Αναμνήσεις είκοσι ετών αμπαλαρισμένες σε δύο εβδομάδων διακοπές.
Από 28-2-1980 έως 23-9-2000.
Είκοσι ένα χρόνια αργότερα (τόσα περίπου είχαν κάποια μέλη της οικογένειας να επιστρέψουν) και λίγες ημέρες πριν το καλοκαιρινό Πάσχα, μετά από βιαστική απόφαση του τύπου ή τώρα ή ποτέ, βρεθήκαμε στο πλοίο με προορισμό την αρχόντισσα του Αιγαίου.
Μια αγωνία που παρέπεμπε σε αναμονή πρόχειρου Γυμνασιακού διαγωνίσματος, διακατείχε την ομήγυρη σε όλο το ταξίδι. Μετρούσαμε νησίδες, νησάκια και κάβους θέλοντας ίσως να πείσουμε τους εαυτούς μας πως ναι εκεί πάμε.
Βγήκαμε λοιπόν από τον Πειραιά, εντοπίσαμε και είδαμε τις εγκαταστάσεις του παλιού αεροδρομίου στο Ελληνικό, ένα σημείο που στην αντίθετη ρότα, μας έδειχνε τότε πως φτάνουμε. Παραπλεύσαμε τις Φλέγες, φέραμε βόλτα τον Πάτροκλο και χαιρετίσαμε από μακριά τις Καβοκολώνες. Μιλήσαμε για τον ναό του Ποσειδώνα και τον τάφο του Φρόντη, του ήρωα καπετάνιου που έθαψε εκεί ο Μενέλαος επιστρέφοντας από την Τροία.
Εδώ αφήσαμε πίσω την ηπειρωτική χώρα και μισή ώρα περίπου αργότερα φωτογραφίζαμε το φανάρι Τάμελος της Τζιάς, όπως κάνουν όλοι οι τουρίστες, που όμως ξεμάκρυνε στα γρήγορα πίσω μας. Η κατεβασιά του Kάβο Nτόρο είναι αλήθεια πως έστειλε μερικούς σε ιδιαίτερους χώρους μα δεν αργήσαμε να βρεθούμε στην αγκαλιά της Γυάρου που ανακόπτει τον κατερχόμενο από το μπουγάζι του Καφηρέα κυματισμό. Κατόπιν, αφού γυρίσαμε στον Σορόκο δεν άργησε να κάνει την εμφάνισή του το άλλο φανάρι στο Διαπόρι. Δυσδιάκριτο στα βράχια του ορεινού όγκου μα η αστραφτερή του ματιά μας έστειλε το πρώτο καλωσόρισμα. Κατηφορίζοντας πιο κάτω ακούσαμε την καμπάνα του Άϊ Δημήτρη που μας χαιρετούσε όπως κάνει σε όλα τα πλοία που περνούν. Επόμενη εμφάνιση η εικόνα της συνοικίας Βαπόρια. Ο εκκλησία του Αγίου Νικολάου, οι ακτές Κύματα και Αστέρια, τα αρχοντικά των εφοπλιστών και τα καπετανόσπιτα. Τα σπίτια που λες και λύνουν κάβους έτοιμα για απόπλου. Μια κάρτ ποστάλ διεθνούς φήμης που σε γκραβούρες, φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης ή σε πίνακες ζωγραφικής στολίζει ανά τον κόσμο σπίτια και άλλους χώρους.
Έ, ναι στρίβει. Εκείνη την κλειστή δεξιά στροφή που το κάνει να παίρνει αισθητή κλίση αριστερά και το μπάζει στο λιμάνι.
Από την πρύμνη καθώς το πλοίο πρυμνοδετεί, ο κόσμος θαυμάζει, σχολιάζει, δείχνει, φωτογραφίζει τους δυό λόφους. Στον αριστερό είναι σκαρφαλωμένη η καθολική παλιά πόλις της Άνω Σύρου, ένας αυτόνομος Δήμος μέχρι που το σχέδιο Καποδίστριας έφερε τα πάνω κάτω δημιουργώντας Δήμους τέρατα και ρίχνοντας στην αφάνεια ιστορικούς τόπους. Εκεί στην κορυφή του δεσπόζει ο μεγάλος καθολικός καθεδρικός ναός του Σεν Τζώρτζη, ενώ στα δεξιά ο άλλος λόφος κτισμένος μεταγενέστερα φιλοξενεί στην κορυφή του τον ορθόδοξο ναό της Αναστάσεως.
Όμως δεν μένει χρόνος για καθυστέρηση, το πλοίο αποβιβάζει και επιβιβάζει σε σύντομο διάστημα και αποπλέει συνεχίζοντας το δρομολόγιό του προς Τήνο και Μύκονο.
Από την πρύμνη καθώς το πλοίο πρυμνοδετεί, ο κόσμος θαυμάζει, σχολιάζει, δείχνει, φωτογραφίζει τους δυό λόφους. Στον αριστερό είναι σκαρφαλωμένη η καθολική παλιά πόλις της Άνω Σύρου, ένας αυτόνομος Δήμος μέχρι που το σχέδιο Καποδίστριας έφερε τα πάνω κάτω δημιουργώντας Δήμους τέρατα και ρίχνοντας στην αφάνεια ιστορικούς τόπους. Εκεί στην κορυφή του δεσπόζει ο μεγάλος καθολικός καθεδρικός ναός του Σεν Τζώρτζη, ενώ στα δεξιά ο άλλος λόφος κτισμένος μεταγενέστερα φιλοξενεί στην κορυφή του τον ορθόδοξο ναό της Αναστάσεως.
Όμως δεν μένει χρόνος για καθυστέρηση, το πλοίο αποβιβάζει και επιβιβάζει σε σύντομο διάστημα και αποπλέει συνεχίζοντας το δρομολόγιό του προς Τήνο και Μύκονο.
Χωρίς δεύτερη σκέψη κατεβήκαμε τις σκάλες και περάσαμε τον καταπέλτη, πατώντας πλέον με συγκίνηση τον γενέθλιο για την οικογένεια τόπο, στην Ομηρική Συρίη.
