατανίας,* με την συμμετοχή πιστών και από τα γύρω χωριά. (*πατανία = υφασμάτινο κλινοσκέπασμα που εχρησιμοποιείτο με διάφορους τρόπους στα πανηγύρια.)
Άλλοι τόποι πλάθουν ιστορίες, προσπαθώντας να οικειοποιηθούν την γέννηση του κατά Θεοίς Άνακτα, μετονομάζοντας την «Σπηλιάρα της Βοσκοπούλας» σε Ιδαίο άντρο έχοντες την βεβαιότητα ότι, Ίδη είναι μόνο ο Ψηλορείτης. Η Αρκαδία του Μοριά αποτελεί και αυτή μία περιοχή που διεκδικεί τη γέννηση του Διός. Αυτό μεγαλώνει την αίγλη και γιγαντώνει την τιμή της Λύκτου, της Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου όπως την ονόμασε ο ιστορικός Στέργιος Σπανάκης.
Κείτεται εκεί και μας χαμογελά αγέρωχη, μυροβολούσα (ευώδης Δίκτη), κρυμμένη από τους ανθρώπους, κάτω από τα ερείπια της λήθης. Ο αγέρας που περνά μυρώνεται από αυτή την ευωδιά του τόπου και την κουβαλάει στα πέρατα, για να έχουν όλοι της γης οι άνθρωποι την ευλογία της αισθαντικότητας αυτής.
Τα παραπάνω δεν αποτελούν επιστημονική μελέτη. "Πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ειρημένοι". Άλλωστε δεν δικαιούμαι τον μανδύα του ειδικού. Συνιστούν ένα αμάλγαμα προφορικών πληροφοριών του περιβάλοντος της παιδικής μου ηλικίας, ενισχυομένων από την σχολική παιδεία, συνεπικουρούντος του ζήλου που τροφοδοτεί την διάθεση για απόκτηση των συγκεκριμένων γνώσεων, πλείστων εκ των οποίων απεκτήθησαν στον ιστό του διαδικτύου την τελευταία δεκαπενταετία, με την απόκτηση πληθεστέρων σε αναμονή.
Δεν διεκδικώ το αλλάθητο και θα ήταν χαρά μου η απορριψη μέρους ή όλου, όχι κατά την γνώμη αλλά κατά την γνώση. Θα βοηθούσε στον εξορθολογισμό του θέματος.
Αλλά επιμένω. Εάν ποτέ η αρχαιολογική σκαπάνη κατόρθωνε να περάσει κάτω από τα στρώματα της Δωρικής εποχής, η παγκόσμια Ιστορία θα ξαναγραφόταν.
Άλλοι τόποι πλάθουν ιστορίες, προσπαθώντας να οικειοποιηθούν την γέννηση του κατά Θεοίς Άνακτα, μετονομάζοντας την «Σπηλιάρα της Βοσκοπούλας» σε Ιδαίο άντρο έχοντες την βεβαιότητα ότι, Ίδη είναι μόνο ο Ψηλορείτης. Η Αρκαδία του Μοριά αποτελεί και αυτή μία περιοχή που διεκδικεί τη γέννηση του Διός. Αυτό μεγαλώνει την αίγλη και γιγαντώνει την τιμή της Λύκτου, της Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου όπως την ονόμασε ο ιστορικός Στέργιος Σπανάκης.
Κείτεται εκεί και μας χαμογελά αγέρωχη, μυροβολούσα (ευώδης Δίκτη), κρυμμένη από τους ανθρώπους, κάτω από τα ερείπια της λήθης. Ο αγέρας που περνά μυρώνεται από αυτή την ευωδιά του τόπου και την κουβαλάει στα πέρατα, για να έχουν όλοι της γης οι άνθρωποι την ευλογία της αισθαντικότητας αυτής.
