Όπως γράφει ο Ησίοδος, επειδή ο Κρόνος έτρωγε τα παιδιά του, όταν η Ρέα επρόκειτο να γεννήσει το τελευταίο οι γονείς της την έστειλαν στη Λύκτο. Εκεί έφερε στον κόσμο τον Δία και κατόπιν, μέσα στο σκοτάδι της γρήγορης νύχτας (γρήγορες νύχτες έχουμε στα τέλη Δεκεμβρίου κοντά στο ηλιοστάσιο), τον μετέφερε στα χέρια της και τον έκρυψε σε απάτητο άντρο, στα βάθη της ιερής γης, στο πυκνοδασωμένο Αιγαίο βουνό. Θεογονία 459-484
Το οροπέδιο Λασιθίου τουλάχιστον από την Δωρική εποχή, ήταν τμήμα της Λυκτίας επικράτειας και οι Λασύνθιοι Λύκτιοι πολίτες. Προφανώς μια όμοια σχέση των δύο τόπων εκτείνεται στο απώτατο παρελθόν, στην εποχή των θεών.
Αυτό τον δρόμο που ακολούθησε μέσα στην νύχτα η Ρέα με το νεογέννητο στην αγκαλιά της, από την αρχαία Λύκτο (1 Km BA της σημερινής Λύττου) έως το απάτητο σπήλαιο του οροπεδίου Λασιθίου, θα ακολουθήσουμε κι εμείς σε μια γνωριμία αυτού του Μινωϊκού όπως λάθος αποκαλέστηκε μονοπατιού. Λέω λάθος διότι η Λύκτος ποτέ δεν είχε σχέσεις με την Κνωσσό και τους Μινωϊτες. Μάλιστα υπήρχε τόσο μεγάλη έχθρα μεταξύ τους που, αν μας άκουγαν οι αρχαίοι Λύκτιοι θα έτριζαν τα κόκαλα τους.
Η διαδρομή ξεκινά από το σημερινό εξωκλήσι Εσταυρωμένος. Το μονοπάτι οδηγεί στον αμαξιτό δρόμο και ειδικότερα στο σημείο Πόροι από όπου γίνεται ορατό το χωριό Ασκοί. Στην επόμενη στροφή αφήνει τον αμαξιτό δρόμο Λύττου-Ασκών και ακολουθεί τον αγροτικό που διέρχεται τις αγροτικές περιοχές Χίλη και Μεσάρμι. Στην συνέχεια στην περιοχή Τοίχος συναντά απομεινάρια του αρχαίου υδραγωγείου, ενός εναέριου καταπότη (αυλάκι νερού) που μετέφερε το νερό στην πόλη. Παρακάτω κοντά στο εξωκλήσι του Αγ. Κων/νου του χωριού Κασταμονίτσα στρίβει αριστερά ακολουθώντας ΒΑ πορεία.
Αυτό τον δρόμο που ακολούθησε μέσα στην νύχτα η Ρέα με το νεογέννητο στην αγκαλιά της, από την αρχαία Λύκτο (1 Km BA της σημερινής Λύττου) έως το απάτητο σπήλαιο του οροπεδίου Λασιθίου, θα ακολουθήσουμε κι εμείς σε μια γνωριμία αυτού του Μινωϊκού όπως λάθος αποκαλέστηκε μονοπατιού. Λέω λάθος διότι η Λύκτος ποτέ δεν είχε σχέσεις με την Κνωσσό και τους Μινωϊτες. Μάλιστα υπήρχε τόσο μεγάλη έχθρα μεταξύ τους που, αν μας άκουγαν οι αρχαίοι Λύκτιοι θα έτριζαν τα κόκαλα τους.
Η διαδρομή ξεκινά από το σημερινό εξωκλήσι Εσταυρωμένος. Το μονοπάτι οδηγεί στον αμαξιτό δρόμο και ειδικότερα στο σημείο Πόροι από όπου γίνεται ορατό το χωριό Ασκοί. Στην επόμενη στροφή αφήνει τον αμαξιτό δρόμο Λύττου-Ασκών και ακολουθεί τον αγροτικό που διέρχεται τις αγροτικές περιοχές Χίλη και Μεσάρμι. Στην συνέχεια στην περιοχή Τοίχος συναντά απομεινάρια του αρχαίου υδραγωγείου, ενός εναέριου καταπότη (αυλάκι νερού) που μετέφερε το νερό στην πόλη. Παρακάτω κοντά στο εξωκλήσι του Αγ. Κων/νου του χωριού Κασταμονίτσα στρίβει αριστερά ακολουθώντας ΒΑ πορεία.
|
|
Λίγο πιο πέρα στην άκρη του δρόμου περιμένει να ξεδιψάσει τον στρατοκόπο «της συκιάς το νερό». Είναι ένα γουργουθάκι, (μικρή γούρνα) σε σκαλισμένη πέτρα, μέσα στο οποίο φέρνει το νερό της η ομώνυμη πηγή.