Στον τόπο του Φερεκύδη, του ποιητή και φιλοσόφου δασκάλου του Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.), - στον τόπο του μεγάλου σατιρικού ποιητή Γ. Σουρή, - στο ίδιο τόπο με τον δικαστικό, ποιητή και πεζογράφο Τιμολέοντα Αμπελά, - στον ίδιο με τον λόγιο, ποιητή, πεζογράφο και πρώτο πρόεδρο της ΔΟΕ Δημήτριο Βικέλα - με τον λογοτέχνη Εμμανουήλ Ροΐδη, - με τον πολιτευτή Εμμανουήλ Μπενάκη, - με την δρομέα στους Ολυμπιακούς Αγώνες 1896 Σταμάτα Ρεβίθη, - με τον βυζαντινολόγο Φαίδωνα Κουκουλέ, - με τον Διοικητή του οχυρού Ρούπελ Γεώργιο Δουράτσο, - με τον ρεμπέτη Μάρκο Βαμβακάρη, - με τον ποιητή, στιχουργό και πεζογράφο Μάνο Ελευθερίου και τόσους άλλους.
Δύο λειψές εβδομάδες δεν επέτρεψαν την κατά, πέτρα την πέτρα και μέτρο το μέτρο επίσκεψη, στα μέρη που ως στην σκέψη απεικονίζονται οι της μακράς παραμονής προσλαμβάνουσες εικόνες, μα δεν το βάλαμε κάτω.
Μια αρχική προσκυνηματική αλλά συνάμα και τουριστική επίσκεψη στον κτισμένο από τους Βενετούς το 1204 Σεν Τζώρτζη, τον καθεδρικό ναό της Ρωμαιοκαθολικής Επισκοπής στην Άνω Σύρο, μας έδωσε την δυνατότητα να θαυμάσουμε την τρίκλιτη βασιλική με τις δύο σειρές μαρμάρινων κιόνων και τον ημικυλινδρικό θόλο στο κεντρικό κλίτος. Με την ξυλόγλυπτη επένδυση και το μαρμάρινο δάπεδο, τα αγάλματα αγίων και τις εικόνες Ιταλών καλλιτεχνών. Από την αυλή του αγναντέψαμε την Ερμούπολη, το λιμάνι και το αεροδρόμιο.
Στον τόπο του Φερεκύδη, του ποιητή και φιλοσόφου δασκάλου του Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.), - στον τόπο του μεγάλου σατιρικού ποιητή Γ. Σουρή, - στο ίδιο τόπο με τον δικαστικό, ποιητή και πεζογράφο Τιμολέοντα Αμπελά, - στον ίδιο με τον λόγιο, ποιητή, πεζογράφο και πρώτο πρόεδρο της ΔΟΕ Δημήτριο Βικέλα - με τον λογοτέχνη Εμμανουήλ Ροΐδη, - με τον πολιτευτή Εμμανουήλ Μπενάκη, - με την δρομέα στους Ολυμπιακούς Αγώνες 1896 Σταμάτα Ρεβίθη, - με τον βυζαντινολόγο Φαίδωνα Κουκουλέ, - με τον Διοικητή του οχυρού Ρούπελ Γεώργιο Δουράτσο, - με τον ρεμπέτη Μάρκο Βαμβακάρη, - με τον ποιητή, στιχουργό και πεζογράφο Μάνο Ελευθερίου και τόσους άλλους.
Δύο λειψές εβδομάδες δεν επέτρεψαν την κατά, πέτρα την πέτρα και μέτρο το μέτρο επίσκεψη, στα μέρη που ως στην σκέψη απεικονίζονται οι της μακράς παραμονής προσλαμβάνουσες εικόνες, μα δεν το βάλαμε κάτω.
Μια αρχική προσκυνηματική αλλά συνάμα και τουριστική επίσκεψη στον κτισμένο από τους Βενετούς το 1204 Σεν Τζώρτζη, τον καθεδρικό ναό της Ρωμαιοκαθολικής Επισκοπής στην Άνω Σύρο, μας έδωσε την δυνατότητα να θαυμάσουμε την τρίκλιτη βασιλική με τις δύο σειρές μαρμάρινων κιόνων και τον ημικυλινδρικό θόλο στο κεντρικό κλίτος. Με την ξυλόγλυπτη επένδυση και το μαρμάρινο δάπεδο, τα αγάλματα αγίων και τις εικόνες Ιταλών καλλιτεχνών. Από την αυλή του αγναντέψαμε την Ερμούπολη, το λιμάνι και το αεροδρόμιο.
Η προσπάθεια επικοινωνίας μας με τον αρχαίο κόσμο (2.700 π.Χ.) απέβη άγονος διότι, ο δρόμος λίγο πριν τον οικισμό της Χαλανδριανής (φτάσαμε κοντά) μας έδειξε τα δόντια του, αναγκάζοντας μας σε άτακτη υποχώρηση. Όχι δεν πάθαμε ζημιά, αλλά το μεταφορικό μας μέσο δεν είχε δυνατότητα προσαρμογής στο περιβάλλον. Έτσι δεν καταφέραμε να δούμε ούτε το αρχαίο νεκροταφείο της Χαλανδριανής, ούτε την ακρόπολη στο Καστρί. Ίσως μια άλλη φορά.
Το εσπέρας της 14ης του μηνός μας βρήκε στον καθολικό ναό της Μεταστάσεως της Θεοτόκου στο Άνω Μάννα για την πανηγυρική θεία λειτουργία. Μετά το πέρας, ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού προσέφερε απλόχερα παραδοσιακούς λουκουμάδες και αναψυκτικά.
Το βράδυ του δεκαπενταύγουστου ήταν ιδανικό για ένα κερί στον εορτάζοντα ορθόδοξο ναό της Κοίμησης. Εκεί συναντήσαμε τον παπά Κώστα Κοντό, ένα ιερωμένο που πιστεύω πως αν το ράσο είχε ψυχή θα ΄ταν ικανοποιημένο που τον ντύνει. Ένα παπά που είχα την τύχη να είμαι ο ψάλτης του τότε στα νιάτα μας, στους χαιρετισμούς και άλλες λειτουργίες της μεγάλης τεσσαρακοστής και μεγάλης εβδομάδος σε διάφορα εξωκλήσια. Ένα απλό και καλοσυνάτο άνθρωπο με κάτασπρα πιά γένια πολύ κοντά στην αγιότητα, που μας καλοδέχτηκε και μας φιλοξένησε στο γραφείο του ναού.
