Στο Κάλλιστο Προάστειον
Η οδός Ερμού στο τέρμα της, συνεπικουρούμενη από την οδό Πειραιώς και την οδό Ασωμάτων, αγκαλιάζουν ένα χώρο με «άφθιτον κλέος». Σήμερα αποτελεί αρχαιολογικό χώρο αλλά κάποτε υπήρξε σπουδαίο προάστιο της αρχαίας Αθήνας.
Η συνοικία του Κεραμεικού. Εκεί κατοικούσε η Αθηναϊκή Ακαμαντίδα φυλή.
Λόγω των υπερχειλήσεων του Ηριδανού ποταμού που έκρυβε τις πηγές του στους νότιους πρόποδες του Λυκαβηττού (κοντά στο Λύκειο κατά τον Στράβωνα) και διέσχιζε το προάστιο, κατά το 4ο π.χ αιώνα είχε δημιουργηθεί ελώδης περιοχή με παχύ στρώμα αργιλώδους λάσπης. Το υλικό αυτό είναι κατάλληλο για την κεραμοποιεία και σε αυτήν επιδόθηκαν οι κάτοικοι. Φυσικό λοιπόν ήταν ο συγκεκριμένος Δήμος να πάρει το όνομα "Κεραμέων". Όπως συνήθιζαν οι Αθηναίοι, παράλληλα δημιούργησαν και τον μύθο του ήρωα Κέραμου γιού του Διονύσου και της Αριάδνης.
Η οδός Ερμού στο τέρμα της, συνεπικουρούμενη από την οδό Πειραιώς και την οδό Ασωμάτων, αγκαλιάζουν ένα χώρο με «άφθιτον κλέος». Σήμερα αποτελεί αρχαιολογικό χώρο αλλά κάποτε υπήρξε σπουδαίο προάστιο της αρχαίας Αθήνας.
Η συνοικία του Κεραμεικού. Εκεί κατοικούσε η Αθηναϊκή Ακαμαντίδα φυλή.
Λόγω των υπερχειλήσεων του Ηριδανού ποταμού που έκρυβε τις πηγές του στους νότιους πρόποδες του Λυκαβηττού (κοντά στο Λύκειο κατά τον Στράβωνα) και διέσχιζε το προάστιο, κατά το 4ο π.χ αιώνα είχε δημιουργηθεί ελώδης περιοχή με παχύ στρώμα αργιλώδους λάσπης. Το υλικό αυτό είναι κατάλληλο για την κεραμοποιεία και σε αυτήν επιδόθηκαν οι κάτοικοι. Φυσικό λοιπόν ήταν ο συγκεκριμένος Δήμος να πάρει το όνομα "Κεραμέων". Όπως συνήθιζαν οι Αθηναίοι, παράλληλα δημιούργησαν και τον μύθο του ήρωα Κέραμου γιού του Διονύσου και της Αριάδνης.
Τα έτη 479 - 478 π.Χ. ο Θεμιστοκλής αφού αποχώρησαν οι Πέρσες μετά την μάχη των Πλαταιών και προ του Σπαρτιατικού κινδύνου, περιτειχίζει βιαστικά την Αθήνα. Το τείχος είχε λίθινη βάση ύψους από την επιφάνεια περίπου ενός μέτρου και πλάτους που έφτανε τα 2,5 μέτρα. Πάνω σε αυτό ανηγέρθη πλίνθινο κτίσμα που έφτανε τα 8 μέτρα ύψος. Λόγω του επείγοντος χρησιμοποιήθηκαν υλικά όπως ταφόπετρες, επιτήμβιες στήλες, και κάθε εύχρηστο υλικό που υπήρχε κοντά στο τείχος. Μετά από κάθε καταστροφή ψήλωνε το λίθινο κτίσμα μέχρι που έφτασε στην σημερινή του κατάσταση.
Εξωτερικά δημιουργήθηκε τάφρος. Στην επισκευή κατά τους Μακεδονικούς πολέμους εσωτερικά της τάφρου ανηγέρθη για περισσότερη ασφάλεια μικρό τείχος το οποίο ονομάστηκε Προτείχισμα. Μεταξύ τείχους και προτειχίσματος αναπτύχθηκε δρόμος, ο γνωστός περίπατος του Σωκράτη.