Τα παραπάνω δεν αποτελούν επιστημονική μελέτη. "Πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ειρημένοι". Άλλωστε δεν δικαιούμαι τον μανδύα του ειδικού. Συνιστούν ένα αμάλγαμα προφορικών πληροφοριών του περιβάλοντος της παιδικής μου ηλικίας, ενισχυομένων από την σχολική παιδεία, συνεπικουρούντος του ζήλου που τροφοδοτεί την διάθεση για απόκτηση των συγκεκριμένων γνώσεων, πλείστων εκ των οποίων απεκτήθησαν στον ιστό του διαδικτύου την τελευταία δεκαπενταετία, με την απόκτηση πληθεστέρων σε αναμονή.
Δεν διεκδικώ το αλλάθητο και θα ήταν χαρά μου η απορριψη μέρους ή όλου, όχι κατά την γνώμη αλλά κατά την γνώση. Θα βοηθούσε στον εξορθολογισμό του θέματος.
Αλλά επιμένω. Εάν ποτέ η αρχαιολογική σκαπάνη κατόρθωνε να περάσει κάτω από τα στρώματα της Δωρικής εποχής, η παγκόσμια Ιστορία θα ξαναγραφόταν.
Άρχισε Καλοκαίρι του 2013 στα Χανιά
Ολοκληρώθηκε Φθινόπωρο 2024 στην Αθήνα
ΕΘΑΙΟΣ
Ολοκληρώθηκε Φθινόπωρο 2024 στην Αθήνα
ΕΘΑΙΟΣ
Παράρτημα Α: Συνθήκη Λυττίων και Βολοεντίων (Βολοείς-Ολούς-Ελούντα)
ἐπὶ Σωσικράτου ἄρχοντος ἐπὶ τῆς [— — — — —ος — — — —ς πρυτανείας, ἧι — — — — — —]
ρος Κριωεὺς ἐγραμμάτευεν, ἀγα[θᾶι τύχαι καὶ ἐπὶ σωτηρίαι, Λυττίων ἐν μὲν τᾶι ἄνω]
πόλι ἐπὶ τῶν Διφύλων κοσμιόν[των τῶν σὺν — — — — τῶ — — — — μηνὸς Πα]-
νάμω vac. κηʹ, vac. ἐν δὲ τᾶι ἐπὶ θαλά[σσαι πόλι ἐπὶ τῶν — — — — κοσμιόντων τῶν]
σὺν Σωτάδᾳ τῶ Σωτάδα μη[νὸς — — — —, ἐν δὲ τᾶι Βολοεντίων πόλι ἐπὶ τῶν — — —]
ων κοσμιόντων τῶν σὺν [— — — — τῶ — — — — μηνὸς — — — — πρειγευσάντων]
Βολοεντίων τᾶς πόλιος [ἐπὶ Λυττίων τάν τε ἄνω πόλιν καὶ τὰν ἐπὶ θαλάσσαι περὶ φιλί]-
[α]ς καὶ ἰσοπολιτείας κ[αὶ συμμαχίας ὅπως ὑπάρχηι ταῖς πόλεσιν εἰς τῶν πάντα χρόνον],
[ἔδ]οξε Λυ[ττίοις — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —]
․․․․․․ιο․․․κι[— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —]
[τ]ῶν δὲ καταλοίπω̣[ν — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —]