Το εσπέρας της 14ης του μηνός μας βρήκε στον καθολικό ναό της Μεταστάσεως της Θεοτόκου στο Άνω Μάννα για την πανηγυρική θεία λειτουργία. Μετά το πέρας, ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού προσέφερε απλόχερα παραδοσιακούς λουκουμάδες και αναψυκτικά.
Το βράδυ του δεκαπενταύγουστου ήταν ιδανικό για ένα κερί στον εορτάζοντα ορθόδοξο ναό της Κοίμησης. Εκεί συναντήσαμε τον παπά Κώστα Κοντό, ένα ιερωμένο που πιστεύω πως αν το ράσο είχε ψυχή θα ΄ταν ικανοποιημένο που τον ντύνει. Ένα παπά που είχα την τύχη να είμαι ο ψάλτης του τότε στα νιάτα μας, στους χαιρετισμούς και άλλες λειτουργίες της μεγάλης τεσσαρακοστής και μεγάλης εβδομάδος σε διάφορα εξωκλήσια. Ένα απλό και καλοσυνάτο άνθρωπο με κάτασπρα πιά γένια πολύ κοντά στην αγιότητα, που μας καλοδέχτηκε και μας φιλοξένησε στο γραφείο του ναού.
Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να μην προσκυνήσουμε και να θαυμάσουμε το έργο του πατριώτη μου του El Greco, την εικόνα της κοίμησης που αγιογράφησε στην Κρήτη πριν αναχωρήσει για την Ιταλία. Στο κάτω της μέρος φέρει την ταυτοποίηση «ΔΟΜΗΝΙΚΟC ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟC Ο ΔΕΙΞΑC».
Να σημειώσω εδώ ότι εμείς μπορούμε να προσευχηθούμε το ίδιο και στους Καθολικούς και στους Ορθόδοξους ναούς, όπως κάνουν οι οικογένειες που έχουν μέλη τους και στα δύο δόγματα του Χριστιανισμού, όπως είναι σύνηθες στην Σύρο.
Η παραλία της Αζολίμνου φυσικά μας περίμενε την επόμενη ημέρα. Το κυματάκι του μελτεμιού παιχνίδιζε στην άμμο και τα παρακείμενα βραχάκια κάνοντας τα μικρότερα παιδιά χαρούμενα προσπαθώντας στα ρηχά να το αποφύγουν. Εκεί κάτω από τα αρμυρίκια αγνάντευα κάποτε την θάλασσα πριν ακόμα χτιστούν σπίτια ξενοδοχεία και μαγαζιά στην γύρω περιοχή. Οι παραλιακές ταβέρνες φημίζονται για τα πιάτα τους και είτε τις επιλέξεις για γεύμα είτε για δείπνο θα σηκωθείς με ικανοποίηση από το τραπέζι.
Στην Βάρη βέβαια δεν είχε ούτε ρυτίδα η θάλασσα αλλά η λέξη δεν περιέγραφε μόνο το αλμυρό νερό αλλά και τον λουόμενο πληθυσμό. Ως εκ τούτου δεν ήταν πρόσφορη για εμάς τους δύσκολους.
Οι Αγκαθωπές, το Κόμιτο, ο Μέγας Γιαλός, τα Κόκκινα και ο Γαλησσάς αποτέλεσαν εναλλακτικές επιλογές καθόλου κατώτερες της πρώτης. Όλες έχουν κάτι που τις κάνει ξεχωριστές.
Εκτός από τα μπάνια μια ισχυρή επιθυμία υπήρχε να ξαναδούμε πράγματα, περιοχές και χώρους που υπήρχαν αποτυπωμένα στην μνήμη. Γυρνώντας τις γειτονιές με την σκέψη μας θυμηθήκαμε το Βροντάδο, τα Ψαριανά, την Κατρακύλα, τα Βαπόρια, το Δείλι, την Λαλακιά, την Δόξα, το Λιβοχώρι, του Μπαρούμη, τα Καμίνια, την Πικραγγουριά, τον Ξηρόκαμπο, τα Πευκάκια κλπ.
Η παραλία της Αζολίμνου φυσικά μας περίμενε την επόμενη ημέρα. Το κυματάκι του μελτεμιού παιχνίδιζε στην άμμο και τα παρακείμενα βραχάκια κάνοντας τα μικρότερα παιδιά χαρούμενα προσπαθώντας στα ρηχά να το αποφύγουν. Εκεί κάτω από τα αρμυρίκια αγνάντευα κάποτε την θάλασσα πριν ακόμα χτιστούν σπίτια ξενοδοχεία και μαγαζιά στην γύρω περιοχή. Οι παραλιακές ταβέρνες φημίζονται για τα πιάτα τους και είτε τις επιλέξεις για γεύμα είτε για δείπνο θα σηκωθείς με ικανοποίηση από το τραπέζι.
Στην Βάρη βέβαια δεν είχε ούτε ρυτίδα η θάλασσα αλλά η λέξη δεν περιέγραφε μόνο το αλμυρό νερό αλλά και τον λουόμενο πληθυσμό. Ως εκ τούτου δεν ήταν πρόσφορη για εμάς τους δύσκολους.
Οι Αγκαθωπές, το Κόμιτο, ο Μέγας Γιαλός, τα Κόκκινα και ο Γαλησσάς αποτέλεσαν εναλλακτικές επιλογές καθόλου κατώτερες της πρώτης. Όλες έχουν κάτι που τις κάνει ξεχωριστές.