Το τείχος χώριζε τον Δήμο σε δύο τμήματα. Τον έσω Κεραμικό που ήταν οικιστική περιοχή και τον έξω Κεραμικό στον οποίο υπήρχαν Γυμνάσια, εργαστήρια κεραμικής της εποχής αλλά και το κεντρικό νεκροταφείο της πόλεως.
Για τους δύο Κεραμικούς κάνουν λόγο, ο Ησύχιος, ο Πλάτων, ο Θουκιδίδης και ο Πλούταρχος.
Το τείχος χώριζε τον Δήμο σε δύο τμήματα. Τον έσω Κεραμικό που ήταν οικιστική περιοχή και τον έξω Κεραμικό στον οποίο υπήρχαν Γυμνάσια, εργαστήρια κεραμικής της εποχής αλλά και το κεντρικό νεκροταφείο της πόλεως.
Για τους δύο Κεραμικούς κάνουν λόγο, ο Ησύχιος, ο Πλάτων, ο Θουκιδίδης και ο Πλούταρχος.
|
|
Στον χώρο υπήρχαν δύο πύλες. Το Δίπυλον, μια διπλή πύλη δηλαδή ανοίγματος 3,5 και 3,5 μέτρα στην οποία έφτανε η Παναθηναϊκή οδός από την Ακρόπολη. Προς τον νότο και σε απόσταση 70 μέτρων υπήρχε ένα μικρότερο άνοιγμα η Ιερά Πύλη. Εσωτερικά του τείχους μεταξύ των πυλών, το Πομπείο. Ένα ορθογώνιο οικοδόμημα 70 x30 με μεγάλη περίστυλη αυλή, δωμάτια συμποσίων και μνημειώδες πρόπυλο. Στην αυλή του γίνονταν οι προετοιμασίες του πλοίου που έφερε κάθε τέσσερα χρόνια το πέπλο της Αθηνάς στην Ακρόπολη και από το σημείο αυτό ξεκινούσε η πομπή. Στην μαρμάρινη βάση του περικαλλούς προπύλου είναι ακόμα ορατές λαξευμένες αυλακιές για την διέλευση των τροχών της βάσης του πλοίου. Στο Πομπείο φυλασσόταν και το ξόανο του Ιάκχου το οποίο ετίθετο επικεφαλής της πομπής για τα Ελευσίνια μυστήρια.
Από το δίπυλον ξεκινούσε οδός πλάτους 40 μέτρων που ονομάστηκε δρόμος και οδηγούσε στην Ακαδήμεια, στο Θριάσιο πεδίο και στην Πελοπόννησο. Από την Ιερά πύλη ξεκινούσε η Ιερά οδός που οδηγούσε στο ιερό της Ελευσίνας. Σε απόσταση περίπου 200 μέτρων η ιερά οδός διασπάται προς νότο με κατεύθυνση τα Μακρά τείχη και τον Πειραιά. Αυτή η κατεύθυνση φέρει την σύγχρονη ονομασία «οδός των τάφων». Ακριβώς μεσοτοιχία με την ιερά πύλη κυλά ο Ηριδανός ποταμός που για λίγο ακολουθεί την ιερά οδό, μετά την οδό των τάφων και χύνεται παρακάτω στον Ιλισσό. Σήμερα το νερό του κυλάει στην επιφάνεια μόνο σε ένα μικρό τμήμα της κοίτης μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.