Λυττίοις καὶ καταγρα[— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — ἐξαγωγὰν δ’ ἦμεν]
τοῖς τε Λυττίοις ἐς Β[ολόεντος καὶ τοῖς Βολοεντίοις ἐκ Λύττου, κατὰ γᾶν μὲν ἀτελεῖ, κατὰ θά]λασσαν δὲ τὰ
τέλια [καταβάλλονσι κατὰ τὸς ἑκατερῆ κειμένος νόμος. ἦμεν δὲ] καὶ τὰς ὁδὸς τὰς ξεν[ικὰς θίνας, τοῖς τε
Λυττίοις ἐς Βολόεντα καὶ τοῖς Βολοεντίοις Λυτ] τόνδε. αἰ δέ τις κά τ[ινα ἀδικήσηι ἐν ταύταις ταῖς ὁδοῖς,
ἀποτεισάτω ἑξαπλόα τὰ πρόσ]τιμα δίκαι νικαθέ[ς· ἐξορκιξάντων δὲ τὰν ἀγέλαν τὰν τόκα ἐσδυομέναν
ἐν ἑκατέραι πό]λι οἱ κόσμοι ἐπ’ αὐτῶν κ[οσμιόντων κατ’ ἐνιαυτόν, παριόντων Λυττοῖ μὲν Βολοεντίων,
Βολόεν]τι δὲ Λυττίων, τὸν ἐν τᾶι[δε τᾶι συνθήκαι γεγραμμένον ὅρκον. ἑρπόντων δὲ καὶ ἐς τὰς ἑορτάς],
οἱ μὲν Λύττιοι ἐς [Β]ολόεντα ἐς τὰ Βριτομάρ[π]ια καὶ ἐς τὰ Θουδαίσια, ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ Βολό[ν]-
τιοι Λυττόνδε ἔς τε τὰν [ε]ὐ άμερον τᾶς καταβοικί[σι]ος τᾶς πόλιος κἠς τὰν εὐ[ά]μερον ἐν ἇι οἱ Λύττιοι τὰν
Δρῆρον ἧλαν· καὶ θίασον [ἀ]γόντων ἑκάτεροι καὶ δρο[μ]έ ας ἀποσστελλόντων [κ]α ι θυόντων τοῖς θεοῖς θῦ
μα τὸ νομιζόμενον· ἀναγ[ι] [ν]ωσκόντων δὲ καὶ τὰν σ [υν][θ]ήκαν ἐν τα ῖς προγεγ[ραν]μέναις ἁμέραις·
παραγ[γε]λ λόντων δὲ οἱ κόσμοι [οἱ ἑ]κατερῆ κοσμίοντες ἐς 20 [τὰ]ς προγεγρανμένας ἑορ[τ]ὰς καὶ τὰν
παρανάγνω[σι]ν τᾶς συνθήκας πρόπεν[π]τα· ὁμοίως δὲ κ’ εἴ κα τὰν [ἀ]γέλαν μέλλωντι ἐξορ25 [κί]ττεν·
ὁπότεροι δέ κα μ[ὴ] παρανγήλωντι ἢ μὴ ἐ[ξ][ορ]κίξωντι, ἀποτεισάντω[ν] ὁ κόσμος ἕκαστος ἀργυ[ρίου
στατῆρας ἑκατὸν τᾶι π[ό] λει τοῖς ἀδικιομένοις· ὅ τ [ι][δέ] κα δόξηι ταῖς πόλε σι [ἀν]φοτέραις ποτιγράψαι
ἐς[τά]νδε τὰν συνθήκαν ἢ ἐξ[ε][λέ]ν, τὰ διορθωθέντα κύρ[ια] [ἔστ]ω· ἀνγράψαι δὲ καὶ τὰν [συν][θή]καν
ἐς στάλαν λι<θ>ίν[αν] [κ]αὶ ἀνθέμεν ἑκατέρο[ς ἐν][τ]ᾶι ἰδίαι πόλει, ἐν μὲν [τᾶι] [ἄ]νω Λύττωι ἐν Πυτίωι,
ἐν δ[ὲ] τᾶι ἐπὶ θαλάσσαι Λύττω[ι] [ἐ]ν ἀγορᾶι· ὡσαύτως δὲ κ[αὶ] τὸς Βολοεντίος ἐν Βολό[εν]τι ἐν ἀγορᾶι·