Εκτός από τα μπάνια μια ισχυρή επιθυμία υπήρχε να ξαναδούμε πράγματα, περιοχές και χώρους που υπήρχαν αποτυπωμένα στην μνήμη. Γυρνώντας τις γειτονιές με την σκέψη μας θυμηθήκαμε το Βροντάδο, τα Ψαριανά, την Κατρακύλα, τα Βαπόρια, το Δείλι, την Λαλακιά, την Δόξα, το Λιβοχώρι, του Μπαρούμη, τα Καμίνια, την Πικραγγουριά, τον Ξηρόκαμπο, τα Πευκάκια κλπ.
Ο Άγιος Νικόλαος ο πλούσιος, ο καλλιμάρμαρος και περίλαμπρος ναός στα Βαπόρια ήταν ένα από αυτά που θεωρήσαμε αναγκαίο να επισκεφθούμε. Τα σχέδια ανέγερσης ενέκρινε και υπέγραψε ο ίδιος ο Όθωνας ενώ στους δωρητές και ευεργέτες συγκαταλέγονται οι, Όλγα Κωνσταντίνοβα μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας και Βασίλισσα των Ελλήνων, ο Τσάρος Νικόλαος, ο βαρόνος Σίνας, η οικογένεια του μεγαλέμπορου Σταματίου Πρωΐου, ο δήμαρχος Δ. Βαφειαδάκης, οι εφοπλιστές Νικ. & Μηνάς Ρεθύμνης και άλλοι. Η εικόνα του αγίου ιστορήθηκε και επαργυρώθηκε στην Μόσχα το 1852 δαπάνη Σοφίας Μπερναρδάκη εκ της πόλεως Ταγανρόγ (Τανγκαρόγκ).
Το επίθετο πλούσιος έλαβε λόγω της πολυτέλειας και της μεγαλοπρέπειας του αφενός και αφετέρου για να ξεχωρίσει από την μικρή ορθόδοξη εκκλησία του Αγ. Νικολάου που είναι κρυμμένη στα στενά της Άνω Σύρου και πήρε το επίθετο φτωχός. Εκεί κοντά και το Θέατρο "Απόλλων" για το οποίο όλοι οι Συριανοί είναι περήφανοι. Με επιρροές κυρίως από την σκάλα του Μιλάνο χτίστηκε το 1862-64 για να καλύψει τις καλλιτεχνικές ανάγκες του πληθυσμού που είχε την τύχη να αναπτύσσεται συνεχώς σε πολιτισμό σε τέχνες και σε γράμματα καθώς όταν η υπόλοιπη χώρα στέναζε από τον Οθωμανικό ζυγό, η Σύρα απολάμβανε προνόμια της υψηλής πύλης όπως χαμηλότερη φορολόγηση, απαγόρευση της εγκατάστασης γενιτσάρων στο νησί και θρησκευτική ελευθερία.
Το επίθετο πλούσιος έλαβε λόγω της πολυτέλειας και της μεγαλοπρέπειας του αφενός και αφετέρου για να ξεχωρίσει από την μικρή ορθόδοξη εκκλησία του Αγ. Νικολάου που είναι κρυμμένη στα στενά της Άνω Σύρου και πήρε το επίθετο φτωχός. Εκεί κοντά και το Θέατρο "Απόλλων" για το οποίο όλοι οι Συριανοί είναι περήφανοι. Με επιρροές κυρίως από την σκάλα του Μιλάνο χτίστηκε το 1862-64 για να καλύψει τις καλλιτεχνικές ανάγκες του πληθυσμού που είχε την τύχη να αναπτύσσεται συνεχώς σε πολιτισμό σε τέχνες και σε γράμματα καθώς όταν η υπόλοιπη χώρα στέναζε από τον Οθωμανικό ζυγό, η Σύρα απολάμβανε προνόμια της υψηλής πύλης όπως χαμηλότερη φορολόγηση, απαγόρευση της εγκατάστασης γενιτσάρων στο νησί και θρησκευτική ελευθερία.
Αυτά τα προνόμια και η Γαλλική προστασία ήταν οι λόγοι που δεν πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821, υποδέχτηκε όμως και περιέθαλψε πρόσφυγες διωγμένων από τους Τούρκους πληθυσμών άλλων νησιών, όπως μετά την καταστροφή της Χίου και των Ψαρών, την Κρητική επανάσταση, την Σμύρνη, την Κάσο κλπ.
Σε αυτό το θέατρο ανέβασε το 1867 ο Τιμολέων Αμπελάς το έργο του «Μάρτυρες του Αρκαδίου» στο οποίο κομπάρσοι ήσαν πρόσφυγες Κρήτες. Το κλάμα των γυναικών που συμμετείχαν ήταν αληθινό, ενώ οι άνδρες τους κινήθηκαν πάνω στην σκηνή με άγριες διαθέσεις (χειροδικία), εναντίων των Ελλήνων ηθοποιών που υποδύονταν τους Τούρκους.
Ακριβώς από κάτω η Λέσχη ΕΛΛΑΣ. Ένα καλλιμάρμαρο κτίριο που αποτελούσε πολυχώρο για τους εύπορους Συριανούς. Γνώρισε μεγάλη δόξα φιλοξενώντας καλλιτεχνικές δημιουργίες, πνευματικές ανησυχίες αλλά και λαμπρές δεξιώσεις και δραστηριότητες καθημερινής ξεκούρασης, εκτόνωσης και κοινωνικών επαφών των μελών της. Σήμερα στεγάζει το πνευματικό κέντρο της πόλης, ενώ στο ισόγειο φιλοξενεί την Δημοτική Βιβλιοθήκη με είσοδο από την πλατεία Μιαούλη, την κεντρική πλατεία που πήρε το όνομά της από το άγαλμα του καραβοκύρη-ναυάρχου-πολιτικού που βρίσκεται προς την έξοδο στην οδό Ερμού.
Εκεί στο πάνω μέρος αυτής της πλατείας οικοδομήθηκε σε σχέδια του Έρνεστ Τσίλλερ, του μεγάλου Σάξωνα αρχιτέκτονα το παλάτι της Ερμούπολης, το Δημαρχείο. Το κτίριο που κατά τον Ερρίκο Σλήμαν θυμίζει ανάκτορο της Τροίας.