Από το δίπυλον ξεκινούσε οδός πλάτους 40 μέτρων που ονομάστηκε δρόμος και οδηγούσε στην Ακαδήμεια, στο Θριάσιο πεδίο και στην Πελοπόννησο. Από την Ιερά πύλη ξεκινούσε η Ιερά οδός που οδηγούσε στο ιερό της Ελευσίνας. Σε απόσταση περίπου 200 μέτρων η ιερά οδός διασπάται προς νότο με κατεύθυνση τα Μακρά τείχη και τον Πειραιά. Αυτή η κατεύθυνση φέρει την σύγχρονη ονομασία «οδός των τάφων». Ακριβώς μεσοτοιχία με την ιερά πύλη κυλά ο Ηριδανός ποταμός που για λίγο ακολουθεί την ιερά οδό, μετά την οδό των τάφων και χύνεται παρακάτω στον Ιλισσό. Σήμερα το νερό του κυλάει στην επιφάνεια μόνο σε ένα μικρό τμήμα της κοίτης μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.
|
|
Ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1863 κατέβηκαν σε βάθος οκτώ και εννέα μέτρων από το σημερινό επίπεδο για να αποκαλύψουν όλο αυτό τον χώρο.
Στην αρχή της οδού Δρόμος ήταν αριστερά το ιερόν Αρίστης και Καλλίστης και στα δεξιά ο ναός Διονυσίου του Ελευθερέως. Εκεί στος αρχές του δρόμου ήταν το Δημόσιο νεκροταφείο για τους φονευθέντες στους πολέμους το οποίον ονομαζόταν «Δημόσιο Σήμα» Από εκεί και σε όλο το μήκος των 1.600 μέτρων έως την Ακαδήμεια ήσαν οι τάφοι των ηρώων και των επωνύμων. Εκεί ετάφησαν επιφανείς άνδρες της πόλεως των Αθηνών, μεταξύ αυτών και οι Περικλής, Θρασύβουλος, Κλεισθένης, Κόνων. Εκεί το 431 π.Χ. ο Περικλής εκφώνησε τον επιτάφιο για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου. Στα αριστερά του δρόμου επί του Δημοσίου Σήματος, κοντά στην σημερινή εκκλησία της αγ. Τριάδος σώζονται ερείπια του τάφου των Λακεδαιμονίων. Το 403 π. Χ. ετάφησαν εκεί οι Σπαρτιάτες που σκοτώθηκαν πολεμώντας ως σύμμαχοι των Τριάκοντα Τυράννων. Λίγο μετά στην ίδια πλευρά το μνημείο του αγνώστου νεκρού.
Στην αρχή της οδού Δρόμος ήταν αριστερά το ιερόν Αρίστης και Καλλίστης και στα δεξιά ο ναός Διονυσίου του Ελευθερέως. Εκεί στος αρχές του δρόμου ήταν το Δημόσιο νεκροταφείο για τους φονευθέντες στους πολέμους το οποίον ονομαζόταν «Δημόσιο Σήμα» Από εκεί και σε όλο το μήκος των 1.600 μέτρων έως την Ακαδήμεια ήσαν οι τάφοι των ηρώων και των επωνύμων. Εκεί ετάφησαν επιφανείς άνδρες της πόλεως των Αθηνών, μεταξύ αυτών και οι Περικλής, Θρασύβουλος, Κλεισθένης, Κόνων. Εκεί το 431 π.Χ. ο Περικλής εκφώνησε τον επιτάφιο για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου. Στα αριστερά του δρόμου επί του Δημοσίου Σήματος, κοντά στην σημερινή εκκλησία της αγ. Τριάδος σώζονται ερείπια του τάφου των Λακεδαιμονίων. Το 403 π. Χ. ετάφησαν εκεί οι Σπαρτιάτες που σκοτώθηκαν πολεμώντας ως σύμμαχοι των Τριάκοντα Τυράννων. Λίγο μετά στην ίδια πλευρά το μνημείο του αγνώστου νεκρού.
Στην πλευρά της Ιεράς οδού και κυρίως στην οδό των Τάφων η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε και ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει επιτύμβιες στήλες, ανάγλυφα και αγγεία απείρου κάλλους, που από την Αρχαϊκή εποχή και τον Χρυσού αιώνα χέρια μεγάλων καλιτεχνών δίνοντας πνοή στο μάρμαρο απέδοσαν έργα μεγάλης πολιτιστικής αξίας στην ανθρωπότητα.