Όχι μακριά, στην αγροτική περιοχή Μεσάδα, εκεί στα ριζά του βουνού Δίκτυ, η διαδρομή περνά από τις Φλέγες. Εκεί -με οριζόντια ροή αλλά και πίδακες- βγαίνει το νερό που χάνεται μέσα στον Χώνο του οροπεδίου, στην άλλη πλευρά του βουνού. Είναι το νερό που κυλάει στον Αποσελέμη και καταλήγει στο σημερινό ομώνυμο φράγμα και στις εκβολές του, στις κάτω Γούβες.
Ο ήχος του νερού τον χειμώνα μετά από έντονη βροχή, ακούγεται μέχρι την Κασταμονίτσα (3 Km). Εκεί ακριβώς είναι και το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου που γιορτάζεται κάθε Λαμπροτρίτη με χορούς δίπλα στον ναό με αντρικριστά και σούβλες στα γύρω, συνοδεία λυράρηδων και ντόπιων κρασιών από παρέες Κασταμονιτσανών και ξενοχωριανών.
Περίπου επτακόσια μέτρα πιο πέρα, αρχίζει η ανάβαση. Ένα μονοπάτι με αλλεπάλληλες βόλιτες (στροφές), με όλο και μεγαλύτερο καθώς ανεβαίνει βάθος ορίζοντα, θα τρομάξει τους πρωτάρηδες και θα κάνει τους μαθημένους να χαμογελάσουν. Κατασκευάστηκε το 1907 -με κόστος 5.400 δρχ.- από την Κρητική πολιτεία, πάνω στα ίχνη των αρχαίων αλλά και των πιο πρόσφατων στρατάρηδων, εκείνων που έκαναν την στραθιά από την μια πλευρά του βουνού στην άλλη την εποχή της Τουρκοκρατίας, μέχρι και την δεκαετία του1970.
Όχι μακριά, στην αγροτική περιοχή Μεσάδα, εκεί στα ριζά του βουνού Δίκτυ, η διαδρομή περνά από τις Φλέγες. Εκεί -με οριζόντια ροή αλλά και πίδακες- βγαίνει το νερό που χάνεται μέσα στον Χώνο του οροπεδίου, στην άλλη πλευρά του βουνού. Είναι το νερό που κυλάει στον Αποσελέμη και καταλήγει στο σημερινό ομώνυμο φράγμα και στις εκβολές του, στις κάτω Γούβες.
Ο ήχος του νερού τον χειμώνα μετά από έντονη βροχή, ακούγεται μέχρι την Κασταμονίτσα (3 Km). Εκεί ακριβώς είναι και το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου που γιορτάζεται κάθε Λαμπροτρίτη με χορούς δίπλα στον ναό με αντρικριστά και σούβλες στα γύρω, συνοδεία λυράρηδων και ντόπιων κρασιών από παρέες Κασταμονιτσανών και ξενοχωριανών.
Περίπου επτακόσια μέτρα πιο πέρα, αρχίζει η ανάβαση. Ένα μονοπάτι με αλλεπάλληλες βόλιτες (στροφές), με όλο και μεγαλύτερο καθώς ανεβαίνει βάθος ορίζοντα, θα τρομάξει τους πρωτάρηδες και θα κάνει τους μαθημένους να χαμογελάσουν. Κατασκευάστηκε το 1907 -με κόστος 5.400 δρχ.- από την Κρητική πολιτεία, πάνω στα ίχνη των αρχαίων αλλά και των πιο πρόσφατων στρατάρηδων, εκείνων που έκαναν την στραθιά από την μια πλευρά του βουνού στην άλλη την εποχή της Τουρκοκρατίας, μέχρι και την δεκαετία του1970.
|
|
Στην άνοδο κυρίως αλλά και στην κάθοδο, ένα μπαστούνι αποτελεί επιθυμητό εξοπλισμό για τους ώριμους και αναγκαίο για τους προχωρημένης ηλικίας, ανάλογα πάντα με την φυσική κατάσταση.
Στην κορυφή, εκεί που το μονοπάτι συναντά τον από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 επίδοξο αμαξιτό, ένας τρόχαλος τραβά το μάτι. Ένας τρόχαλος με ένα μεγάλο όρθιο αγκωνάρι που παίζει τον ρόλο αναθηματικής στήλης και εξηγεί τον λόγο που είναι στημένο εκεί.