Μέχρι προ εικοσιπενταετίας, η πλατεία αυτή αποτελούσε τον χώρο που οι Συριανοί έκαναν την βόλτα τους περπατώντας πάνω κάτω δυό, τρείς, πέντε, δέκα ή περισσότερες φορές. Προ εκατονταετίας, στο επάνω μέρος κατά μήκος της πλατείας έκαναν την βόλτα τους οι πλούσιοι συνοδεύοντας τις κυρίες με τα κρινολίνα και στο κάτω μέρος έκαναν βόλτα οι φτωχοί. Εγώ την γνώρισα σαν νυφοπάζαρο. Εκεί στο πάνω κάτω παιχνίδιζαν τα μάτια και γινόντουσαν οι γνωριμίες. Εκεί ξεκίνησε η δημιουργία και της δικής μου οικογένειάς.
Σε αυτό το θέατρο ανέβασε το 1867 ο Τιμολέων Αμπελάς το έργο του «Μάρτυρες του Αρκαδίου» στο οποίο κομπάρσοι ήσαν πρόσφυγες Κρήτες. Το κλάμα των γυναικών που συμμετείχαν ήταν αληθινό, ενώ οι άνδρες τους κινήθηκαν πάνω στην σκηνή με άγριες διαθέσεις (χειροδικία), εναντίων των Ελλήνων ηθοποιών που υποδύονταν τους Τούρκους.
Ακριβώς από κάτω η Λέσχη ΕΛΛΑΣ. Ένα καλλιμάρμαρο κτίριο που αποτελούσε πολυχώρο για τους εύπορους Συριανούς. Γνώρισε μεγάλη δόξα φιλοξενώντας καλλιτεχνικές δημιουργίες, πνευματικές ανησυχίες αλλά και λαμπρές δεξιώσεις και δραστηριότητες καθημερινής ξεκούρασης, εκτόνωσης και κοινωνικών επαφών των μελών της. Σήμερα στεγάζει το πνευματικό κέντρο της πόλης, ενώ στο ισόγειο φιλοξενεί την Δημοτική Βιβλιοθήκη με είσοδο από την πλατεία Μιαούλη, την κεντρική πλατεία που πήρε το όνομά της από το άγαλμα του καραβοκύρη-ναυάρχου-πολιτικού που βρίσκεται προς την έξοδο στην οδό Ερμού.
Εκεί στο πάνω μέρος αυτής της πλατείας οικοδομήθηκε σε σχέδια του Έρνεστ Τσίλλερ, του μεγάλου Σάξωνα αρχιτέκτονα το παλάτι της Ερμούπολης, το Δημαρχείο. Το κτίριο που κατά τον Ερρίκο Σλήμαν θυμίζει ανάκτορο της Τροίας.
Μέχρι προ εικοσιπενταετίας, η πλατεία αυτή αποτελούσε τον χώρο που οι Συριανοί έκαναν την βόλτα τους περπατώντας πάνω κάτω δυό, τρείς, πέντε, δέκα ή περισσότερες φορές. Προ εκατονταετίας, στο επάνω μέρος κατά μήκος της πλατείας έκαναν την βόλτα τους οι πλούσιοι συνοδεύοντας τις κυρίες με τα κρινολίνα και στο κάτω μέρος έκαναν βόλτα οι φτωχοί. Εγώ την γνώρισα σαν νυφοπάζαρο. Εκεί στο πάνω κάτω παιχνίδιζαν τα μάτια και γινόντουσαν οι γνωριμίες. Εκεί ξεκίνησε η δημιουργία και της δικής μου οικογένειάς.
Στον αριθμό 4 της οδού Απόλλωνος κοντά στην πλατεία Τσιροπινά, δίπλα σε μια πόρτα διαβάζουμε σε εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα « ΕΝ ΤΩ ΟΙΚΩ ΤΟΥΤΩ 1830-1972 ΧΑΤΖΗ-ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΡΙΑΡΑΣ ο εν Σφακίων πρόεδρος της Καγκελαρίας ήτις εκήρυξε την επανάστασιν εν Κρήτη τω 1821. Ενταύθα διέμεινε ο ΟΘΩΝ ο πρώτος βασιλεύς, προσέφυγε δε νήπιον τω 186..(6;) ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ».
Ο Βενιζέλος αργότερα κατά την περίοδο των Γυμνασιακών του χρόνων διέμενε σε άλλο σπίτι, στην γειτονιά της Πηγάδας και πήγαινε στο Γυμνάσιο Σύρου που ήταν το πρώτο της Ελλάδος.
Μετά, το μεγάλο φυσικό λιμάνι. Όταν εκδίδεται απαγορευτικό απόπλου λόγω κακοκαιρίας, τα επιβατικά πλοία από τα γύρω νησιά σπεύδουν να ασφαλιστούν εδώ.
Με τα χρόνια στένεψε λίγο, προκειμένου να δημιουργηθούν περιμετρικά δρόμοι ικανοί να καλύψουν τις κυκλοφοριακές ανάγκες. Μέχρι το 1860 ήταν το σπουδαιότερο εμπορικό λιμάνι της χώρας.
Στην μια του άκρη το Τελωνείο με τις τεράστιες αποθήκες διαμετακομιστικού εμπορίου που θεμελιώθηκαν το 1834, αποτελούν το πρώτο Δημόσιο κτίριο της νεωτέρας Ελλάδος και μπορούσαν να καλύψουν ικανοποιητικά την διαμετακόμιση όλων των αγαθών από το εξωτερικό στην υπόλοιπη χώρα. Τα δύο τρίτα των εισαγωγών περνούσαν από το τελωνείο της Ερμούπολης. Στην άλλη του άκρη το ναυπηγείο «Νεώριον» που χτίστηκε το 1860 με τους γερανούς και τις πλωτές δεξαμενές να τραβούν το βλέμμα. Στην Σύρο το 1974 οι Γουλανδρήδες τότε ιδιοκτήτες των ναυπηγείων, ίδρυσαν την εταιρεία Ένφιλντ-Νεώριον ΕΠΕ η οποία κατασκεύασε τα πρώτα στον κόσμο ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Για γραφειοκρατικούς λόγους και νομικά κωλύματα η επιχείρηση αυτή δεν μακροημέρευσε.