Εδώ η θλιμένη Ηγησώ περιεργάζεται τα κοσμήματά της στην κοσμηματοθήκη που κρατά μια θεραπενίδα.
Εδώ η Αμφαρέτη νανουρίζει το εγγόνι της που πέθαναν μαζί ή σχεδόν μαζί.
Στο επιτύμβιο επίγραμμα διαβάζουμε. «Το τέκνον της θυγατέρας μου κρατώ εδώ το αγαπητό, το οποίο κρατούσα στα γόνατα-μου όταν ζωντανοί βλέπαμε το φως τον ήλιου και τώρα νεκρό το κρατώ, εγώ η νεκρή.»
Εδώ και ο Δεξίλεως, ο Αθηναίος Ιππέας που έπεσε το 394 στην Κόρινθο σε μάχη με τους Σπαρτιάτες σε ηλικία 20 ετών. Η τέφρα του εναποτέθηκε στο Δημόσιον Σήμα και το ανάγλυφο τοποθετήθηκε αργότερα στον οικογενειακό περίβολο.
Εδώ ο γενειοφόρος πυγμάχος, το Λιοντάρι, η Σφίγγα, ο μαρμάρινος Ταύρος στον ταφικό περίβολο του Διονυσίου του Κολλυτέως,
Εδώ οι θρηνούντες τέσσερεις άνδρες με το επίγραμμα «Οίμοι ω θύγατερ» (αλίμονο κόρη μου).
Εδώ ο θρήνος γίνεται πόνος και αυτός σμιλεύει το μάρμαρο που αντέχει στον χρόνο και διαλαλεί την απώλεια.
Εδώ οι εύπορες οικογένειες για να τιμήσουν τους νεκρούς τους αλλά και για να δείξουν την ισχύ τους, συναγωνίζονταν στην σπουδαιότητα στο κάλλος και στο κόστος στολισμού των τάφων.
Εδώ η θλιμένη Ηγησώ περιεργάζεται τα κοσμήματά της στην κοσμηματοθήκη που κρατά μια θεραπενίδα.
Εδώ η Αμφαρέτη νανουρίζει το εγγόνι της που πέθαναν μαζί ή σχεδόν μαζί.
Στο επιτύμβιο επίγραμμα διαβάζουμε. «Το τέκνον της θυγατέρας μου κρατώ εδώ το αγαπητό, το οποίο κρατούσα στα γόνατα-μου όταν ζωντανοί βλέπαμε το φως τον ήλιου και τώρα νεκρό το κρατώ, εγώ η νεκρή.»
Εδώ και ο Δεξίλεως, ο Αθηναίος Ιππέας που έπεσε το 394 στην Κόρινθο σε μάχη με τους Σπαρτιάτες σε ηλικία 20 ετών. Η τέφρα του εναποτέθηκε στο Δημόσιον Σήμα και το ανάγλυφο τοποθετήθηκε αργότερα στον οικογενειακό περίβολο.
Εδώ ο γενειοφόρος πυγμάχος, το Λιοντάρι, η Σφίγγα, ο μαρμάρινος Ταύρος στον ταφικό περίβολο του Διονυσίου του Κολλυτέως,
Εδώ οι θρηνούντες τέσσερεις άνδρες με το επίγραμμα «Οίμοι ω θύγατερ» (αλίμονο κόρη μου).
Εδώ ο θρήνος γίνεται πόνος και αυτός σμιλεύει το μάρμαρο που αντέχει στον χρόνο και διαλαλεί την απώλεια.
Εδώ οι εύπορες οικογένειες για να τιμήσουν τους νεκρούς τους αλλά και για να δείξουν την ισχύ τους, συναγωνίζονταν στην σπουδαιότητα στο κάλλος και στο κόστος στολισμού των τάφων.