ἀνθέμεν δ[ὲ] [κα]ὶ ἄλλας στάλας . . .]ς κοινᾶι ἑκατέρος ἐχ[όν][σ]ας τὸ ἀντίγραφον τᾶσδ[ε] [τ]ᾶς συνθήκας ἔν
τε Κνω[σ]ῶ ι ἐν τῶι ἱερῶι τῶ Ἀπόλλ[ω][ν]ος τῶ Δελφιδίω καὶ ἐν Ῥ[ό] [δ]ω ι καὶ ἐν Ἀθήναις, πρει[γηί]ας
ἀποσστήλαντας ἑκατέρων ἀφ’ ὧ κα χρόν[ω] ἁ συνθήκα κυρωθῆι ἐν [δι][μ]ήνωι· αἰ δέ κα μὴ ἀνγρ[ά]
[ψ]ωντι ἢ μὴ ἀνθίωντι, ἀπ[ο][τ]εισ άντων ἕκαστος ὁ κ[ό][σμος] τῶν μὴ ποιησάντω[ν] [στατῆ]ρας ἑκατὸν
τᾶι πό[λει τοῖς ἀν;]γράψανσι· ὀμόσαι [δὲ τὸ]ς Λυττίος τοῖς Βολο[εντίοις κ]αὶ τὸς Βολοεντίος
[τοῖς Λυττί]οις τὸν ὑπογεγρα[ν] [μένον ὅρ]κον, αὐτὸς καὶ γυ[ναῖκας καὶ τ]έκνα ἐπὶ τῶν ν[ο][μιζομένων
π]αρ’ ἑκατέρο [ις] [θυμάτων - -] . Ι ἁ συνθή[κα - - ] [ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]
ὅρκος Λυττίων· [ὀμνύω τὰν Ἱστίαν καὶ Τῆνα Κρηταγενέα καὶ Τῆνα]
[Ταλλαῖον κ]αὶ Τῆνα Βιδάταν καὶ Τῆνα [Μοννίτιον καὶ τὰν Ἥραν καὶ Ἀθαναίαν Πολιάδα καὶ]
[Ἀπόλλω]να Πύτ[ι]ον καὶ Λατὼν καὶ [Ἄ]ρτ[εμιν καὶ Ἄρια καὶ τὰν Ἀφροδίταν καὶ Ἑρμᾶν καὶ]
[Ἅλιον κ]αὶ τὰν Βρ[ιτ]όμαρπιν καὶ τὸς ἄ[λλος θιὸς πάντας καὶ πάσας· ἦ μὰν ἐγὼ τοῖς Βολοεντίοις]
[ἐν τᾶι φι]λίᾳ καὶ [συ]μμαχίαι καὶ ἰσοπο[λιτείαι ἐμμενίω καὶ τοῖς ὅρκοις τοῖς ἐν τᾶιδε]
[τᾶι συ]νθήκαι γ[εγρ]αμμένοις ἐς τὸ[ν πάντα χρόνον ἁπλόως καὶ ἀδόλως, καὶ οὔ ποκα]
[προλειψί]ω τὸς Βολοεντίος οὔτ’ ἐν πολέμ[ωι οὔτ’ ἐν εἰρήναι, ἀλλὰ βοαθησίω παντὶ σθένει]
[ὥσπ]ερ ἐμὶν αὐτῶ[ι ὑ]πέρ τε θίνων κ[αὶ ἀνθρωπίνων πάντων καὶ οὐδὲν κακο]-
[τεχ]νησίω, καθώ[ς] κα συνθιώμεθα κα[ὶ] ὁ[μολογήσωμεν, καὶ οὐδενὶ ἄλλωι ἑκὼν καὶ γινώσ]-
[κων ἐ]πιτραψίω π[αρε]υρέ[σει] οὐ[δ]εμιᾶ[ι οὐδὲ τρόπωι οὐδενί, καὶ τὸ δίκαιον δωσίω, καθώς]
[κα αἱ π]όλιες συ[νθίωνται. εὐο]ρκ[ί]ον[τι ἐμὶν] τό[ς τε θιός, τὸς ὤμοσα, ἱλέος ἦμεν]
[καὶ] ἦμεν πολ[λὰ καὶ ἀγαθά, ἐπιορ]κίο[ντι δὲ τὰ ἐναντία.
ὅρκος Βολο]ε]ντίων ὁ αὐ[τός].
Παρουσιάστηκε στο Ι’Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο (Χανιά 2006).