Στην απέναντι της πόλης νότια πλευρά του λιμανιού, τα ερειπωμένα Τηλεγραφείο και Λοιμοκαθαρτήριο ή Λαζαρέτο.
Σε διάφορα μέρη της κυρίως παραλιακά, στέκουν ακόμα ερείπια μεγάλων κτιρίων που κάποτε ήσαν εργοστάσια όπως βυρσοδεψεία, κλωστήρια, υφαντουργεία κλπ. των εταιρειών Αιγαίον, Πειραϊκή-Πατραϊκή, Μπαρμπέτας και άλλα ακόμα παλιότερα, που κάποτε μεσουρανούσαν και έφερναν χρήμα στο νησί.
Ο Βενιζέλος αργότερα κατά την περίοδο των Γυμνασιακών του χρόνων διέμενε σε άλλο σπίτι, στην γειτονιά της Πηγάδας και πήγαινε στο Γυμνάσιο Σύρου που ήταν το πρώτο της Ελλάδος.
Μετά, το μεγάλο φυσικό λιμάνι. Όταν εκδίδεται απαγορευτικό απόπλου λόγω κακοκαιρίας, τα επιβατικά πλοία από τα γύρω νησιά σπεύδουν να ασφαλιστούν εδώ.
Με τα χρόνια στένεψε λίγο, προκειμένου να δημιουργηθούν περιμετρικά δρόμοι ικανοί να καλύψουν τις κυκλοφοριακές ανάγκες. Μέχρι το 1860 ήταν το σπουδαιότερο εμπορικό λιμάνι της χώρας.
Στην μια του άκρη το Τελωνείο με τις τεράστιες αποθήκες διαμετακομιστικού εμπορίου που θεμελιώθηκαν το 1834, αποτελούν το πρώτο Δημόσιο κτίριο της νεωτέρας Ελλάδος και μπορούσαν να καλύψουν ικανοποιητικά την διαμετακόμιση όλων των αγαθών από το εξωτερικό στην υπόλοιπη χώρα. Τα δύο τρίτα των εισαγωγών περνούσαν από το τελωνείο της Ερμούπολης. Στην άλλη του άκρη το ναυπηγείο «Νεώριον» που χτίστηκε το 1860 με τους γερανούς και τις πλωτές δεξαμενές να τραβούν το βλέμμα. Στην Σύρο το 1974 οι Γουλανδρήδες τότε ιδιοκτήτες των ναυπηγείων, ίδρυσαν την εταιρεία Ένφιλντ-Νεώριον ΕΠΕ η οποία κατασκεύασε τα πρώτα στον κόσμο ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Για γραφειοκρατικούς λόγους και νομικά κωλύματα η επιχείρηση αυτή δεν μακροημέρευσε.
Στην απέναντι της πόλης νότια πλευρά του λιμανιού, τα ερειπωμένα Τηλεγραφείο και Λοιμοκαθαρτήριο ή Λαζαρέτο.
Σε διάφορα μέρη της κυρίως παραλιακά, στέκουν ακόμα ερείπια μεγάλων κτιρίων που κάποτε ήσαν εργοστάσια όπως βυρσοδεψεία, κλωστήρια, υφαντουργεία κλπ. των εταιρειών Αιγαίον, Πειραϊκή-Πατραϊκή, Μπαρμπέτας και άλλα ακόμα παλιότερα, που κάποτε μεσουρανούσαν και έφερναν χρήμα στο νησί.
Από την άλλη πλευρά του μεγάλου ναυπηγείου εκτείνονταν οι ταρσανάδες (ακόμα υπάρχουν κάποιοι) που ναυπηγούσαν ή επισκεύαζαν από μικρές βάρκες μέχρι μεγάλα τρεχαντήρια.
Τα πλακόστρωτα στους δρόμους αποτελούν ακόμη ένα δείγμα χλιδής, αλλά και τα λιθόστρωτα όπου υπάρχουν στολίζουν το νησί.
Η επίσκεψη στο κοιμητήριο των ορθοδόξων δεν γίνεται μόνο προς απόδοση τιμής και μνήμης αλλά και για να θαυμάσουμε άλλη μια φορά τα έργα μοναδικής τέχνης, της γλυπτικής του μαρμάρου που κοσμούν τα μαυσωλεία και τις κρύπτες απελθόντων ευκατάστατων Συριανών.
Τα πλακόστρωτα στους δρόμους αποτελούν ακόμη ένα δείγμα χλιδής, αλλά και τα λιθόστρωτα όπου υπάρχουν στολίζουν το νησί.
Η επίσκεψη στο κοιμητήριο των ορθοδόξων δεν γίνεται μόνο προς απόδοση τιμής και μνήμης αλλά και για να θαυμάσουμε άλλη μια φορά τα έργα μοναδικής τέχνης, της γλυπτικής του μαρμάρου που κοσμούν τα μαυσωλεία και τις κρύπτες απελθόντων ευκατάστατων Συριανών.
Για να βγούμε στην συνέχεια έξω από τον αστικό ιστό και να κάνουμε μια βόλτα στα Χωριά.
Σκαρφαλώσαμε μέχρι την Αληθινή (το μπαλκόνι της πόλης) και απολαύσαμε την θέα, περάσαμε βιαστικά από το ψαροχώρι Κίνι που σήμερα αποτελεί κεντρικό τουριστικό θέρετρο και από εκεί μέσω Δανακού στον Γαλησσά. Το πρώτο χωριό που αναπτύχθηκε τουριστικά την δεκαετία του ΄80. Δίπλα στην παραλία του, μια άλλη κρυμμένη αυτή της Αγίας Πακού (Υπακοής) φιλοξενούσε παλαιότερα τους γυμνιστές.
Περνώντας από τον Φοίνικα με τον απάνεμο όρμο και τις ταβέρνες κάθε είδους φτάνουμε στην Ποσειδωνία ή αλλιώς De la Graccia, όπως ονομάστηκε από τους Βενετούς λόγω της εκκλησίας Μαντόνα Ντε λα Γκράτσια (Παναγία της Χάριτος) που υπάρχει εκεί. Στο χωριό αυτό συναντάμε τα πυργόσπιτα, τα θερινά ανάκτορα των εύπορων κατοίκων του νησιού. Τέτοια θα βρούμε και σε άλλα πευκόφυτα χωριά όπως, στα Χρούσσα, στην Παρακοπή και στο Πισκοπειό.