|
|
Περί το 508 π.Χ. ο Κλεισθένης προς περιορισμό της σπατάλης αλλά και της επίδειξης ισχύος, απαγόρευσε την πολυτέλεια των τάφων. Τον χρυσούν αιώνα επανήλθε η γλυπτική των μνημείων αλλά πλέον απεικόνιζαν μια γαλήνια μορφή που δεν παρέπεμπε στην ισχύ και τον πλούτο. Ο Δημήτριος Φαληρέας (περιπατητικός φιλόσοφος και αργότερα ιδρυτής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας) κυβέρνησε την Αθήνα για δέκα χρόνια τοποθετηθείς από τον Μακεδόνα βασιλιά Κάσσανδρο «Επιστάτης» των Αθηναίων. Μόλις το 317 π.Χ. ανέλαβε τα καθήκοντα του, έφερε νόμο κατά της πολυτέλειας των τάφων διακόπτοντας οριστικά την γλυπτική στα επιτύμβια μνημεία. Έκτοτε μόνο ένα ορθογώνιο μάρμαρο ή μικροί στρογγυλοί κίονες ενεπίγραφοι επιτρέπονταν.
Ανάμεσα στον Δρόμο και την Ιερά οδό υπάρχουν τύμβοι, ενώ στον ίδιο χώρο ήσαν εργαστήρια κεραμικής καθώς και το Βαλανείον λουτρό που εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες.
Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2700-2000 π.Χ.). Από το 1100 π.Χ. έως και τον 6ο μ.Χ. αιώνα το νεκροταφείο λειτουργούσε αδιάκοπα.
Ανάμεσα στον Δρόμο και την Ιερά οδό υπάρχουν τύμβοι, ενώ στον ίδιο χώρο ήσαν εργαστήρια κεραμικής καθώς και το Βαλανείον λουτρό που εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες.
Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2700-2000 π.Χ.). Από το 1100 π.Χ. έως και τον 6ο μ.Χ. αιώνα το νεκροταφείο λειτουργούσε αδιάκοπα.
|
|
«Ω μνήματα, άγια λείψανα, μακαριστές εικόνες,
ω μελιστάλαχτες φωνές, άμποτε πάντα, πάντα
μες στα κρυφά του λογισμού, μες στης καρδιάς τα βάθη
να σας ακούω, να σας κρατώ, και τα σοφά σας λόγια
ποτέ να μην τα λησμονώ.....
Δεξίλεε, των παλικαριών ατίμητη κορόνα,
Κι εσύ, γυναίκα, του σπιτιού διαμάντι, κι εσύ, κόρη,
εσύ, λουλούδι του Απριλιού στο μάρμαρο ανθισμένο!
Ποτέ, ποτέ δεν παύετε μ’ αγάπη να μιλείτε
σ’ εκείνους που τη νιώθουνε τη μυστική σας γλώσσα.
Κι όταν ο χρυσοστέφανος κι όταν ο μέγας Ήλιος
υψώνεται ολοφάνερος και λάμπει στην Αθήνα,
στον ήλιο αστράφτετε κι εσείς, σα να είστε θεοί αρχαίοι!»
Κ. Παλαμάς.
ω μελιστάλαχτες φωνές, άμποτε πάντα, πάντα
μες στα κρυφά του λογισμού, μες στης καρδιάς τα βάθη
να σας ακούω, να σας κρατώ, και τα σοφά σας λόγια
ποτέ να μην τα λησμονώ.....
Δεξίλεε, των παλικαριών ατίμητη κορόνα,
Κι εσύ, γυναίκα, του σπιτιού διαμάντι, κι εσύ, κόρη,
εσύ, λουλούδι του Απριλιού στο μάρμαρο ανθισμένο!
Ποτέ, ποτέ δεν παύετε μ’ αγάπη να μιλείτε
σ’ εκείνους που τη νιώθουνε τη μυστική σας γλώσσα.
Κι όταν ο χρυσοστέφανος κι όταν ο μέγας Ήλιος
υψώνεται ολοφάνερος και λάμπει στην Αθήνα,
στον ήλιο αστράφτετε κι εσείς, σα να είστε θεοί αρχαίοι!»
Κ. Παλαμάς.
|
|
|
|
Άφθιτον κλέος = αθάνατη δόξα. Κάλλιστον προάστειον = Το ωραιότερο προάστιο
Ε Θ Α Ι Ο Σ
Ε Θ Α Ι Ο Σ