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: Ο ΥΜΝΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΡΗΤΩΝ
Βρέθηκε κατά τις ανασκαφές της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στο ιερό του Δικταίου Δία στο Παλαίκαστρο χαραγμένος σε λίθινη στήλη
Βρέθηκε κατά τις ανασκαφές της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στο ιερό του Δικταίου Δία στο Παλαίκαστρο χαραγμένος σε λίθινη στήλη
Ιώ,
Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι, Κρόνιε, παγκρατές γάνους, βέβακες δαιμόνων αγόμενος Δίκταν ες ενιαυτόν έρπε και γέγαθι μολπά ταν τοι κρέκομεν πακτίσι μείξαντες άμ αυλοίσιν και στάντες αείδομεν τεόν αμφί βωμόν ευερκή. Ιώ, Μέγιστε Κούρε χαίρε μοι Κρόνιε παγκρατές γάνους, ένθα γαρ σε, παίδ' άμβοτον, ασπιδηφόροι τροφήες παρ' Ρέας λαβόντες πόδα κρούοντες αντέκρυψαν. Ιώ, Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι, Κρόνιε, παγκρατές γάνους, .......................................... .......................................... .......................................... ...................τας καλάς Αούς Ίώ, Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι, Κρόνιε, παγκρατές γάνους, Ωραι δε βρύον κατήτος και βροτούς Δίκα κατήχε πάντα τ' άγρι' άμφεπε ζώ α φίλολβος ειρήνα. Ιώ, Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι, Κρόνιε, παγκρατές γάνους, Αμιν θόρε, κες σταμνία και θόρ' εύποκ' ες ποίμνια κες τελεσφόρους σίμβλους. Ιώ, Μέγιστε Κούρε, χαίρε μοι, Κρόνιε, παγκρατές γάνους, θόρε κες πόληας αμών κες ποντοφόρους νάας θόρε κες νέους πολείτας θόρε κες Θέμιν καλάν. |
Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, ήρθες οδηγημένος από τους δαίμονες στη Δίκτη κι αυτό το χρόνο έλα, κι ευχαριστήσου υμνώντας σε, χορεύοντας φυσώντας τους αυλούς κι αφού σταθούμε στον αδυτο βωμό ψάλλομε τον ύμνο του θεού Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, γιατί εδώ, βρέφος αθάνατο οι ασπιδοφόροι τροφείς σου αφού σε πήραν απ' τη Ρέα με το ποδόκρουσμά τους σ' έκρυψαν Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, .......................................... .......................................... .......................................... ..............της όμορφης Αυγής Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, και οι εποχές καρποφόρες ας είναι κάθε χρόνο και Δικαιοσύνη νά 'ναι στους ανθρώπους κι όλα τα αγρίμια κάνε τα να ζουν σε ευτυχισμένη ειρήνη Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, Χόρευε, να είναι γεμάτα τα σταμνιά Χορευε και για τα ομορφόμαλλα κοπάδια Χόρευε και για την καλή σοδειά Ιώ, Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε, Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου, Χόρευε και για τις πόλεις μας Και για τα ποντοπόρα μας καράβια Χόρευε και για τους νέους πολίτες Χόρευε και για το δίκαιο νόμο. |
Ο Ύμνος ψαλλόταν κατά την ετήσια μύηση των εφήβων γύρω από τον βωμό του Δικταίου Διός στην εορτή του Θεού.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ https://heraklionmuseum.gr/exhibit/epigrafi-tou-ymnou-ton-kouriton/
Βασίλειος Π. Βερτουδάκης Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ www.aeahk.gr/.../H%20logotexnia%20ths%20arxaias%20krhths.doc
http://zervonikolakis.lastros.net/ymnos.html
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ https://heraklionmuseum.gr/exhibit/epigrafi-tou-ymnou-ton-kouriton/
Βασίλειος Π. Βερτουδάκης Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ www.aeahk.gr/.../H%20logotexnia%20ths%20arxaias%20krhths.doc
http://zervonikolakis.lastros.net/ymnos.html