Η αίγλη του νησιού οφείλεται στις πρωτοπορίες του. Εδώ γεννήθηκε η πρώτη Όπερα, εδώ δημιουργήθηκε το πρώτο Εμποροδικείο, το πρώτο Πρωτοδικείο, το πρώτο Γυμνάσιο, το πρώτο Τυπογραφείο, το πρώτο Λιμοκαθαρτήριο, το πρώτο Τηλεγραφείο, το πρώτο Ασφαλιστικό κατάστημα, το πρώτο Εμπορικό Επιμελητήριό ταυτόχρονα με την Πάτρα και το Ναύπλιο, ο πρώτος φάρος με περιστρεφόμενο μηχανισμό, το πρώτο κανονικό σινεμά, η πρώτη Ναυτιλιακή εταιρεία «Ελληνική Ατμοπλοΐα», η πρώτη ξύλινη αναβάθρα για ανέλκυση πλοίων όπου κατασκευάστηκε το πρώτο ελληνικό ατμόπλοιο, καθώς και τα πρώτα μηχανοκίνητα εργοστάσια. Η εισαγώμενη Ευρωπαϊκή μόδα έντυνε πρώτα τις Συριανές κυρίες και αργότερα επισκεπτόταν την υπόλοιπη χώρα
Η ζαχαροπλαστική της Ερμούπολης θεωρείται και σήμερα από τις καλύτερες της Ελλάδος με το λουκούμι και την χαλβαδόπιτα στο πρώτο ράφι.
Σκαρφαλώσαμε μέχρι την Αληθινή (το μπαλκόνι της πόλης) και απολαύσαμε την θέα, περάσαμε βιαστικά από το ψαροχώρι Κίνι που σήμερα αποτελεί κεντρικό τουριστικό θέρετρο και από εκεί μέσω Δανακού στον Γαλησσά. Το πρώτο χωριό που αναπτύχθηκε τουριστικά την δεκαετία του ΄80. Δίπλα στην παραλία του, μια άλλη κρυμμένη αυτή της Αγίας Πακού (Υπακοής) φιλοξενούσε παλαιότερα τους γυμνιστές.
Περνώντας από τον Φοίνικα με τον απάνεμο όρμο και τις ταβέρνες κάθε είδους φτάνουμε στην Ποσειδωνία ή αλλιώς De la Graccia, όπως ονομάστηκε από τους Βενετούς λόγω της εκκλησίας Μαντόνα Ντε λα Γκράτσια (Παναγία της Χάριτος) που υπάρχει εκεί. Στο χωριό αυτό συναντάμε τα πυργόσπιτα, τα θερινά ανάκτορα των εύπορων κατοίκων του νησιού. Τέτοια θα βρούμε και σε άλλα πευκόφυτα χωριά όπως, στα Χρούσσα, στην Παρακοπή και στο Πισκοπειό.
Η αίγλη του νησιού οφείλεται στις πρωτοπορίες του. Εδώ γεννήθηκε η πρώτη Όπερα, εδώ δημιουργήθηκε το πρώτο Εμποροδικείο, το πρώτο Πρωτοδικείο, το πρώτο Γυμνάσιο, το πρώτο Τυπογραφείο, το πρώτο Λιμοκαθαρτήριο, το πρώτο Τηλεγραφείο, το πρώτο Ασφαλιστικό κατάστημα, το πρώτο Εμπορικό Επιμελητήριό ταυτόχρονα με την Πάτρα και το Ναύπλιο, ο πρώτος φάρος με περιστρεφόμενο μηχανισμό, το πρώτο κανονικό σινεμά, η πρώτη Ναυτιλιακή εταιρεία «Ελληνική Ατμοπλοΐα», η πρώτη ξύλινη αναβάθρα για ανέλκυση πλοίων όπου κατασκευάστηκε το πρώτο ελληνικό ατμόπλοιο, καθώς και τα πρώτα μηχανοκίνητα εργοστάσια. Η εισαγώμενη Ευρωπαϊκή μόδα έντυνε πρώτα τις Συριανές κυρίες και αργότερα επισκεπτόταν την υπόλοιπη χώρα
Η ζαχαροπλαστική της Ερμούπολης θεωρείται και σήμερα από τις καλύτερες της Ελλάδος με το λουκούμι και την χαλβαδόπιτα στο πρώτο ράφι.
Δεν θα μπορούσα βέβαια σαν Κρητικός να αφήσω ασχολίαστη την ιδιαίτερη σχέση των δύο πατρίδων μου. Ήδη, από το 1824 μεταφέρθηκαν στην Σύρο 1.000 οικογένειες Κρητών για να γλυτώσουν από την επιδρομή των Αιγυπτίων, ενώ το 1825 συστάθηκε Επιτροπή Κρητικών και Ερμουπολιτών με σκοπό την ενίσχυση του Κρητικού Αγώνα. Το 1860 κατά την διάρκεια της Κρητικής επανάστασης η Σύρα ήταν πάλι εκεί. Έστειλε χρήματα και πολεμιστές που έδωσαν το αίμα και κάποιοι την ζωή τους. Τα πλοία της Συριανής «Ελληνικής Ατμοπλοϊας» δεν σταματούσαν το πήγαινε-έλα σπάζοντας τον αποκλεισμό, μέχρι που και αυτά πλήρωσαν για το "θράσος" των καπεταναίων και των πλοιοκτητών τους. Στην Σύρα κατασκεύαζαν από Κρητικά στιβάνια (ανδρικές μπότες) μέχρι βόλια, τα οποία στην συνέχεια μετέφεραν και παρέδιδαν στους Κρήτες. Όταν οι Οθωμανοί κατέστειλαν την επανάσταση, η Σύρα και πάλι δέχτηκε και αγκάλιασε μεγάλο όγκο Κρητών προσφύγων, οι περισσότεροι των οποίων έγιναν μόνιμοι κάτοικοι.