Ο Τσούλης, ένας βίαιος άνθρωπος, ένας αρχικλέφτης, ένας αιμοσταγής φονιάς, ένας βιαστής, ένας Γενίτσαρος κάτοικος του χωριού Ασκοί, περιδιάβαινε από την επαρχία Πεδιάδας στο οροπέδιο Λασιθίου και έκλεβε, σκότωνε, βίαζε Χριστιανοπούλες και μετά ξεκρέμαγε την λύρα από το σκαρβέλι του αλόγου του και χαλάρωνε με κρητικές κοντυλιές. Μιά νύχτα της άνοιξης του 1817 κάποιοι Λασιθιώτες του έστησαν καρτέρι στο σελί της Χορτασάς και τον σκότωσαν. Το κεφάλι του αφού το έβαλαν σε ένα ντρουβά, τον κρέμασαν στο άλογό του και εκείνο επέστρεψε στους Ασκούς. Το σώμα του το σκέπασαν πρόχειρα στο ίδιο σημείο με χώμα και πέτρες. Από τότε κάθε στρατοκόπος σταματά και πετά μια πέτρα αναθεματίζοντας τον Γενίτσαρο. Έτσι σχηματίστηκε ένας ευμεγέθης σωρός που όμως εμπόδιζε τις μπουλτόζες του επίδοξου αμαξιτού και τον διέλυσαν.
Στην κορυφή, εκεί που το μονοπάτι συναντά τον από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 επίδοξο αμαξιτό, ένας τρόχαλος τραβά το μάτι. Ένας τρόχαλος με ένα μεγάλο όρθιο αγκωνάρι που παίζει τον ρόλο αναθηματικής στήλης και εξηγεί τον λόγο που είναι στημένο εκεί.
Ο Τσούλης, ένας βίαιος άνθρωπος, ένας αρχικλέφτης, ένας αιμοσταγής φονιάς, ένας βιαστής, ένας Γενίτσαρος κάτοικος του χωριού Ασκοί, περιδιάβαινε από την επαρχία Πεδιάδας στο οροπέδιο Λασιθίου και έκλεβε, σκότωνε, βίαζε Χριστιανοπούλες και μετά ξεκρέμαγε την λύρα από το σκαρβέλι του αλόγου του και χαλάρωνε με κρητικές κοντυλιές. Μιά νύχτα της άνοιξης του 1817 κάποιοι Λασιθιώτες του έστησαν καρτέρι στο σελί της Χορτασάς και τον σκότωσαν. Το κεφάλι του αφού το έβαλαν σε ένα ντρουβά, τον κρέμασαν στο άλογό του και εκείνο επέστρεψε στους Ασκούς. Το σώμα του το σκέπασαν πρόχειρα στο ίδιο σημείο με χώμα και πέτρες. Από τότε κάθε στρατοκόπος σταματά και πετά μια πέτρα αναθεματίζοντας τον Γενίτσαρο. Έτσι σχηματίστηκε ένας ευμεγέθης σωρός που όμως εμπόδιζε τις μπουλτόζες του επίδοξου αμαξιτού και τον διέλυσαν.
|
|
Μερικά χρόνια αργότερα οι ντόπιοι μάζεψαν όσες από τις πέτρες βρήκαν και ξαναέστησαν τον τρόχαλο. Το σημείο που παλαιότερα ονομαζόταν πόρος Χορτασάς, από τότε πήρε το όνομα «Τσούλη το μνήμα» που αργότερα επισημοποιήθηκε από την Γεωγραφική υπηρεσία του στρατού.
Από εκεί το μονοπάτι κατηφορίζει πλέον στον λάκκο της Χορτασάς, που μέσω ενός ανοίγματος βγαίνει στο οροπέδιο και για την ακρίβεια στην καταβόθρα Χώνος. Εδώ κατευθύνονται όλα τα νερά της λεκάνης, εδώ τα καταπίνει το βουνό για να τα ξεράσει στην άλλη πλευρά στο σημείο Φλέγες που αναφέρθηκε παραπάνω.
Τώρα πιά έχοντας ξεπεράσει τις κακοτοπιές, ακολουθώντας τον περιφερειακό δρόμο, η διαδρομή περνά από τα χωριά Κάτω Μετόχι - Άγ. Χαράλαμπος (ή Γεροντομουρί) – Πλάτη και καταλήγει στο Ψυχρό. Από το τελευταίο αυτό χωριό ξεκινά πάλι ανηφορικό, ορεινό μονοπάτι, που μετά από 15 λεπτά πεζοπορίας καταλήγει στην είσοδο της ιερής σπηλιάς. Στο τελευταίο αυτό κομμάτι της διαδρομής με λίγη καλή τύχη, ο επισκέπτης κοιτάζοντας στα βάθη του μυαλού του μπορεί να συναντήσει τις τρείς άρπυιες, αυτά τα τρομακτικά αρπακτικα με τα ονόματα Αελλώ, Ωκυπέτη και Κελαινώ, την αίγα Αμάλθια, την ιερή γουρούνα, τις χρυσοχάλκινες μέλισσες, ή κάποια από αυτά, ή τίποτα απ΄ αυτά. Το σίγουρο όμως είναι πως, ψάχνοντας στο ίδιο ορίζοντα του μυαλού, ακριβώς στην είσοδο θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους σε ιερό αμόκ-μαινόμενους Κορύβαντες.