Την 23η Δεκεμβρίου 1859 μετά από μνημόσυνο που τελέστηκε στον ναό του Αγ. Νικολάου για τους Κρήτες Αγίους Δέκα, υπεγράφει η ιδρυτική αναφορά και συστάθηκε στην Ερμούπολη ο πρώτος σύλλογος Κρητών με το προσωνύμιο Φιλεκπαιδευτικός. Την 12η Ιουνίου 1860 ο Όθων Ελέω Θεού Βασιλεύς εγκρίνει την σύσταση του, που άνοιξε τον δρόμο για την μόρφωση σε πολλά Κρητικόπουλα. Εθεωρείτο προνόμιο και τιμή μεγάλη η συμμετοχή σε αυτόν. Επιφανείς Κρήτες από όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, διετέλεσαν μέλη.
Παράλληλα με την εκπαίδευση υποστήριξε και ενίσχυσε την Κρητική επανάσταση. Με διάφορες τροποποιήσεις του ονόματος λειτουργεί διαρκώς μέχρι και σήμερα. Σε αυτό τον ιστορικό σύλλογο είχα την μεγάλη τιμή που με συνοδεύει πάντα, να διατελέσω γραμματέας και στην συνέχεια πρόεδρος.
Την 23η Δεκεμβρίου 1859 μετά από μνημόσυνο που τελέστηκε στον ναό του Αγ. Νικολάου για τους Κρήτες Αγίους Δέκα, υπεγράφει η ιδρυτική αναφορά και συστάθηκε στην Ερμούπολη ο πρώτος σύλλογος Κρητών με το προσωνύμιο Φιλεκπαιδευτικός. Την 12η Ιουνίου 1860 ο Όθων Ελέω Θεού Βασιλεύς εγκρίνει την σύσταση του, που άνοιξε τον δρόμο για την μόρφωση σε πολλά Κρητικόπουλα. Εθεωρείτο προνόμιο και τιμή μεγάλη η συμμετοχή σε αυτόν. Επιφανείς Κρήτες από όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, διετέλεσαν μέλη.
Παράλληλα με την εκπαίδευση υποστήριξε και ενίσχυσε την Κρητική επανάσταση. Με διάφορες τροποποιήσεις του ονόματος λειτουργεί διαρκώς μέχρι και σήμερα. Σε αυτό τον ιστορικό σύλλογο είχα την μεγάλη τιμή που με συνοδεύει πάντα, να διατελέσω γραμματέας και στην συνέχεια πρόεδρος.
Χάρη στην πνευματική της ακτινοβολία, η Σύρος προτάθηκε για πρώτη πρωτεύουσα της νεότερης Ελλάδος, αλλά τελικά επελέγη το Ναύπλιο.
«Σε αυτό τον τόπο ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα», είπε κάποτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος μιλώντας για την Σύρο.
Δεν τα είδαμε όλα μα θυμηθήκαμε πολλά. Την επομένη φορά θα δούμε και τα υπόλοιπα.
«Σε αυτό τον τόπο ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα», είπε κάποτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος μιλώντας για την Σύρο.
Δεν τα είδαμε όλα μα θυμηθήκαμε πολλά. Την επομένη φορά θα δούμε και τα υπόλοιπα.
Ὁ Ῥωμηός του Γ. Σουρή 1. Στὸν καφενὲ ἀπ᾿ ἔξω σὰν μπέης ξαπλωμένος, τοῦ ἥλιου τὶς ἀκτῖνες ἀχόρταγα ρουφῶ, καὶ στῶν ἐφημερίδων τὰ νέα βυθισμένος, κανέναν δὲν κοιτάζω, κανέναν δὲν ψηφῶ. 2. Σὲ μία καρέκλα τὅνα ποδάρι μου τεντώνω, τὸ ἄλλο σὲ μίαν ἄλλη, κι ὀλίγο παρεκεῖ ἀφήνω τὸ καπέλο, καὶ ἀρχινῶ μὲ τόνο τοὺς ὑπουργοὺς νὰ βρίζω καὶ τὴν πολιτική. 3. Ψυχή μου! τί λιακάδα! τί οὐρανὸς ! τί φύσις ! ἀχνίζει ἐμπροστά μου ὁ καϊμακλῆς καφές, κι ἐγὼ κατεμπνευσμένος γιὰ ὅλα φέρνω κρίσεις, καὶ μόνος μου τὶς βρίσκω μεγάλες καὶ σοφές. |
4. Βρίζω Ἐγγλέζους, Ρώσους, καὶ ὅποιους ἄλλους θέλω,
καὶ στρίβω τὸ μουστάκι μ᾿ ἀγέρωχο πολύ, καὶ μέσα στὸ θυμό μου κατὰ διαόλου στέλλω τὸν ἴδιον ἑαυτό μου, καὶ γίνομαι σκυλί. 5. Φέρνω τὸν νοῦν στὸν Διάκο καὶ εἰς τὸν Καραΐσκο, κατενθουσιασμένος τὰ γένια μου μαδῶ, τὸν Ἕλληνα εἰς ὅλα ἀνώτερο τὸν βρίσκω, κι ἀπάνω στὴν καρέκλα χαρούμενος πηδῶ. 6. Τὴν φίλη μας Εὐρώπη μὲ πέντε φασκελώνω, ἀπάνω στὸ τραπέζι τὸν γρόθο μου κτυπῶ... Ἐχύθη ὁ καφές μου, τὰ ροῦχα μου λερώνω, κι ὅσες βλαστήμιες ξέρω ἀρχίζω νὰ τὶς πῶ. 7. Στὸν καφετζῆ ξεσπάω... φωτιὰ κι ἐκεῖνος παίρνει. Ἀμέσως ἄνω κάτω τοῦ κάνω τὸν μπουφέ, τὸν βρίζω καὶ μὲ βρίζει, τὸν δέρνω καὶ μὲ δέρνει, καὶ τέλος... δὲν πληρώνω δεκάρα τὸν καφέ. |
Αύγουστος 2021
Ε Θ Α Ι Ο Σ
Ε Θ Α Ι Ο Σ