Από εκεί το μονοπάτι κατηφορίζει πλέον στον λάκκο της Χορτασάς, που μέσω ενός ανοίγματος βγαίνει στο οροπέδιο και για την ακρίβεια στην καταβόθρα Χώνος. Εδώ κατευθύνονται όλα τα νερά της λεκάνης, εδώ τα καταπίνει το βουνό για να τα ξεράσει στην άλλη πλευρά στο σημείο Φλέγες που αναφέρθηκε παραπάνω.
Τώρα πιά έχοντας ξεπεράσει τις κακοτοπιές, ακολουθώντας τον περιφερειακό δρόμο, η διαδρομή περνά από τα χωριά Κάτω Μετόχι - Άγ. Χαράλαμπος (ή Γεροντομουρί) – Πλάτη και καταλήγει στο Ψυχρό. Από το τελευταίο αυτό χωριό ξεκινά πάλι ανηφορικό, ορεινό μονοπάτι, που μετά από 15 λεπτά πεζοπορίας καταλήγει στην είσοδο της ιερής σπηλιάς. Στο τελευταίο αυτό κομμάτι της διαδρομής με λίγη καλή τύχη, ο επισκέπτης κοιτάζοντας στα βάθη του μυαλού του μπορεί να συναντήσει τις τρείς άρπυιες, αυτά τα τρομακτικά αρπακτικα με τα ονόματα Αελλώ, Ωκυπέτη και Κελαινώ, την αίγα Αμάλθια, την ιερή γουρούνα, τις χρυσοχάλκινες μέλισσες, ή κάποια από αυτά, ή τίποτα απ΄ αυτά. Το σίγουρο όμως είναι πως, ψάχνοντας στο ίδιο ορίζοντα του μυαλού, ακριβώς στην είσοδο θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους σε ιερό αμόκ-μαινόμενους Κορύβαντες.
|
|
Πολύ προσοχή στην κάθοδο του σπηλαίου. Το μωρό θεός, σας καλωσορίζει.
Αιγαίο βουνό = Δίκτυ.
Καταπότης = κεντρικό αυλάκι που οδηγεί το νερό στον προορισμό.
Στραθιά = ταξίδι
Βόλιτες = στροφές
Τρόχαλος = σωρός από πέτρες
Σκαρβέλια = προεξοχές στο πίσω πάνω μέρος του σαμαριού για στήριξη ή δέσιμο φορτίων.
Ντρουβάς ή ντορβάς = σακκί
Σελί = πόρος= Εκεί που σταματά η άνοδος και αρχίζει η κάθοδος.
Αελλώ = θυελλώδης
Ωκυπέτη = γοργόφτερη
Κελαινώ = σκοτεινή
Πηγές : http://www.karmanor.gr, https://www.creteplus.gr, http://www.anatolh.com, www.28910.gr, www.discoverminoapediadas.gr, https://archive.patris.gr/articles/163877, www.kritipoliskaihoria.gr
Οι φωτογραφίες είναι αλιευμένες από το διαδίκτυο.
Αιγαίο βουνό = Δίκτυ.
Καταπότης = κεντρικό αυλάκι που οδηγεί το νερό στον προορισμό.
Στραθιά = ταξίδι
Βόλιτες = στροφές
Τρόχαλος = σωρός από πέτρες
Σκαρβέλια = προεξοχές στο πίσω πάνω μέρος του σαμαριού για στήριξη ή δέσιμο φορτίων.
Ντρουβάς ή ντορβάς = σακκί
Σελί = πόρος= Εκεί που σταματά η άνοδος και αρχίζει η κάθοδος.
Αελλώ = θυελλώδης
Ωκυπέτη = γοργόφτερη
Κελαινώ = σκοτεινή
Πηγές : http://www.karmanor.gr, https://www.creteplus.gr, http://www.anatolh.com, www.28910.gr, www.discoverminoapediadas.gr, https://archive.patris.gr/articles/163877, www.kritipoliskaihoria.gr
Οι φωτογραφίες είναι αλιευμένες από το διαδίκτυο.
Ε Θ Α Ι Ο Σ